Morgunblaðið - 17.10.1976, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1976
Plútóníum er mikið undraefni;
sprengimátturinn er mikill og svo
veldur það feykilegri geislaeitr-
un. Smáskammtur af plútónfum í
andrúmsloftinu gæti valdið
krabbameini eftir tuttugu ár. Nú
er plútónfum helzt að finna í
kjarnorkuverum. Telur nefndin,
að maður, sem starfaði i kjarn-
orkuveri gæti stolið smáskömmt-
um plútónfums að staðaldri í
nokkurn tíma þár til komið væri
nóg í dálitla sprengju. En einnig
er meir en hugsanlegt, að harð-
snúnir hermdarverkamenn
réðust inn í kjarnorkuver, ellegar
hirtu plútónfumfarm á leiðinni til
einhvers kjarnorkuversins.
Nú verður manni fyrst fyrir að
óska þess, að allir starfsmenn
kjarnorkuvera séu gagnheiðar-
legir og aðhyllist mannúðarstefnu
og enn fremur verði aðgæzla í
kjarnorkuverunum hert svo, sem
unnt er. Brezka nefndin gefur þó
ekki sérlega góðar vonir. „Niður-
staða okkar er sú,“ segir í skvrslu
hennar, „að þvf útbreiddari, sem
kjarnorka verður þeim mun fleiri
læra að smfða kjarnorkuvopn —
og þvf miður álftum við, að þeim
mun fleiri kjarnorkuvopn verði
smíðuð." — NIKKI KNEWSTUB,
landi og þótti nokkuð skorta á
varúðarráðstafanir.
Aðalvandinn við kjarnorku-
sprengjusmfði í heimahúsum yrði
sá að komast yfir plútóníum.
Þessi hugsunarháttur lofar nú góðu,
þótt sumir telji hann e.t.v. „ekki raun-
hæfan". En þvi miður hefur svo margt
illt drifið á daga Roys. og þó öllu
heldur fjölskyldunnar, að það væri
mesta furða, ef hann kæmist heill frá
þvi. Fyrir tveimur árum fékk móðir
hans taugaáfall og lá i sjúkrahúsi i tvo
mánuði Það þótti mér ekki nema eðli-
legt, er hún hafði rakið sögu sina i
stórum dráttum
Tveir frændur hennar féllu í spreng-
ingu i Donegallstræti; með þeim féllu
fjórir aðrir Annar frændi hennar fékk
18 ára fangelsisdóm fyrir sprengju-
kast Hann fleygði sprengju inn í krá,
sem kaþólskir eiga Kona nokkur féll
þegar félagi frændans særðist til ólifis
og frændinn sjálfur skaðbrenndist
Hann var sautján ára, þegar þetta gerð-
ist og ætti því að geta hafið nýtt lif um
hálffertugt!
Fyrir fáum vikum fór frú Coates út að
skemmta sér ásamt vinkonu sinni
Handalögmál upphófust á skemmti-
staðnum; tóku fimm menn einn til
bæna og gengu svo frá honum inni á
salerni, að blóðið úr honum lak undir
hurðina Frú Coates varð svo um. að
hún missti stjórn á sér En vinkonan
hló bara að h^nni
Bræður tveir, nágrannar frú Coates,
urðu nýlega fyrir barðinu á Varnarsam-
tökunum i Ulster Sök þeirra var sú að
þeir höfðu gert usla i einhverjum
verzlunum. Varnarsamtökin pindu þá
alleftirminnilega Var m a leikin eins
konar hnifaparis á bökum þeirra og
ristir á þau reitir i þvi skyni — en
gafflar notaðir í hnifa stað
Frú Coates var óðfús að segja mér
endalausar sögur af þessu tagi og
virtist vera af nógu að taka Slikar
sögur heyra þau Roy og systkini hans
heima hjá sér og má mikið vera ef það
er þeim hollt Börnin eru oftast ein
með móður sinni. Faðir þeirra vinnur
alla daga, 12 tima á dag. og fær
aðeins einn fridag á hálfsmánaðar
fresti
En þessi börn eiga þó föður Aftur á
móti voru þarna i Corrymeela tvö
önnur börn, tveggja og þriggjs ára sem
hvorki áttu föður né móður á llfi Móðir
þeirra, Maureen Moore, féll i kúlnahríð
úr einu fátækahverfi mótmælenda fyrir
rúmum tveimur árum Christopher eig-
inmaður hennar, lézt siðast liðið vor.
framhald á bls. 12
Þar sem ekkert
þrífst nema illgresið
Pólskar verkakonur hreinsa til eftir
uppþot i Gdansk
pollandhhh
Öreigarnir
sem dirfðust
að vera ekki
alsælir
í FEBRÚAR árið 1971 gerðist ein-
stæður atburður i Póllandi Verka-
menn I skipasmiðastóðvum fóru i
verkfall og létu ekki við það sitja,
heldur heimtuðu einnig, að Edward
Gierek, þjóðarleiðtogi, kæmi og
ræddi við þá um kaup og kjör. Slikt
hafði aldrei gerzt áður i neinu komm-
únistariki.
Gierek lét tilleiðast; kom hann og
ræddi við verkamennina i skipa-
smiðastöðvunum og stóð sá fundur i
niu klukkustundir, hvorki meira né
minna. Gierek varði stefnu sína og
stjórnarinnar i kjaramálum og verð-
lagsmálum sérstaklega og fékk loks
komið þvi til leiðar, að verkamenn-
irnir hófu vinnu á nýjan leik. Ekki var
hann þó fáanlegur til að lækka mat-
vöruverðið, eins og verkamenn
vildu. En nokkrum vikum síðar sá
hann sitt óvænna og lét undan siga.
Var matvöruverð þá lækkað til jafns
við það, sem verið hafði i desember
1970. Það liðu meir en fimm ár þar
til Póllandsstjórn reyndi verðhækk-
anir aftur.
Nú eru laun póslkra verkamanna
mun hærri en þau voru árið 1971,
og það svo. að þá vantar jafnvel
vörur til kaups! Samt sem áður neit-
uðu þeir enn að taka verðhækkun-
um, og fóru þeir aftur i verkfall Það
stóð í sólarhring aðeins. Ekki er vit-
að með vissu hversu viðtækt það
var, en rikisstjórninni varð a.m.k.
ekki um sel. Lét hún undan öðru
sinni og ógilti verðhækkanirnar.
Lýsti Gierek þvl jafnframt yfir, að
verðið hefði verið hækkað að van-
hugsuðu máli. Um daginn bárust
þær fréttir svo frá Póllandi, að helztu
matvörur mundu örugglega ekki
hækka i verði fyrr en um mitt árið
1978.
Þessar ráðstafanir styrkja efna-
haginn tæplega. Pólska stjórnin má
Framhald á bls. 26
BANDARtSKUR grasafræðingur
Arthur Westing, prófessor, lýsti
yfir því i ræðu á þingi líffræðinga
i London um daginn, að Banda-
rikjamenn hefðu úðað svo gróður-
eitri yfir skóga í Vietnam, að
visast væri að trjágróðurinn biði
þess aldrei bætur. Gætti eitursins
enn mjög bæði í fjallaskógum og
fenjaskógum á ströndum
landsins. 1 Vietnam erú fenja-
skógar miklir niðri við sjó. Hamla
þeir gegn uppblæstri og gróður-
eyðingu. Westing prófessor kvað
fenjaskógana viða hafa farið svo
illa af gróðureitrinu, að þeir væru
fallnir og lífrikið þar eytt með
öllu. Ná vindar þá að blása upp
jarðveginn ofan við skógarstæði
og siðan æ lengra inn I land.
Skógar inni I landi munu einnig
illa farnir. Þeir voru sumir úðaðir
eitri þremur eða fjórum sinnum
og kvað Westing þann gróður
ekki mundu komast aftur til fulls
þroska fyrr en að öld liðinni, eða
nærri því.
Svo stórt var það svæði, sem
úðað var, að þar hefði mátt rækta
mat handa 1.6 milljónum manna,
ef því hefði ekki verið spillt. Eru
þessi svæði samtals svo stór og
illa farin að ekki er nú unnt að
rækta þau upp með skipulegum
hætti. öflugasta eitrið sem úðað
var yfir gróðurlöndin, er af
dioxínflokki og nefnt 2,4,5-T.
Finnst það en I jarðveginum sums
staðar i Vietnam og það þótt liðin
séu tiu ár frá því að úðað var. En
eitur þetta er hið sama og gaus
upp í iprengingunni I Seveso á
Italiu fyrir stuttu síðan og hafði .
hin geigvænlegustu áhrif.
Westing prófessor sagði að
rúmum 100 kílóum af dioxini
hefði verið úðað yfir Suðurvíet-
nam í striðinu þar. „Er nú orðið
fullljóst að eitrið hefur valdi stór-
felldum spjöllum á gróðri og
dýralifi og ekki einungis það,
heldur hafa konur alið andvana
börn I stórum stfl og æ fleiri börn
fæðzt ýmislega vansköpuð af völd-
um þess.“
Bandarikjamenn veittu 55
milljónum kílóa af ýmiss konar
gróðureitri yfir 1.7 milljónir
hektara skógar i Víetnamstriðinu.
Eitrið hafði fyrst þau áhrif, að
lauf féll af tránum, en úr því fór
þeim að verða næringarvant. Féll
svo gróðurinn og því næst eyddist
dýralíf og jarðvegur en lífseigt
illgresi kom i staðinn þar sem
ekki varð eyðimörk ein eftir.
Kvað Westing prófessor sýnt að
hagræn og félagsleg áhrif eitur-
úðans væru fráleitt öll komin
fram enn, og mundi þeirra gæta
lengi um ókomna tíma.
— ANTHONY TUCKER
Byssurnar eru þagnaðar en áhrif eitursins eru ennþá að koma
f ljós.
Slrfki*iV Whfíí Or^mihe
i-orm ‘Emergency Brigade‘ T o Aíd L.oved Öm. s
Geonora Dollinger eins
og hún er f dag og (til
hægri) eins og menn
sáu hana á einu af
veggspjöldum verk-
fallsmanna.
inni i bil og héldu hvatningar-
ræður i hátalara, er lögreglan
kom; og sáu þeir, er félagar
þeirra féllu alblóSugir i göt-
una hverjir um aðra þvera, en
áróður iðnrekenda glumdi úr
gjallarhornum yfir mannsöfn-
uðinn; var sá boðskapur á þá
leið, að bylting væri a8 brjót-
ast út I Flint Verkfallsforingj-
ar reyndu að hamla gegn
þessum æsingum, en þa8
kom fyrir litiS. Genora John-
son var nærstödd þarna. Ba8
hún þess að mega segja
nokkur orð i hátalarann. Kall-
aði hún fyrst á lögregluna
valdi henni hæðileg nöfn, en
siðan beindi hún máli sinu til
kvennanna. sem biðu handan
götuvirkjanna og bað þær
brjótast gegnum raðir lög-
reglunnar og duga feðrum
sinum, bræðrum og unnust-
um. „Þá gerðist mikið krafta-
verk," segir hún. „Kona
nokkur tók sig til og stökk
fram hjá lögregluþjónunum.
Einn þeirra náði i kápu henn-
ar, en konan smeyðgi sér úr
henni og lét hana eftir. Hinar
konurnar komu svo á hæla
þessari. Allt i einu rann það
upp fyrir lögregluþjónunum,
að þeir beindu byssum sinum
að varnarlausum mæðrum —
og þá var bardaganum lok-
ið."
En meira fylgdi eftir.
Genora stofnaði hálfgerða
herdeild kvenna til þess að
berjast með körlunum. „Kon-
ur eru fábærlega hugrakkar,"
segir hún, „en þeim er það
ekki ævinlega Ijóst." Konurn-
ar i herdeildinni vopnuðust;
vopnin voru kylfur og sápu-
stykki i leistum og annað þvi
um lik. Um þessar mundir
hafði verkfallið dregizt i
mánuð og var verkfallsmönn-
um orðið mál að sigra svo að
um munaði.
Þeir lögðu á ráðum um það
að „hertaka" verksmiðjuna
þar. sem voru framleiddar aII-
ar véla' i Chevroletbilana.
Beittu þeir snjöllu bragði við
það; sendu menn að annarri
verksmiðju og bjuggu þeir
um sig þar. en lögreglan og
málaliðar ýmiss konar komu
óðara á vettvang með tára-
gas. kylfur, eldsprengjur og
byssur. Á meðan þvi fór fram
réðst flokkur verkamanna inn
i vélaverksmiðjuna og kom
sér fyrir þar. Genora Johnson
fór þangað ásamt nokkrum
stöllum sinum. Þá var
lögreglan á leið upp að verk-
smiðjuhúsinu. Genora og þær
hinar tóku sér stöðu i verk-
smiðjuhliðinu og vörnuðu
tögreglunni inngöngu, en létu
jafnframt senda eftir allri
kvennaherdeild-
inni. Lögreglan veigraði sér
við þvl að ráðast á konurnar
og beið átekta nokkra stund.
En þá kom kvennaherdeildin
marsérandi, bar bandariska
fánann fyrir og söng hástöf-
um. Tóku allar konurnar sér
stöðu I hliðinu, en lögreglan
lét vopnin siga og ekkert
kom til bardaga Þar með var
björninn unninn. Forráða-
menn General Motors viður-
kenndu Félag verkamanna i
biliðnaði og hétu þvi að refsa
engum verkfallsmönnum.
En Genora Johnson helt
áfram að berjast fyrir rétti
þeirra, er miður méttu sin.
Varð hún brátt svo illa séð i
Flint, að hún fékk enga at-
vinnu og flæmdist burt til
Detroit. Þar vann hún verka-
lýðsfélögunum svo vel, að
andstæðingar börðu hana
nærri þvi til dauðs fyrir vikið.
Genora Johnson er enn i
fullu fjöri þótt hún hafi lengst
af verið heilsuveil og hlotið
marga skráveifu um dagana
Hins vegar mun nokkuð langt
til þess enn, að hugsjónir
hennar um bandariskan
verkamannaflokk rætist, þótt
hún hafi barizt fyrir þvl mest-
alla ævina. „Sósialismi hefur
alla tið mælzt illa fyrir I
Bandarikjunum " segir hún.
„Menn halda ævinlega að
sósialistar séu óðir bófar,
sem fari um með sprenging-
um og hermdarverkum. Það
er svo sem ekki við öðru að
búast; hér eru aðeins tveir
stjórnmálaflokkar og báðir
kapitaliskir. En auðmagnið
safnast á æ færri hendur
annars vegar. og hins vegar
fjölgar örbjarga fólki alltaf.
Ég held, að stórtiðindi verði
hér i landi áður en langt liður.
Þó verður það ekki um mina
daga."
— JANET WATTS