Morgunblaðið - 05.02.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRUAR 1975
19
Bjarni Guömundsson deildar-
stjóri í utanríkisráðuneytinu
Bjarni Cfuðmundsson, fyrr-
verandi deildarstjóri í utanrikis-
ráðuneytinu, verður jarðsunginn
í dag frá Dómkirkjunni kl. 1.30.
Bjarni var um áratuga skeið
einn þeirra manna, sem settu svip
á bæinn og síðar borgina.
Bjarni var meðal fjölhæfustu
menntamanna landsins. Hann var
málamaður með afbrigðum, mælti
og ritaði m.a. á þýzka, franska og
enska tungu. Var hann löggiltur
sem skjalaþýðandi i tveim hinum
siðasttöldu þjóðtungum.
Hann kunni góð skil á islenzk-
um og erlendum bókmenntum, að
fornu og nýju, svo og á islenzkum
þjóðháttum og atvinnuvegum.
Bjarni þýddi mörg leikrit á
islenzku og tók þátt í samningu
skopleikja. Hann heimfærði m.a.
þýzkan dægurlagakviðling: „Was
kann der Siegismund dafiir dass
er so schön ist,“ til islenzkra að-
stæðna sumarið 1932.
I fyrstu beindi hann þessu
meinlausa skopi að ungum fjör-
miklum fulltrúa á Pósthúsinu i
Siglufirði, er Stefán hét Baldvins-
son. „Hvað getur hann Stebbi
gert að því þótt hann sé sætur og
geri allar stelpur vitlausar i sér.“
Síðar breytti Bjarni skopbragnum
lítils háttar svo að hann ætti við
Stefano íslandi. Varð þá þetta
vinsæla stef á hvers manns vörum
um skeið.
Bjarni var manna kátastur, fjöl-
fróður og lagvís. Hann var leikinn
i þvi að halda uppi skemmtilegum
viðræðum.
Bjarni annaðist sem fulltrúi og
deildarstjóri i utanríkisráðuneyt-
inu móttöku á erlendum Þjóð-
höfðingjum og fyrirmönnum, sem
hingað lögðu leið sina og var
fylgdarmaður þeirra innanlands.
Hann leysti þetta starf þannig af
höndum, að Islendingum var sómi
að.
Einnig var Bjarni oft aðstoðar-
maður forseta Islands og
íslenzkra ráðherra á ferðum
þeirra erlendis.
Bjarni varð blaðafulltrúi utan-
ríkisráðuneytisins og síðar ríkis-
stjórnarinnar.
Þegar vér Islendingar höfðum
stofnað lýðveldið árið 1944 urðum
vér að koma þannig fram gagn-
vart öðrum þjóðum, að vér leyst-
um vandann, sem fylgdi vegsemd-
inni. Bjarni Guðmundsson var
einn þeirra Islendinga, sem átti
hlut að þvi, að islenzkir fulltrúar
hafa I háttum sínum og fram-
komu ekki staðið að baki full-
trúum annarra þjóða í þessum
efnum, þegar þeim hefur verið að
mæta innanlands eða utan.
— O —
Bjarni var ekki fullra 19 ára, er
hann lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum i Reykjavík
vorið 1927. Stundaði hann nám í
norrænum fræðum við Háskóla
Islands í þrjú ár og síðan nám í
blaðamennsku í Berlin og i bók-
menntum o.fl. við Sorbonne
háskólann í París.
Árið 1932 kom hann aftur heim
og starfaði að skrifstofu- og verzl-
unarstörfum, blaðamennsku og
útgerð. 1 nokkur ár var hann full-
trúi hjá fyrirtækinu Kol & salt.
Árið 1944 varð hann blaðafulltrúi
í utanrikisráðuneytinu. Upp frá
því starfaði hann hjá íslenzku
utanrikisþjónustunni, mest hér
heima, en var þó um tima sendi-
ráðsritari í París.
Á yngri árum sínum starfaði
Bjarni hjá mér um tima að skrif-
stofustörfum og við útgerð. Var
hann undra fljótur að kynnast
mönnum og málefnum. Hann var
aufúsugestur og hrókur alls
fagnaðar hvar sem hann kom, þá,
eins og jaínan fyrr og síðar.
Bjarni samdi nokkur sönglög,
svo sem hið alkunna lag við kvæði
Þórbergs Þórðarsonar:
„Seltjarnarnesið er lítið og lágt“.
— O —
I’oreldrar Bjarna, sem nú eru
látin, voru hinn alkunni gullsmið-
ur Guðmundur Guðnason,
Símonarsonar frá Laugardælum í
Hraungerðishreppi og kona hans
Nikolina Hildur Sigurðardóttir,
sem átti ætt sina aó rekja til
Einars Jónssonar „borgara" þ.e.
kaupmanns, í Reykjavík, sem var
faðir Ingibjargar, konu Jóns
Sigurðssonar forseta, og föður-
bróðir forsetans, því að þau hjón-
in voru bræðrabörn.
Bjarni var fæddur 27. ágúst
1908. Hann andaðist 28. janúar
1975.
Bjarni var kvæntur Gunnlaugu
Vilhjálmsdóttur Briem, fram-
kvæmdastjóra Söfnunarsjóðs Is-
lands, hinni mestu myndarkonu.
Tók hún við starfi föður síns við
Söfnunarsjóðinn. Hún andaðist
19. júni 1970.
Þeim Bjarna varð fjögurra
barna auðið, eins sonar, Bjarna,
sem þau misstu af slysförum, og
þriggja dætra, en þær eru:
Kristín, kona Hrafnkels
Thorlaciusar arkitekts, Hildur,
kona Þorbergs Þorbergssonar
verkfræðings og Steinunn, gift
tékkneskum kvikmyndagerðar-
manni, Vasalka. Eru þau búsett i
Bandaríkjunum.
Systkini Bjarna eru: Gunnar,
forstjóri Synfóniuhljómsveitar-
innar, kvæntur Kristínu
Matthíasdóttur i Siglufirði, Hall-
grímssonar, Kjartan, tannlæknir,
kvæntur Svövu Jónsdóttur, Sig-
fússonar frá Ærlæk í Öxarfirði.
Sigríður, gift Halldóri Halldórs-
syni prófessor frá ísafirói,
bróðursyni dr. Björns Bjarnason-
ar frá Viðfirði. Guðni, rektor
Menntaskólans í Reykjavík,
kvæntur Katrínu Ölafsdóttur,
Sveinssonar i Firði, Ólafssonar og
fyrri konu hans, Kristbjargar Sig-
urðardóttur af Innugastaðaætt.
Við Bjarni Guðmundsson vor-
um nágrannar á uppvaxtarárum
okkar og leikbræður. Öll nutum
við systkinin vináttu hans.
Bjarni var heilsuhraustur
lengst af ævi sinnar, en siðustu
árin var heilsa hans tekin að bila.
Nú að leiðarlokum minnist ég
margra ánægjustunda með
Bjarna með þakklæti og votta
dætrum hans og venzlafólki og
systkinum samúð mína við fráfall
hins fjölfróða og glaðlynda
manns. Sakna nú margir góðs
vinar í staó.
Sveinn Benediktsson.
Einhver bezti drengur, ánægju-
legasti og notalegasti maður, sem
ég hefi kynnzt, Bjarni Guðmunds-
son, fyrrum deildarstjóri í Utan-
ríkisráðuneyti, er hniginn i val-
inn. Með honum hverfur einn
skemmtilegasti og hnyttnasti full-
trúi sinnar kynslóðar á Islandi.
Hann sá skoplega hluti flestum
betur og kunni manna bezt að
finna þeim hæfilegan búning.
Hann orðaði þá venjuiega á þann
góðlátlega hátt, sem honum var
eiginlegur, en stundum nokkuð
skarplega, ef feitt var á stykkinu.
Bjarni Guðmundsson hafði með
öðrum orðum þann guódómlega
eiginleika, sem nefnist skopskyn,
og þá náðargáfu að geta miðlað
öðrum af því. Þessa sér víða staði,
þótt hér verði ekki rakið.
Frumþættirnir í miklum gáfum
Bjarna Guðmundssonar voru frá-
bær næmi og stórkostlegt minni,
svo að fáa hefi ég vitað taka hon-
um fram að þessu leyti. Hann
virtist geta munað megnið af
þeim fróðleik, sem hann hafði
numið með lestri eða á annan
hátt. Hann var fjölmenntaður og
margvís maður. Hann var meðal
annars það, sem á erlendum mál-
um er kallað „polyhistor“. Bjarni
var frábær málamaóur, vel mælt-
ur á ensku, frönsku og þýzku auk
Norðurlandamála, og nokkuð
kunni hann í öðrum málum. Hon-
um var létt um að læra tungumál,
en vitaskuld nam hann þau ekki
átakalaust, enda gerði hann sér
grein fyrir fræðilegri greiningu
þeirra og undirstöðu. Þannig
kunni hann öll aðalatriði
latneskrar málfræói allt til hinztu
stundar og kenndi skólapiltum
latínu, ef svo bauð við að horfa.
En veigamest alls er þó, að hann
kunni móðurmál sitt. Hann skrif-
aði ljóst og lipurt mál. En hann
kunni einnig mállýti og slangur
og brá því fyrir sig, ef við átti. En
slíkt var aðeins til gamans gert.
Bjarni Guðmundsson hafði
mikinn áhuga á heimsmálum,
heilbrigt mat á fréttum og mikið
öryggi I meðferð staðreynda. Allt
það, sem nú hefir verið talið,
gerði Bjarna að afburðagóðum
blaðamanni, enda var aðalstarf
hans við fjölmiðla og samband við
fjölmiðla.
Áhugamál Bjarna voru miklu
viðtækari en nú hefir verið
greint. Hann unni listum og var
kunnáttumaður um þær. Bar þar
hæst tónlist, leiklist og bók-
menntir. Hann kallaði ekki allt
ömmu sina í þessum efnum, því
að hann var vandlátur, enda
smekkmaður mikill. Liklega hefir
tónlistin verið honum kærust.
Hann naut ekki aðeins þess að
hlýða á flutning tónverka, heldur
las hann verkin, eins og um bók-
menntir væri að ræða, og átti
nokkurt safn fjölraddabóka. Hygg
ég, að slíkt sé sjaldgæft um aðra
en atvinnumenn hér á landi.
Sýnt er af þvi, sem sagt hefir
verið, að áhugamál og gáfur
Bjarna Guðmundssonar voru
óvenjufjölþætt. Sumir hafa haft
það á orði við mig, að hann hafi
verið á rangri hillu. Hann hefði
fremur átt að vera kennari og
fræðimaður. Sannarlega hafði
hann hæfileika til sliks. Það má
vel vera hending, að hann kaus
það starf, sem hann hlaut. Og ég
hygg, að hann hefði orðið mjög
vel liðtækur, hvert starf, sem
hann hefði valið sér. Hann átti
nefnilega miklu fleiri „réttar"
hillur en „rangar". Hann hefði
sómt sér vel á mörgum hillum í
lifinu, orðið til nytja og skemmt-
unar í flestum störfum.
Bjarni Guðmundsson hafði
flestum mönnum fágaðri fram-
komu. Hann var heimsborgari í
þess orðs bezta skilningi. Heims-
borgarasnið hans stafaði ekki af
þvi, að hann hafði dvalizt í mörg-
um iöndum og kynnzt mörgum
þjóðum. Framkoma hans var
eðlislæg. Hann var vel ættborinn
maður og hlaut i vöggugjöf hið
bezta úr ættum sinum. Framkom-
an og viðhorfin til lifsins áttu
rætur i því milda hugarfari, sem
gerði það að verkum, að honum
þótti vænt um fólkiö i kringum
sig og vildi hvers manns vanda
leysa. Hann var mjög ættrækinn,
og það sýndi, að honum var ljóst,
að til foreldranna og ætta sinna
sótti hann styrk sinn. En þótt
hann mæti ættir sínar og þjóð-
erni mikils, var ekkert fjær hon-
um en rígur og rembingur. Hann
mat hvern mann og hverja þjóð
eftir verðleikum, enda var hann
víðsýnn maður, gæddur heil-
brigðri dómgreind.
Ég hefi þekkt Bjarna
Guómundsson náið i þrjátiu og
fimm ár, verið tiður gestur á
heimili hans og látinnar konu
hans, frú Gunnlaugar Briem,
mjög merkrar konu. Og
margt annað höfum við átt saman
að sælda. Orð mín eru fá. Þau eiga
aðeins að vera hinzta kveðja frá
mér og konu minni til vinar og
bróður, sem aldrei verður bættur.
Halldór Halldórsson.
SU VERÖLD, sem var heimurinn
allur i augum ungs drengs, stóð
neðan Öðinstorgs. Austurmörk
þessarar veraldar voru Matthías-
artún, þar sem nú er byggðin ofan
Týsgötu, með hús og hús á stangli,
vesturmörkin voru grjótgarður-
inn kringum Brennu. Einshvers-
staðar i suðri var Nönnugata þar
sem frændur bjuggu, en í norði
Skólavörðustigur. Þar var tugt-
húsið og er enn, þar var Fjallkon-
an sem löngu er horfin, þar var
öðlingurinn Benedikt Sveinsson
og hans fólk. Þar var lika freist-
ing í fallegum rófugarði. En fyrst
og fremst voru það húsin þrjú
neðan Öðinstorgs, öll nr. 8, að-
greind með A og B. Þar bjuggu
þrjár kynslóðir í nánu sambýli.
Þessi nafli veraldarinnar var
aldrei nefndur annað en „Lóðin“.
Og hvilik lóð. Afi hafði byggt öll
þessi hús. Afi segi ég. Ekki var
hann'afi minn, og þó átti ég engan
annan afa. Hann var afi lóðar-
innar og hét Guðni Símonarson,
var gullsmióur og ævintýr-
ið sjálft holdi klætt og verð-
skuldar sögu. Afturámóti var
hann raunverulegur afi Bjarna
og þeirra systkina, en fóstr-
aði móður mína. Þvi finnst mér
við fráfall Bjarna sem nú sé*
bróðir genginn. Hvenær man ég
hann fyrst? Því veróur ósvarað,
þvi allt er þetta einsog lag þar 1
sem engin nóta er vanslegin og
engri ofaukió, og við þetta lag
sofnar maður siðast. Þó veit ég
með vissu, að hann vakti fyrstur
manna áhuga minn á myndlist.
Sjálfur var hann góður teiknari
og átti að vinum myndlistarmenn
og músikanta, en það var fámenn-
ur hópur í þá daga. Hann átti
fyrsta raunverulega málverkið
sem ég sá. Það greypti sig svo í
hug minn að aldrei gleymist.
Hvað var það? Vatnsmýrin, eftir
angan og óþekktan listamann:
Jón Engilberts. Einn góðan veð-
urdag stóð á borði hans önnur
mynd, litil. Lárus Ingólfsson
hafði málað helgimynd á asbest-
plötu en hún datt siðar og brotn-
aði og ég sé eftir henni enn í dag.
Þá var ég aðeins 12 ára. Niu ár
eru talsverður aldursmunur á
þessum árum. Þess naut ég þó
fremur en hitt þar sem Bjarni
var. Hann sjálfan skipti það engu
máli og talaði við mig eins og ég
væri jafnaldri hans, oft að sjálf-
sögðu um hluti sem ég bar ekki
skyn á, — það var yndi hans að
filósófera, það reyndum við öll og
kölluðum hann enda prófessor-
inn. Svo var sungið og spilað. Það
voru að minnsta kosti fjögur
píanó i þessum húsum. Ætli þaó
hafi ekki verið met þess tima? Á
eitt þeirra kompóneraði hann
slagarann fræga um Seltjarnar-
nesið, litið og lágt. Bjarni var svo
alhliða í áhuga sinum um allt sem
að listumlautað annarslíkur hef-
ur ekki orðið á vegi mlnum og
entist það ævina út. Hans
ljóðskáld var Tómas, og honum
á ég að þakka sæla andvöku-
nótt þvi hann eignaðist
Fögru veröld á fyrsta útgáfudegi
og það eintak las ég sömu nótt
með ófyrirsjáanlegum afleiðing-
um. Hann kynnti mig fyrir meist-
ara Kjarval, þó ekki myndlistar-
manninum heldur fílósófnum
Kjarval. Þá varð ég áhreyrandi
rökræðna um hetjur. Ekki gleym-
ist það heldur, þvi þar mættust
tveir góðir, og niðurstöður um-
ræðnanna harla óvenjulegar. Á
seinni árum er mér það máské
furðan mesta þegar um öxl er
litið. hve margir músíkantar voru
samansafnaðir á takmörkuðu
svæði þessarar veraldar. Tveir
vinir Bjarna, og þá að sjálfsögðu
okkar æfðu sig á nr. eitt við Óð-
insgötu á fiðlu og píanó: Björn
Fransson og Hjörtur Halldórsson
síðar skáld og menntaskólakenn-
ari. A nr. 4 var sveitamaður úr
Skagafirði að syngja, og svo vel
var sungið að ærslafullir leikir
hljóónuðu: Stefán Guðmundsson
siðar Islandi. í kjallaranum á nr.
6 spilaði Gabriel erkiengill á
trompet á sunnudagsmorgnum.
Þá voru morgunhelgar hljóðar í
Reykjavik svo allt nágrennið
hlustaði: Eggert Jóhannesson,
járnsmióur. A nr. 8 B söng Jón
Guðmundsson og á neðri hæðinni
lék Sigurður Isólfsson á pianó. Á
austurmörkum veraldarinnar við
Lokastíg var menntaskólastrákur
sem smalaði okkur hrekkjusvín-
unum uppí holt til að syngja i kór:
Einar Kristjánsson síðar óperu-
söngvari. Þaó gerði nú reyndar
Gunnar, bróðir Bjarna, líka. Nú
smalar hann saman symfóniunni,
svo að hrekkjusvínin mega vel við
una aó hafa verið upphafið. Þetta
var baksvið lóðarinnar ásamt
óteljandi litríkum persónum sem
gengu þar um garða, — töfra-
heimur mannlifs og kynlegra
kvista. Þegar Bjarni hélt utan og
settist að hjá framandi þjóðum,
var hið sama uppi á teningnum og
fyrr. Hann nennti að skrifa mér
stáklingnum, og bréfin voru öll
einsog viðtakandinn væri full-
þroska maður, ekki þessi venju-
legu sem menn láta frá sér fara:
„Komdu sæll, — af mér er allt
gott að frétta — bless.“ Þau voru
ítarleg, filósófisk, myndskreytt og
skemmtileg, — það var næst því
að hann væri sjálfur kominn.
Bjarni var alltaf sjálfum sér sam-
kvæmur og breyttist ekkert i lífs-
formi sinu þó nú hefði þroskabil
okkar aukist og það svo um mun-
aði. Og heim kom Bjarni, og það
var sami Bjarni og fór. Þrátt fyrir
alhliða áhuga Bjarna á listum
hygg ég að tónlistin hafi átt rik-
astan þátt i honum. Það var arfur
foreldranna. Ennþá lætur í eyr-
um mér rödd Guðmundar
H. Guðnasonar gullsmiðs, föður
Bjarna. Hann var músikalskur.
Og það var Nikólina móðir hans
líka. Við sögðum alltaf Lína og
Billi. Það var gott og traust fólk
og hjónaband þeirra traust og
gott. Það væri kynlegt að eiga ætt
sína að rekja til slíks fólks sem afi
var, Lína og Billi.ef það skipti það
sköpum. Og svo fór einnig um
Bjarna. I huga mér verður hann
það sem kallað er drengur góður,
og einhver nóta væri vanslegin i
laginu sem maður sofnar síðast
við, væri hann ekki þar. Því óska
ég okkur öllum til hamingju fyrir
að hafa átt hann.
Atli Már.
Stundum er maður óþyrmilega
minntur á, að töfrar Reykjavikur
miðrar tuttugustu aldarinnar
muni ef til vill brátt heyra fortíð-
inni til, þótt enn sé ekki búið að
ryðja burt öllum fallegu timbur-
húsunum, breikka skuggsælar,
aðlaðandi götur hennar og breyta
ilmandi trjágörðum hennar i bila-
stæði.
Kynslóðin, sem gæddi þennan
bæ lifi, er smám saman að hverfa
af sjónarsviðinu.
Einn þeirra manna, sem manni
fannst persónugervingar þessarar
sælu tiðar, var Bjarni Guðmunds-
son, blaðafulltrúi.
Hann var einn af þessum mönn-
um, sem gátu skapað umhverfi
með persónu sinni og gætt hverja
þá götu, sem hann gekk um, anda
Suðurgötunnar; hlýleika, sjarma,
kúltúr og huggulegheitum.
Eins og Suðurgatan fyllist á
hverju vori af angandi, nýút-
sprungnu brumi, þannig var
Bjarni síungur, leiftrandi af
húmor og útgeislun. Minnisstætt
verður það, hve auðvelt honum
veittist að vinna hug ungra
menntaskólanema, sem leituðu til
hans hér fyrr á árum og báðu
hann um að þýða leikrit Herra-
nætur.
Þá þurfti ekki að hafa áhyggjur
af kynslóóabili. Bjarni varð einn
af hópnum á augabragði. Greið-
vikni hans og drengskapur komu
enn í ljós síðar, þegar leita þurfti
til hans fyrirvaralitið, vegna þess,
að snara þurfti gamanmálum i
bundnu máli á erlendar tungur
eða stytta erlendum þjóðarleið-
togum stundir.
Þá var hann i essinu sínu og
húmorinn óbrigðull eins og glögg-
lega sér stað i fjölmörgum revíu-
söngvum hans, sem á sínuni tima
urðu fleygir á augabragði.
Kynni min af Bjarna
Guðmundssyni voru ekki löng, en
þeim mun eftirminnilegri, og það
glitrar á þau eins og perlu i sjóði
minninganna. Hann hafði til að
bera persónuleika, sem ekki
gleymist, þá tegund húmors, sem
er svo sjaldgæfur hér á landi, svo
mannlegur, hlýr og tær. Gagn-
menntaður og fjölfróður séntil-
maður fram i fingurgóma.
Húmanisti í beztu merkingu
þess orðs og góður drengur. Bless-
uð sé minning hans.
Ómar Ragnarsson.