Morgunblaðið - 28.07.1974, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JULI 1974.
11
fundin fyrir 1956 og krossinn kuml
fundin á árunum 1956 til 1964. v
og 10. öld vera frábrugSnar þeim
íslenzku I flestum þeim sömu atr-
iðum og d sama hátt og þær
norsku. Jón dregur þvi þá ályktun,
að naumast sé hægt að telja land-
nemana hér úr hópi norsku jám-
aldarmannanna né hinna fomu
kristnu íra, en þar fyrir sé hugsan-
legt. að fomlslenzka höfuðlagið sé
til komið vegna kynblöndunar
milli norsku járnaldarmannanna
og hinna fornu kristnu fra.
Ennfremur hafa verið gerðar at-
huganir á þvi, hvernig skiptingu
blóðflokka er háttað hér á landi og
það borið saman við blóðflokka-
skiptingu ýmissa Norðurálfuþjóða.
Voru þar að verki Stefán Jónsson
dósent og slðar Niels Dungal og i
skýrslu hans um þessa athugun
fylgir tafla sem hér er nokkuð
stytt:
Þjóðir Blóðflokkar%
fs * o A B AB
lendingar Norð- 56,2 30,6 9,2 4,0
menn 35.6 49,8 10,3 4,3
Svfar 40,2 46,3 8.9 4,6
Danir Englend 43,0 46,3 12.0 3.0
ingar 51.8 33,7 11,3 4.0
Skotar Þjóðverj- 43,6 33,9 16,8 5.7
ar 40,0 43,0 12,0 5,0
Hér eru líkindin mest milli ís-
lendinga og Englendinga. Dungal
tókst ekki að fá blóðflokkatölur
frá frlandi. en Amór Sigurjónsson
birtir i bók sinni töflu. sem hann
hefur rekist i i riti Seðlabankans,
lceland 1966, þar sem er ritgerð
um Ibúafjöldann og talningu
þeirra ásamt þessari töflu um
blóðflokka fslendinga og þriggja
annarra þjóð:
Þjóðir Blóðflokkar%
O A B AB
íslendingar 55 32 10 3
frar 55 31 12 2
Norðmenn 39 49 9 3
Danir 42 44 10 4
f stuttri greinargerð Arnórs
Sigurjónssonar um þessar
athuganir bendir hann á, að þær
bendi ótvirætt til minni skyldleika
við fólk i Noregi, jafnvel Noregi
vestan fjalls en búast hefði mátt
við samkvæmt heimildum Land-
námubóka, en hins vegar til meiri
skyldleika við fólk af Bretlandseyj-
um og þé einkum við fra. Sérstak-
lega bendi blóðrannsóknir til
þessa.
En við gildustu rökum eru til
gagnrök. Ymsir fræðimenn hafa
varað við þvi að dregnar verði of
miklar ályktanir af þessum athug-
unum. f íslenzkri menningu segir
Sigurður Nordal að hafi meiri hluti
vestrænna manna. sem til fslands
komu, verið ánauðugt fólk, hafi
þeir getað borið skarðari hlut frá
borði i baráttunni fyrir lifinu
meðal þjóðar, sem fjölgaði aldrei
eðlilega. Meðan börn hafi verið
borin út hafi mátt ætla, að það
hafi komið harðar niður á þræl-
bornum en frjálsbomum. Harðindi
hafi grisjað meir meðal fátæklinga
en þeirra, sem betur voru
megandi. Það sé þvi engan veginn
öruggt. að mannfræðilegar rann-
sóknir nú á dögum. mælingar og
greining blóðflokka, sýni upphaf-
lega samsetningu islenzku þjóðar-
innar.
Af samtali minu við Bjöm Þor-
steinsson gat ég ráðið, að hann
hefði svipaðan fyrirvara á gildi
þessara athugana og Sigurður. en
hann kemst þó að nokkuð annarri
niðurstöðu en Sigurður. Hann
bendir á. að Landnáma greini frá
mörgum landnámsmönnum. er
komu vestan um haf og byggðu
Vesturland, svo sem Auður
djúpúðga i Dölum, Jörundur
kristni að Görðum á Akranesi og
Ásólfur alskik, er fluttist undan
Eyjafjöllum á Kjalames, þar eð
hann undi ekki sambýlinu við
heiðna nágranna. Það er einnig
viðurkennd skoðun. að með þess-
um landnámsmönnum hafi komið
töluvert af keltnsku fólki. leysingj-
um, þrælum, ambáttum og jafnvel
hjákonum, — og eðlilegast að
ætla. að þetta fólk eða niðjar þess
hafi tekið sér bústað i landnámi
forsvarsmanna sinna. Bjöm bendir
siðan á, að Breiðifjörðurinn hafi
frá öndverðu verið sérstaklega
búsældarlegur, þar sem saman fer
gott landbúnaðarhérað, eyjanyt
og fiskigegnd. Sagnir eru um það
frá ýmsum öldum, að I Breiða-
fjörðinn hafi fólk úr öðrum lands-
hlutum leitað i harðærum og
mannfelli, þar sem breiðfirzkir
höfðingjar heldu lifinu i örbjarga
fólki með matargjöfum. Breiði-
fjörðurinn hefur þannig frá upp-
hafi verið athafnasvæði, þar hefur
fólkinu fjölgað mun meira en i
flestum öðrum landshlutum og
straumurinn legið þaðan út um
aðrar byggðir landsins. Stór hluti
Breiðfirðinga hefur þá verið af
keltneskum stofni og Bjöm telur
þvi, að vel geti verið að rekja megi
hin keltnesku áhrif i blóði þjóðar-
innar nú á tímum til þessa að-
stæðna i Breiðafirðinum.
Þessi skoðun Björns sækir stuðn
ing I formleifafræðina. Hérlendis
hafa fundizt samtals 145 kuml
eða kumlateigar (grafir heiðinna
manna) með leifum 287 manna.
Mikill fjöldi kumla hefur fundizt á
Mið-Norðurlandi. Suðurlands-
undirlendi og á Héraði. Á Vestur-
landi hafa hins vegar fundizt ein-
kennilega fá kuml, eða aðeins 1 3
og við athugun hafa þau reynzt
hvert öðru fátæklegra. Hin óeðli-
lega fáu kuml á Vesturlandi gætu
þvi bent til trúarbragðaskiptingar
eftir landshlutum á landnámsöld,
þar sem Vesturlandið er all kristið
svæði i samanburði við aðra
landshluta og á vafalaust rætur að
rekja til mikils landnáms manna af
Bretlandseyjum þarum slóðir.
Annars segir Kristján Eldjárn f
bók sinni Kuml og haugfé, að
islenzk kuml séu sem heild likust
norskum kumlum af fátæklegri
gerð og mundu ekki þykja
framandleg. ef þau hefðu fundizt i
Noregi. Eins sé um flest kuml
norrænna manna ( Vesturhafs-
löndum. eindregnast á Skotlandi,
Hjaltlandi og I Orkneyjum.
Kristján segir þó, að sitthvað sé
það í norskum grafsið, sem ekki
eða sjaldan finnist á fslandi eða
byggðunum fyrir vestan haf. Þar
finnist ekki stórhaugar, bátagrafir
séu sjaldgæfar, sömuleiðis likkist-
ur og likbrennsla hafi verið fátlð.
Eftirtektarverðast sé þó. að Ifk-
brennsla hafi alls ekki tíðkazt i
islenzkum grafsið úr þvi að hið
jákvæða f grafsið forfeðra okkar
bendi til Noregs, þar sem lik-
brennsta hélzt öðrum þræði allt til
loka heiðins siðar. Skýringuna á
þessu telur Kristján helzt vera
áhrif frá hinum vestrænu kristnu
þjóðum og Ifkbrennslan hafi orðið
að vikja fyrir þessum áhrifum
þegar i upphafi landnáms, þvi að
hún hafi ekki átt sér lifandi trú að
bakhjalli i heiðninni.
Um haugféð segir Kristján, að
nokkur atriði þess samsvari bezt
norsku menningarumhvérfi, en
nokkrir hlutir séu upprunnir i
Vesturhafslöndum og eins bendi
nokkrir islenzkir forngripir til
austurnorræna sambanda,
Svfþjóðar eða jafnvel Eystrasalts-
landa. Fundizt hefur beizlishringur
sænskkynjaður að þvi er talið er,
sverð og spjót austumorræn að
uppruna. óvenjumargir döggskór F
samanburði við Noreg og ýmsir
skartmunir mjög I samræmi við
sænsk-baltneskan smekk eins og
Kristján orðar það.
Ýmsum hefur orðið býsna star-
sýnt á þessa austrænu hluti og
ýmsar vangaveltur verið um veru
þeirra i fslenzkum haugum. f
tengslum við þessa muni er einnig
kenning dr. Barða Guðmunds
sonar um uppruna íslendinga, sem
hann varpaði fram á norrænu
sagnfræðiþingi árið 1939 og er á
þá leið, að Islendingar eigi að
verulegu leyti uppruna sinn að
sækja til Herúla, norður-
germanskrar þjóðar. sem fyrir
þjóðflutningana miklu átti heim-
kynni suður við Askovshaf i Rúss-
landi. Arnór Sigurjónsson gerir
grein fyrir tilgátu dr. Barða í fyrr-
greindri bók sinni og rekur hana
eins og hún birtist f ritinu Uppruni
fslendinga frá 1959. Verður hér
byggt á frásögn Arnórs:
Herúlar eiga að hafa hrakizt við
upphaf þjóðflutninganna vestur
eftir álfunni, áttu um skeið at-
hvarf og riki i Ungverjalandi, en
lutu þar i lægra haldi fyrir Lang-
börðum um 500 e.Kr. Týndist
þjóðin eftir það úr sagnfræðinni
þar til dr. Barði fann hana sem
hulduþjóð, en jafnframt sem yfir-
þjóð auðuga að menningarlegri
snilli F Danmörku, Hörðaland og
Sogn. eigandi drjúgan þátt i land-
vinningum Norðmanna um Suður-
eyjar og frland og loks i siðustu
baráttunni gegn einingu Noregs,
orustunni i Hafursfirði. En eftir
það taldi Barði, að hún hefði
aðeins átt athvarf á fslandi. Hún
hefði trúað á Óðin, Frey og Freyju,
lagt alúð og kunnáttu t skáld-
mennt, „blótað þeilög goð" I
trúnni á frjómagn og frjósemd,
kennt bæi sina og sveitir við saur
sem imynd frjósemi, sagt ævintýri
um fjölgun svfna og skreytt
hjálma sfna myndum af svinshöfð-
um. Skáld þjóðar þessarar eftir að
leyfar hennar fluttust til fslands
voru fleiri kenndir við mæður
sfnar. og fleiri bæir voru hér
kenndir við konur en annars
staðar á Norðurlöndum.
Amór bendir á, að kenningar dr.
Barða verði raktar til merkilegra
heimilda, fomra, þar sem sé sagn-
fræðirrgurinn Snorri Sturluson,
bæði I Eddu sinni og Heims-
kringlu. f Heimskringlu er það
ágrip sögu Snorra um upphaf
Ynglingaættar. Samkvæmt þeirri
sögu voru Ynglingar lengi
konungsætt I Svfþjóð, en festu
siðan rætur austan fjalls I Noregi.
Leið forfeðra þeirrar ættar. Ása og
Vana, segir Arnór að verði rakin
sömu leið austan frá Askovshafi
um Garðarfki og Saxland og leið
Herúla verður rakin eftir þjóð-
flutningana norður til landamæra
Norðurlanda. Konungsættir séu
fmynd eða tákn þjóða eða þjóða-
brota.
Ekki virðist fórnleifafræðing-
urinn Kristján Eldjárn telja þessa
tilgátu sagnfræðingsins Barða
Guðmundssonar, eða öllu heldur
þann þátt hennar, sem að fom-
leifunum snýr, fuflnægjandi
skýringu á tilvist hinna austur-
norrænu muna f Fslenzku haugfé. f
spjalli minu við Björn kom einnig
fram að ætla má. að gripir F haug-
um séu ættargripir haugnáans,
hlutir, sem honum hafa verið sér-
lega kærir eða á einhvern hátt
einkennandi fyrir hann. Slíkir
munir ættu þvi einmitt að gefa
visbendingu um uppruna haug-
náans, ættartengsl og hvert hann
hefur stundað verzlunarferðir.
Skýringin á hinum austurnorrænu
fornmunum hér getur þess vegna
allt eins verið sú, að þeir hafi verið
eign austurnorænna landnáms-
manna. sem voru fáeinir svo sem
greinir t Landnámu og kannski
öllu heldur. að þeir séu komnir i
eigu haugnáans úr verziunarferð-
um á austurnorrænar slóðir. Björn
taldi að minnsta kosti ekki óeðli-
legt, að menn, er hrökkluðust úr
landi og ynnu hervirki i heimahög-
um sfnum eins og i kveðjuskyni
(sbr. Egla) hefðu árin á eftir leitað
fanga annars staðaren i Noregi.
Bjöm Þorsteinsson er ákaflega
staðfastur I skoðun sinni á vestur-
norrænan uppruna þorra fslenzku
landnámsmannanna og gengur
þar á marga hátt skrefi lengra en
ýmsir aðrir fræðimenn. f fslands-
sögu sinni orðar hann það svo. að
allmargt manna hafi komið
sunnan af Bretlandseyjum. skozku
eyjunum, Katanesi, nyrzta hluta
Skotlands og frlands. en foringjar
þeirra hafi flestir verið norrænir
að uppruna. Með þeim hafi komið
„talsvert af keltnesku fólki.
vinnufólki og þrælum". Hann
vitnar til þess, að fornminjafræðin
styðji eindregið frásagnir Land-
námu um norrænan uppruna land-
námsmanna; að islenzk tunga sé
komin af þvf máli, sem talað var f
Noregi og norskum víkingabyggð-
um á 9. öld, og ömefni styðji
einnig undantekningalitið
frásagnir Landnámu um uppruna
fslendinga.
f rabbi okkar Björns bætti hann
þvi við, að mikilvæg visbending
um upprunalönd okkar væii einnig
samanburður á húsdýraleifum.
Slikar rannsóknir eru skammt á
veg komnar hér á landi, en Björn
kvaðst þó hafa rætt við brezkan
fræðimann á þessu sviði, er hér
rannsakaði íslenzku sauðkindina.
Taldi sá sauðkindina okkar blöndu
af norsku fé og Shetlandsfé og
gráa litinn hefði hún þegið frá
skozku eyjunum. Hvað örnefnin
áhrærir sagði Bjöm, að hér væru
að visu allmörg keltnesk heiti, en
þau væru yfirgnæfandi norræn og
kvaðst hann ekki muna eftir neinu
höfuðbóli með keltnesku nafni.
Eins sagði Bjöm, að svokölluðum
félagslegum erfðum, svo sem
stofnunum, lögum og öðru i þá
veru, svipaði hér langmest til
Noregs.
Þessi sfðasttalda staðreynd
ásamt tungunni, örnefnum og
fornleifafundum sker úr um svo
ekki verður um það deilt, að hin
norræna vikingaaldarmenning
hefur verið algjörlega drottnandi,
þegar landið byggðist. Hvaðan
sem landnámsmenn komu voru
foringjar þeirra og meginhfuti liðs-
manna þeirra mótaðir af norrænni
menningu. „Kristin áhrif verða þó
þegar allrik og kannski rikari en
við vitum," segir Bjöm mér. „Það
hefur þó ekki þurft að leiða til
neinna átaka, trúarbrögðin -—
kristnin og heiðnin — gátu lifað i
nábýli, þar eð kristnin var ekki
orðin kerfi, er hér var komið. frska
kristnin er ekki skipulögð undir
eina stjórn heldur er hver söfn-
uður sjálfsagður og þess vegna
dugir hún ekki sem pólitfskt afl til
að setja mark sitt meira á iand-
námsöldina en raun ber vitni."
Aftur á mðti er það samdóma
álit allra, a.m.k. flestra fræði-
manna, að hlutur Kelta i þjóð-
erninu sé meiri en ráðið verður af
menningarsögu landnámsaldar.
Menn greinir aðeins á um það,
hversu stór sú hlutdeild er. Voru
norrænu landnámsmennimir
aðeins fámenn yfirstétt, en Irskt
þrælalið eða búalið í miklum
meirihluta? Bjöm Þorsteinsson
telur öll gild rök hniga I aðra átt.
Hann benti mér á, að búskapar-
hættir vfkinga á þessum árum
hefðu naumast verið af þvi tagi,
að þeir krefðust heils þræfastóðs.
Þetta var enginn stórbúskapur.
landnámsmönnum fylgdu aðallega
einkaþrælar. húskarlar. ambáttir
og kannski stöku frilla, an þetta
lið hefði aldrei getað orðið yfir-
gnæfandi. Til gamans sagði Bjöm
frá ertendum fræðimanni. sem
heldur þvi fram, að þrællinn I
islenzkum sögum hafi verið nauð-
synleg andstæða i bókmenntum
okkar fremur en að landnáms-
mennimir hafi nauðsynlega þurft
á vinnu afli hans hatda tit
búskapar. „Menn hafa kannski
þurft eitthvert þrælalið yfir slátt-
inn og til garðhleðslu, en ekki á
öðrum árstimum; við skulum hafa
það hugfast að islenzkur land-
búnaður var frá öndverðu frum-
stæður og einstaklingsbundið
trúnaðarstarf," segir Björn.
Niðurstaðan hlýtur þvi að vera
sú, að fyrstu Islendingamir hafi
verið blandaðir, i ættemislegu og
eins menningarlegu tiffiti.
„Flutningamir yfir úthafið. nýjar
aðstæður i landinu og kynblöndun
einkum við Kelta varð til þess, að
þrjóðarbrotin, sem hér settust að,
urðu ekki smækkuð mynd af
neinni annarri þjóð. Mjög snemma
urðu Islendingar sérstök norræn
þjóð. sem bar á nýjar leiðir f þjóð-
félags- og menningarmálum,"
segir Björn. i spjatli okkar lagði
Björn mikla áherzlu á þátt hinna
nýju aðstæðna hér i landinu, sem
mótað hafi nýja siðu og þjóð-
félagsform. í þvi sambandi er
mikilsvert öryggið fyrir utanað-
komandi árásum. Hervarnir voru
óþarfar og þess vegna urðu ekki
til hernaðarleiðtogar, sem siðan
hefðu orðið forsvarsmenn þjóðar-
innar — valdhafar. f þess stað
varð hér jafnt svigrúm fyrir ein-
staklingana. Bjöm bendir á að
ekkert hérað á íslandi liggi þannig
við, að þaðan sé hægt að eflast til
hernaðarlegs allsherjarvalds á
landinu. „fsland varð þvi frá upp-
hafi land málamiðlana." segir
Björn. Kristján Eldjárn tekur mjög
i sama streng um sérstæði
islenzku þjóðarinnar. Hann segir.
að islendingar og menning þeirra
sé algjörlega innan þeirra um-
gjörðar. sem auðkennir allar
norrænar þjóðir á lokaskeiði jám-
aldar og kennd er oftast við vfk-
inga. „En þeir hafa sin sérkenni
mjög snemma og eru ekki spegil-
mynd neinnar annarrar þjóðar.
Sérfslenzkt tilbrigði hafa skapazt
þegar f upphafi byggðar. Mjög
snemma hafa Islendingar orðið
sérstök norræn þjóð."
Kynblöndunin hefur heldur ekki
rýrt þjóðernið ef marka má þessa
tilvitnun I islenzka menningu
Sigurðar Nordal: „Eftir þvi, sem
reynslan hefur viða leitt f Ijós
bæði um þjóðir og einstakar ættir
væri ekki óliklegt að svo mikil
blöndun hefði gert fslendinga i
fjölhæfara lagi, vel gefna og kvik-
láta að eðlisfari. Og hún getur gert
það skiljanlegra, þótt hún endist
engan veginn til fullrar skýringar
þess, að þeir voru snemma að
ýmsu leyti frábrugðnir frændum
sinum á Norðurlöndum og fóru
sinar eigin götur."