Morgunblaðið - 14.10.1975, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. OKT0BER 1975
JHfltipjwM&foiífr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavrk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6. sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Frumvarp til fjár-
laga fyrir árið 1976 var
Iagt fram á Alþingi í gær.
Þessa frumvarps hefur
verið beðið með nokkurri
eftirvæntingu. Megin-
ástæðan er sú, að viður-
eignin við verðbólguna
hefur ekki gengið ýkja vel
á þessu ári og ljóst, að for-
senda betri árangurs á
næsta ári er sú, að ríkis-
stjórninni takist að setja
mjög sterkar hömlur á út-
gjaldaauka ríkissjóðs,
jafnhliða því að strangar
skorður verði settar við út-
lánaaukningu fjárfest-
ingarlánasjóðanna. Það er
fyrst og fremst í þessu
ljósi, sem fjárlagafrum-
varpið, hið fyrsta raun-
verulega fjárlagafrumvarp
núverandi ríkisstjórnar og
Matthíasar Á. Mathiesen
fjármálaráðherra, verður
skoðað og dómar felldir um
það. Því má bæta við að líta
verður á þetta fjárlaga-
frumvarp og afgreiðslu
þess á Alþingi nú fyrir jól,
sem úrslitaþátt í viðureign
ríkisstjórnarinnar við
verðbólguna. Annað hvort
tekst að setja þessar
bremsur á nú eða ekki.
Með þennan bakgrunn í
huga sýnir fjárlagafrum-
varp það sem lagt var fram
í gær, að ríkisstjórninni er
ljós þýðing þess að ná tök-
um á ríkisfjármálunum á
næsta ári. Telja má víst, að
verðbólgan muni í ár nema
um 48—50% en þrátt fyrir
það hækka útgjöld fjár-
lagafrumvarpsins ekki
nema um 21.5%. Þessar
tölur sýna, að með fjárlaga-
frumvarpinu er stefnt að
mjög róttækum niður-
skurði ríkisútgjalda, bæði
rekstrarútgjöldum ríkis-
sjóðs og framlögum til
framkvæmda, og veltur þá
á miklu, að þessi niður-
skurður takist í raun og
veru.
í fjárlagafrumvarpinu
boðar ríkisstjórnin, að hún
muni leita almennrar laga-
heimildar til að lækka lög-
boðin fjárframlög um 5%
og mun verða lagt fram
sérstakt frumvarp um það
efni. Er hugmyndin, að
þessi skerðing taki til allra
lögbundinna framlaga ann-
arra en hreinna markaðra
tekjustofna, og lækkun á
útgjöldum vegna þessarar
ráðstöfunar verði um 300
milljónir króna. En i heild
sinni stefnir fjárlagafrum-
varpið að niðurfærslu út-
gjalda um 4700 milljónir
króna.
Til þess að ná þvi marki
er gert ráð fyrir breyting-
um á lögum um almanna-
tryggingar, bæði lífeyris-
tryggingum og sjúkra-
tryggingum og að dregið
verði úr útgjaldaauka
trygginganna á næsta ári
um 2000 milljónir króna. í
því skyni er unnið að til-
lögugerð á vegum viðkom-
andi ráðuneyta og má gera
ráð fyrir því, að frumvarp
um þessar breytingar verði
lagt fram á Alþingi, áður
en fjárlögin verða afgreidd
fyrir jól. Þá er gert ráð
fyrir að minka niður-
greiðslur búvöruverðs um
rúmlega 25% og sparast
með því um 1425 milljónir
króna, sem leiða mundi til
10—11 stiga hækkunar á
framfærsluvísitölu. Til
þess hins vegar að koma í
veg fyrir þá hækkun vísi-
tölunnar verður 12% vöru-
gjaldið, sem lagt var á í
sumar og gildir til áramóta,
afnumið en það þurrkar út
þessa hækkun framfærslu-
vísitölunnar en hefur þó í
för með sér mun víðtækari
áhrif til verðlækkunar en
fram kemur í vísitölunni,
því að þessi ráðstöfun ein
minnkar útgjöld skatt-
borgara um 4000 milljónir
króna á ársgrundvelli.
Ennfremur er stefnt að því
að halda útflutningsupp-
bótum á útfluttar land-
búnaðarafurðir í skef jum á
næsta ári og í fjárlaga
frumvarpinu er gert ráð
fyrir svipaðri fjárhæð til
þessa þáttar og verður í ár,
en ef miða ætti við hámark
verðtryggingar þyrfti að
auka fjárveitinguna um
870 milljónir króna og
FJARLAGAFRUMVARPIÐ
OG VERÐBÓLGAN
nemur því niðurskurður-
inn á þessum lið þeirri f jár-
hæð.
Heildarútgjöld fjárlaga-
frumvarpsins nema rúm-
lega 57 milljörðum króna
og er það sem fyrr segir
21,5% hækkun frá fjárlög-
um yfirstandandi árs. Til
samanburðar má geta þess,
að í fyrra hækkuðu fjárlög-
in um 60,6% milli ára og er
þetta minnsta hækkun í 6
ár.
Það er alkunna, að fjár-
lagafrumvarpið hækkar
jafnan mjög mikið í með-
förum Alþingis. Þingmenn
hafa mörg áhugamál, sem
þeir vilja koma á framfæri.
Vafalaust er mesta hættan
fólgin í því, að þingmenn
standist ekki þær freist-
ingar að knýja fram aukin
fjárframlög til ýmissa
þarfra málefna, bæði fram-
kvæmda og annarra þarfa.
En nú reynir á ábyrgðartil-
finningu þingmanna.
Ríkisstjórnin hefur sýnt
vilja sinn í verki. Hún hef-
ur sýnt, að hún vill taka
eindregna forystu í barátt-
unni við verðbólguna og á
næstu vikum og mánuðum
verður það hlutverk
alþingismanna að standast
freistingar sínar og ganga
þannig frá fjárlagafrum-
varpinu, að ekki verði í
nokkru hvikað frá því
marki og þeirri stefnu, sem
mörkuð hefur verið með
þessu frumvarpi.
eftir ELÍNU
PÁLMADÓTTUR
SKÓLINN leggur verknám og
bóknám að jöfnu, var haft eftir
skólastjóra hins nýja Fjöl-
brautaskóla í Breiðholti við
skólasetningu um daginn. Ég er
ekki viss um að allir geri sér
grein fyrir því hvílík bylting
þessi skóli er á íslandi og hver
tímamót hann markar — ef við
eigum þá ekki eftir að útvatna
hugmyndina í eftirleiknum.
Okkur hættir nefnilega stund-
urn til að byrja með skínandi
hugmyndir og enda svo með
demant í ryðgaðrr járnumgerð,
þegar farið er að slá af kröfun-
um og missa sjónar af kjarnan-
um.
Það eru kannski draumórar,
en ég geri mér vonir um að
þarna séum við að stíga fyrsta
sporið til breytts hugsunarhátt-
ar, ekki bara í skólamálum,
heldur öllu fremur í islenzku
þjóðlífi. Þarna sé verið að
sneiða ofan af ofdekrinu við
eina tegund af menntun,
stúdentsmenntunina, og lyfta
matinu á fræðslu og þekkingu á
öllum öðrum sviðum. Einhvern
tíma sagði Sigurður Nordal
sögu af tveimur mönnum, til að
benda á hvernig færi ef ofstæki
og einstefna væru ríkjandi
hvorn veginn sem er. Annar
maðurinn gekk um háleitur og
glápti upp í loftið og varð skýja-
glópur. Hinn horfði stöðugt nið-
ur fyrir tærnar á sér og varð að
grasasna. Og einstefna hefur
fram á þennan dag verið æði
rík í þankagangi okkar í
menntamálum.
Að ganga menntaveginn
hefur lengi verið í vitund okkar
það eitt að fara í menntaskóla
og helzt háskóla. Þeir sem ekki
komust þangað fengu enga
menntun, sbr. frásögnina af
Stephani G. Stephanssyni, sem
faldi sig og grét, þegar hann sá
skólapilta ríða suður og hann
sat eftir. Hann vissi að þarmeð
voru hans menntunarmöguleik-
ar úr sögunni. Ömæld virðing
var borin fyrir stúdentunum.
Eftirsóknarverðast var að
hljóta það hnoss að verða
Hafnarstúdent. Sama hver af-
rekin urðu í Kaupmannahöfn,
þó þau væru jafnvel mest við
drykkju. Ómæld þrælavinna
var hlutskipti þeirra, sem eftir
sátu. Böl, sem guð lagði á þá, og
varð að bera og leysa af hendi
án nokkurrar fræðslu.
Þrátt fyrir breytta tíma og
stóraukin tækifæri hefur sami
hugsunarháttur verið mjög
ríkjandi. Menntaskólanámið
eitt er menntun. Foreldra
dreymir um að afkvæmið gangi
menntaveginn. Allir sem geta
eitthvað lært, eiga að feta þá
braut, en aðrir geta þá farið í
eitthvað verklegt, eins og það
er stundum orðað. Þannig
rembast allir, sem vettlingi
geta valdið, við að komast í
gegn um menntaskóla — eða
a.m.k. að gera þar skólann sinn
að menntaskóla — með þeim
afleiðingum að námsárangur
stúdenta fer niður á við, eins og
nýlega hefur komið fram í við-
ræðum við rektora menntaskól-
anna. Og háskólarektor talar
um að hugsanlega þurfi að setja
þar inntökupróf. Spakur maður
sagði einhvern tíma, að sú þjóð,
sem ekki menntaði sína pípu-
lagningamenn af því að það
þætti ófint, en sendi alla í heim-
spekinám af því það væri fínt,
sæti óhjákvæmilega uppi með
vonda pípulagningamenn og
slæma heimspekinga. Líklega
er mikið til í því. Með okkar
hefðbundna stúdentadekri fá-
um við sjálfsagt verri mennta-
menn og líka verri verkamenn
en efni standa til. Ekki þykir
einu sinni taka því hér að vera
að læra nokkuð til undir-
búnings margs konar verkum.
Jafnvel þótt menn beri svo
ábyrgð á dýrum tækjum og
jafnvel fólki. Iðjunám hefur
ekki einu sinni verið boðið upp
á og ekki ætlast til að verk-
smiðjufólk læri neitt. Enginn
unglingur lét sér heldur detta í
hug að velja iðjubraut, þegar
upp á var boðið I nýja fjöl-
brautaskólanum.
I fjölbrautaskólahugmynd-
inni sýnist mér loks kominn
lausnarsteinninn, ef við glutr-
um honum þá ekki niður. Þar
eiga allir að nema hlið við hlið,
og allar greinar lagðar að jöfnu.
Þar eru undir sama þaki í sama
skóla þeir, sem eru á mennta-
skólasviði, f iðnfræðslu, I þjálf-
un til verzlunar og skrifstofu-
starfa, I handmennt og list-
námi, hússtjórn, sjúkraþjálfun
eða heilsugæzlunámi, sjó-
mennskunámi og íþróttanámi.
Allir eru að keppa að réttindum
á sínu sviði og eiga að geta flutt
sig á milli brauta, ef þeir sjá sig
um hönd. Enda hafi þeir að
vissu marki sameiginlegan
þekkingarforða. Það ætti að
hrista nemendur saman og úr
þeim hroka eða minnimáttar-
kennd gagnvart hverjum öðr-
um. Bæði þar og þegar út í lífið
er komið. Ekkert nám lokast,
þannig að iðnmenntaóir nem-
endur eiga alveg eins vel að
geta bætt við sig og fengið rétt-
indi til háskólanáms, eins og
þeir sem eru á tungumálabraut,
eðlisfræðibraut eða náttúru-
fræðibraut á menntaskólasvið-
inu. Þannig er einni grein ekki
gert hærra undir höfði en ann-
arri. Ætti það að gera þessa
tegund af skóla sérstæða. Hún
verður af allt öðrum toga en
þær menntastofnanir, sem þró-
ast hafa hér og eru byggðar á
gömlum forsendum, frá þeim
tíma sem ekki var um aðra
menntun að ræða en þá að búa
menn undir embættispróf og
raunar ekki annað virt í þjóðfé-
laginu.
Sé það nú rétt, að þarna sé
Iausnarsteinninn fundinn til að
leysa okkur undan þessari vit-
leysu, þá megum við ekki
glutra honum niður. Því bólar á
nokkrum ótta um að svo kunni
að fara, að ég hefi heyrt menn
tala um allt annað skólafyrir-
komulag sem fjölbrautaskóla.
Þar er verið að fjalla um að-
skilda fagskóla, sem settir eru
niður á mismunandi stöðum
eða skóla, sem ekki eru nægi-
lega stórir til að geta rúmað
jafn margar námsbrautir og
nauðsynlegar eru. Fjölbrauta-
skóli, sem breytir þeim hinum
gamla menntamannahugsunar-
hætti, verður að rúma flestar
aðrar greinar við hlið mennta-
skólabrautanna, gera þeim
jafnt undir höfði og vera nógu
stór til að nemendur geti flutt
sig á milli. Allir verða að vera
undir sama þaki, svo að þeir
hafi þá tilfinningu að vera í
einum og sama skólanum. Þeir
verða að sitja við sama borð og
hafa sama kjarnanám. Ungling-
arnir nema sem sagt hlið við
hlið, hvort sem þeir ætla I fisk-
vinnu eða embætti, verzlunar-
störf eða hússtjórnarfræði.
Margir munu sjálfsagt segja
að svona skólar geti aðeins
starfað á þéttbýlissvæðum, sem
er auðvitað rétt. En sérskólar
eru líka góðir, þó önnur tegund
sé. Ég er ekki í minnsta vafa
um að við finnum rétt form á
fræðslunni, sem öllum stærðum
af sveitarfélögum hentar, ef við
höfum fundið hið rétta viðhorf
og vitum eftir hverju við erum
að sækjast. Sá sem enga höfn
hefur, getur ekki fengið hag-
stæðan vind. En sé ljóst hvert
stefnir, fæst leiði fyrr eða
seinna. Varla getur sakað þó
meiri hluti þjóðarinnar reyni
fyrst á þennan hátt að feta sig
út úr menntahrokakerfinu. Það
hlýtur að smita út frá sér og
hafa áhrif á viðhorf þjóðarinn-
ar í heild. Aðalatriðið sýnist
mér vera að einblína á þann
kjarna að öll störf I þjóðfélag-
inu séu jafn mikilvæg og krefj-
ist góðrar menntunar. Með því
móti fáum við bæði góða pípu-
Íagníngamenn og góða heim-
spekinga, svo vikið sé að tilvitn-
uninni hér fyrir ofan.
Minna má á, að fjölbrauta-
skólakerfið hefur lengi verið í
undirbúningi og verið aðlagað
að íslenzkum aðstæðum af
reyndum skólamönnum, sem
lengi hafa kennt hér og lagt'
lífsstarf sitt í menntakerfið,
fyrst Kristján J. Gunnarsson
fræðslustjóri, þá Jóhann Hann-
esson, fyrrv. skólameistari og
nú síðast hafa þeir Jónas B.
Jónsson, fyrrv. fræðslustjóri,
og Guðmundur Sveinsson
skólastjóri lagt hönd að mótun
þessa fyrsta fjölbrautaskóla I
Reykjavík.
P.s. Sem ég barst á gáru fram
Framhald á bls. 27