Morgunblaðið - 28.07.1974, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JULl 1974.
17
Tekið úr ERTS-gervihnetti hinni 19.
ágúst 1973. Gróið land er rauðleitt og
má greina mismunandi gróðursamfé-
lög: Mosi og skófir eru með fjólubláum
lit, graslendi rautt, slegin tún eru
Ijósrauð og skógar dumbrauðir. Enn
sést svartur öskugeirinn frá Helkugos-
inu 1970 og á Heimaey er gróður að
hluta horfinn. Ský og jöklar eru hvít, en
fjöll og sandar, ár og vötn með misblá-
um lit.
horfinu mð ekki ofbjóða hinu
gróna landi meS ofnýtingu. og
reynt er a3 varðveita gróið land
með því að hefta uppblástur.
Græn vakning var þjóðinni þörf.
en með auknu ræktunarátaki þarf
einnig að hugleiða skipulag I rækt-
un. árlega ræktunarþörf og af-
leiðingar ræktunar. eða fá svör við
spurningum sem þessum:
1) Hve mikiS land er ræktunar-
hæft?
2) HvaSa land er bezt aS hag-
nýta til ræktunar?
3) Hve ör á ræktunarþróunin að
vera?
4) HvaSa takmarkanir eru á
ræktun og framleiSslu?
Ræktanlegt land.
VaxtarskilyrSi hér á landi eru
fremur erfiS til ræktunar flestra
nytjaplantna. Þó gefa grastegund
ir sæmilega uppskeru meS háu
fóSurgildi á ýmsum svæSum
landsins miSað við önnur gras
ræktarlönd eða um 47 hkg/ha.
Vaxtartlminn er þó aðeins 3 til 4
mánuSir og til þess aS uppskeran
nýtist verður helzt aS slá og gefa
hana sem hey viS innigjöf 8
mánuði ársins.
BæSi ræktun og nýtingu eru því
takmörk sett. ÞaS, sem einkum er
ákvaðandi viS ræktun, er gerð
jarSvegs og veSurfars. Hér á landi
getur jarSvegur ýmist verið of rak-
ur, of þurr eða of grýttur til þess
aS unnt sé að rækta á honum
nytjaplöntur eSa landiS of ójafnt
og hallandi til þess aS þaS sé hæft
til túnagerSar. Veðurfari er þannig
háttaS, aS samfelldur gróSur getur
varla þrifizt yfir 600 m hæS og
samfellda ræktun gróðurs (túnum
má varla teygja hærra en i 400 m
hæS. Ofan þeirra hæðarmarka eru
mikil áföll fyrir grastegundir af
völdum klaka og snjóa og upp-
skera Ktil vegna lágs sumarhita.
GróSurinn fylgir mest lágri strand-
lengju og teygist inn ( dalbotna
(Mynd 1).
Enda þótt 400 m hæðarhna sé
tekin hér sem hæstu mörk mögu-
legrar tunræktunar eru mörkin
v(8a mun lægri á annesjum
norSanlands, en eins er hugsan-
legt aS teygja mætti mörkin
nokkuS hærra i góSæri á MiS
Suðurlandi.
Undir 400 metrum liggja 43
000 ferkdómetra, eða um 40% af
flatarmáli landsins. Vegna mis-
hæSar yfir sjó eru túnræktuninni
þv( mikil takmörk sett. En ekki er
allt land neSan 400 m jafnræktan-
legt. Liggja til þess ýmsar jarS-
vegsfræSilegar ástæSur
Af þessu landi erum helmingur
gróinn, eða 19.700 ferkílómetrar,
sem gróflega má flokka I skóg-
lendi, mýri, móa, valllendi og tún.
Ógróið land neSan 400 m er hins
vegar um 20.300 ferkllómetra og
má flokka þaS i sanda. fjalllendi,
hraun, vötn og jökla (Mynd 2).
Gróið land.
Skal nú reynt að sýna fram á,
hve mikiS af þessu landi hentar til
ræktunar túna.
Skóglendi (1.000 ferkm) er nú
að mestu (fjallahliðum og betra til
annarra nota en túnræktunar.
Mýrlendi (9.000 ferkm) hefur
nú veriS ræst fram að tíunda
hluta. Margt mýrlendi er slétt og
vel falliS til túnagerSar. Sumar
mýrar verSa þó aldrei ræstar, þær
eru umkringdar holtum eSa
standa lágt viS vötn og sjó og
aSrar eru ( halllendi. Þó má áætla.
að 5.000 ferkm mýra megi gera
aS túni.
Vaillendi (4.500 ferkm) hefur
fram aS þessu verið bezta túna-
stæðið. En margt valllendi er
aðeins rimar meðfram ám og vötn-
um eða teigar við fjallsrætur, háð-
>r grjóthruni og skriSuhlaupum.
Væri þó freistandi aS áætla 3.000
ferkm valllendis ræktanlegt.
Móar (5.000 ferkm) eru v(8a vel
ræktanlegir til túna. Sums staSar
er mólendi þó svo grýtt og yfir-
borð svo ójafnt. aS varla getur
ræktun þess talizt hagkvæm. Auk
þess eru verðurskilyrSi á annesj-
um norSanlands og vestan v(8a of
örðug til þess að ræktaS mólendi
geti gefiS arSbæra uppskeru.
Lauslega má áætla 2.500 ferkm
mólendis ræktanlega.
Ógróið land.
Sandar (3.300 ferkm) eru
einkar vel fallnir til ræktunar
túna. f þessum flokki eru hinir
sunnlenzku jökutaurar, sem geta
orðiS ágæt túnstæSi. Hins vegar
eru sumir sandar aSeins þunnt lag
ofan á ójöfnum hraunum,
fokgjarnir fjörusandar eða v(8-
lendir flákar háðir jökulhlaupum.
ÞriSjungi af flatarmáli sanda, eða
um 1.000 ferkm, ætti þó aS mega
breyta (tún.
Fjalllendi (15.400 ferkm) er
stærsti flokkur hins ógróna lands.
Undir það flokkast lág fjöll og
fjallshlfðar. hálsar og hæSir með
giljum og drögum. sem végna yfir
borðshalla og stórgrýtis eru óhæf
til túnræktunar. Hins vegar eru á
þessu svæði vfðlendir melar, sem
vel má breyta í graslendi og má
áætla þaS svæSi vera um 3.500
ferkm.
Heildarflatarmál lands, sem
nota má til ræktunar hér á landi,
ætti eftir þessu aS dæma að vera
um 15.000 ferkm.
Hér hefur aSeins lauslega verið
gerS grein fyrir þvi, hvaS stórt
flatarmál lands mætti hugsanlega
gera aS grónu graslendi, sem
ýmist mætti nýta til beitar eSa
slátta, en auk þess má telja, að
ýmsar aðrar auSnir. bæSi neðan
og ofan 400 m hæSarmarka, megi
hylja einhverjum gróðri til beitar.
Val lands til túnagerða.
Ekki hefur verið gerS nein
áætlun um hvað af þessurn lands-
gerSum sé hæfast til túnræktunar
og hvar á landi skuli helzt rækta
tún. Afrakstur er þó misjafn eftir
þvf hvar túnið er á landinu og
hvers eðlis jarSvegur er. I upphafi
var ráSizt ( aS rækta vatllendi og
móa, en á seinni árum hafa tún
verið ræktuS úr mýrarjörS. Sandar
og aurar sunnanlands munu (
framtlSinni einkum verSa valdir til
túnstæSa. en einnig móar og
mýrlendi eftir þv(, sem þaS er
þurrkaS. Fjallamelar og móar á
annesjum norSanlands eru slzt
fallnir til túnaræktunar. ViS aukiS
átak I fJ’ndgræSslu er eðlilegt, aS
fyrst og fremst sé stefnt aS
heftingu uppblásturs og ræktun
sunnlenzkra sanda (Mynd 2).
Hraði ræktunarfram-
kvæmda.
Framan af öldum vai óveruleg
aukning á flatarmáli túna og tun-
ræktun jókst ekki að ráði fyrr en
eftir síðustu heimsstyrjöld. Mitli
1950 og 1960 nam árleg nýrækt
um 6.000 ha, en er nú um 4.000
ha eða um 4% af túnum landsins.
Ekki er óeSlilegt. að reynt sé að
hugleiSa hvaða þróun veiði (
nýræktun á komandi árum og hve
ört þv( marki verSur náS. aS allt
ræktanlegt land verði fullræktaS
á islandi. Nokkrar þessar hugleiS-
ingar eru settar fram ( línuriti
(Mynd 3).
Sé áfram reiknað með 4%
aukningu ( nýræktun verður stig-
hækkandi aukning á árlegri
nýrækt eftir þv( sem tfmar l(Sa.
Ætti þá landiS að vera orðið full-
ræktað um 2040. Er ekki ósenni-
legt, að sllk aukning eigi sér stað
með aukinni tækniþróun og vél-
væSingu. Um það leyti sem landið
er að verSa fullræktaS ætti árleg
nýrækt aS nema um 60.000 ha.
ÞaS er þó ólfklegt aS þessi
nýræktaraukning geti haldizt
jöfn fram til þess tíma. Bezta
landiS verSur þegar ræktaS og
tregða verður orðin á að auka
túnskæklum viS í fjalllendi og fok-
söndum, og mun árleg nýrækt þv(
fara minnkandi eins og sýnt er
meS punktalfnu á llnuriti. Nú er
flatarmál túna 1.000
ferkflómetrar. eða 1 % af þurrfendi
landsins. Þegar túnastærðin hefur
verið fimmfötduS mun atlt bezta
landiS vera fullræktað og þaðan I
frá þarf að fara að vinna mun
lakara land. Þegar 10.000
hektarar hafa veriS ræktaðir er
varla um að ræða annaS en mjög
hrjóstrugt land. sem liggur milli
200 og 400 m hæðar. Tún ræktuð
á þvf landi gefa rýra uppskeru,
sem mjög er háð veSurfarssveifl-
um og það land stendur ekki undir
farsælum landbúnaSi.
Ef til vill er þetta alltof hröS þró
un og betra aS hafa aukninguna
jafnari, til dæmis 8.000 ha
nýræktar árlega svo sem sýnt er á
Knuriti. Sennilega er ekki þörf
fyrir mikinn uppskeruauka til aS
byrja með, ef aðeins er leitazt viS
að fæSa landsmenn og ætti ef til
vill túnastærð og fólksfjöldi að
haldast I jafnvægi.
AriS 1 970 voru landsmenn um
200.000 og þá var túnastærSin
100 000 ha (1 000 ferkm). ÞaS
samsvarar þv( aS tveir einstak
lingar séu um hvern hektara
ræktaSs túns. Nú hefur lands-
mönnum á undanförnum árum
fjölgaS misört. Upp úr aldamótum
var þessi fjölgun um 1%, en eftir
1950 var árleg fjölgun um 2%.
Hér er um að ræða f ædda umfram
dána að meStöldu að- og útfluttu
fólki. Að meSaltali mætti reikna
meS 1.5% árlegri fólksfjölgun.
Llna, sem sýnir þessa fjölgun. er
einnig dregin inn á sama Knurit og
sést, að Knan verður brattari eftir
þv( sem timar l(Sa. ÁriS 2000
verSa landsmenn sennilega
orðnir 300.000. en mun aS likind-
um hafa fjölgað ( 1 milljón 80
árum seinna. ÁriS 2127 verða is-
lendingar ef að Kkum lætur orðnir
Sjá næstu I
siðu