Morgunblaðið - 16.02.1977, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRUAR 1977
23
Saga
og
stað-
fræði
Árni Óla:
Grúsk V. 218 bls.
tsafold. Rvfk 1976.
Ef einhver álftur að menn séu
orðnir til einskis nýtir sjötugir
(þegar hið opinbera treystir þeim
ekki lengur til að gegna ábyrgðar-
störfum) skyldi sá hinn sami
kynna sér ritaskrá Árna Óla. Þar
kemur nefnilega f ljós að hann
tekur fyrst að láta að sér kveða
svo um munar sem rithöfundur
— sjötugur! Sfðan bók á ári
minnst; stundum tvær. Flestar
geyma þær þjóðlegan fróðleik;
söguþætti, þjóðtrú, frásagnir af
horfnum lifnaðarháttum. Allt er
það stutt margvíslegum heimild-
um öðrum þræði. Að hinu leytinu
byggir svo höfundur á endur-
minningum sinum sem gerast því
dýrmætari því lengra sem líður.
En hann verður nfræður á næsta
ári ef mér bregst ekki þvi hrapal-
legar reikningslistin; og man því
orðið „langt fram“ svo líkt sé eftir
orðalagi Ara.
Þó Árni Óla hafi sent frá sér
drjúgan helming bóka sinna eftir
sjötugt fer þvf auðvitað vfðs fjarri
að hann hafi þá fyrst hafið rit-
störf. Við hálfrar aldar blaða-
mennsku, og þá einkum umsjón
með Lesbók Morgunblaðsins sem
hann skrifaði lfka mikið f sjálfur.
var hann lengi búinn að fást við
sömu efni. Og umsjónin með Les-
bókinni veitti auðvitað kjörið
tækifæri til að safna þjóðlegum
fróðleik hvaðanæva af landinu.
Sumar bækur Árna Óla fjalla
um afmörkuð efni þjóðfræðanna,
t.d. Álög og bannhelgi en svo
heitir einmitt ein þeirra, aðrar
eru blandaðs efnis, þeirra á meðal
Grúsk. En undir þvf nafni hefur
Árni Óla nú skrifað fimm bækur.
I þessu fimmta bindi kennir
margra grasa. Fyrsti þátturinn
heitir Hvftramannaland og fjallar
um siglingar íra til tslands og
Ameríku áður en norrænir menn
námu hér land. Fram til miðrar
þessarar aldar trúðu menn orðum
fornritanna eins bókstaflega og
þeir töldu sig skilja þau, sem sé að
norðmenn hefðu, er þeir komu
hingað fyrst, fundið hér fáeina
frska einsetumenn sem síðan
hefðu hypjað sig á brott þar sem
tilgangurinn með dvöl þeirra hér
— einveran — var náttúrlega
eyðilagður eftir að fjölga tók í
landinu. Raunar eru frásagnirnar
af pöpunum hér svo fáorðar að
þær gefa heldur fátt til kynna um
fjölda þeirra hér og búsetu. Víst
er að frar vissu um ísland löngu
áður en Ingólfur Arnarson nam
hér land. Árni Óla leiðir að því
rök að þeir hafi verið meiri sigl-
ingamenn, landkönnuðir og land-
nemar, bæði hér og vestanhafs,
en áður hefur verið talið. Gerir
hann ekki aðeins grein fyrir
þeirri skoðun sinni i fyrrnefndum
þætti heldur einnig i þætti sem
hann nefnir örnefni sanna frskt
landnám. Þar með telur hann ör-
nefni sem leiða getum að þvf að
irar hafi flutt hingað búfé á und-
an norðmönnum.
Fróðlegur er þátturinn Land-
námsbærinn en þar fjallar höf-
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
undur ekki aðeins um byggingar-
stfl á landnámsöld heldur einnig
þá byggingatækni sem landnáms-
menn höfðu á valdi sinu, verkfæri
og svo framvegis. Þar upplýsir
hann meðal annars eftir rann-
sóknum í Noregi að „smiðir áttu
þá hvorki sagir né hefla. Sagir
þekktust ekki heldur hér á landi
og er fyrst getið um sög að Eyri
við Seyðisfjörð vestra árið 1470.
Langviðarsagir komu ekki til
íslands fyrr en um 1700, þá er
þeirra getið á Norðurlandi. Hefl-
ar bárust fyrst hingað í lok 16.
aldar.“
Hreinlæti og þrifnaður fyrrum
heitir þáttur sem fjallar um sam-
nefnt efni. Þar gerir höfundur
grein fyrir hvernig hreinlæti var
háttað hér á landi fyrir daga sáp-
unnar þegar keyta var notuð í
hennar stað. Er sú frásögn öll hin
fróðlegasta, einkum fyrir þá sem
aldrei komust í kynni við hina
eldri lifnaðarhætti en gera sér
hugmyndir um þá eftir frásögn-
um annarra, misjafnlega greina-
góðum. Keyta mun hafa verið not-
uð við ullarþvott fram til miðrar
þessarar aldar en þá var raunar
löngu hætt að nota hana til ann-
arra þvotta. Höfundur kveður
menn hafa hyllst til að hlaupa
yfir þennan þátt þjóðlffsins, helst
viljað gleyma „ósómanum"; telji
það ósamborið sjálfsvirðingu
þjóðarinnar að halda slíku á loft.
„Nú á seinni árum,“ segir hann
„finnst mér það vera orðið
feimnismál að tala um notkun
keytu á fyrri öldum. Ungar stúlk-
ur fussa og sveia og hrylla sig
allar, ef minnzt er á þá staðreynd,
að keyta hafi verið eina þrifn-
aðarmeðal formæðra þeirra, þær
hafi þvegið allan þvott upp úr
keytu jafnvel hár sitt, falda sina,
lin og viðhafnarklæði." — Ég
held að þessi fullyrðing höfundar
héfði átt vel við á þeim tíma er
þjóðin var að hverfa frá hinum
fornu lifnaðarháttum til „fínna"
hreinlætis en eigi tæpast við leng-
ur. Þær, sem fussuðu og sveiuðu
fyrir mannsaldri eða svo, voru
ómeðvitað að bera af sér „ósóma“
sem þær voru kannski ekki
hræddar um að þeim yrði beinlin-
is borinn á brýn sjálfum, þótti þó
vissara að hafa vaðið fyrir neðan
sig — upprunans vegna; jafn-
framt því sem ungkynslóðin þá
var auðvitað að storka þáverandi
eldri kynslóð vegna lítillar sápu-
notkunar í hennar uppvexti. Nú-
lifandi ungkynslóð er hins vegar
búin að fá nóg af sápu. Eða meir
en svo! Og treysti sér sjálfsagt til
að leika eftir fornar hreinlætisað-
ferðir ef á reyndi, að minnsta
kosti ef hún héldi að einhverjum
væri strfðið í þvl.
Já, úr því minnst er á ungt fólk,
gleymum þá ekki þættinum
Þjóðtrú og uppeldi þar sem höf-
undur ræðir um ýmiss konar hjá-
trú og bannhelgi í uppeldi fyrr-
um: það er að segja álög æðri
máttarvalda sem við lágu ef barn
og unglingur gerði af sér þetta
eða hitt sem ekki mátti gera. Leið-
ir höfundur rök að því að í þeim
efnum hafi nauðsynin mótað
þjóðtrúna: „Menn verða að gæta
þess, að þjóðtrúin er ekki tómar
hégiljur. Hún er samsafn af
reynslu kynslóðanna um aldir.
Hún geymir jafnt hin dýpstu
Árni Úla
sannindi sem imyndanir og
hugarflug. Hún er samsafn af
skáldskap og hyggindum, sem í
hag koma. Og sem námsgrein
fyrir nýja kynslóð varð hún I
munni þeirra, sem með kunnu að
fara, bæði þekking og siðalær-
dómur. Réttilega túlkuð kenndi
hún aga, varúðir og hvöt til mann-
dóms.“
Hér er talað af reynslu og þekk-
ingu. Sakir sögu- og staðfræði-
þekkingar sinnar hefur Árni Óla
betri yfirsýn yfir þjóðleg fræði en
flestir aðrir sem um þau efni tala
og rita nú á dögum. Auk þess að
vera sögumaður er hann forsvars-
maður sinna fræða, skýrir horfna
lifnaðarhætti út frá þeim lögmál-
um sem lifið laut þar og þá og
nýtur til þess sins trausta minnis,
orðinn fulltiða maður þegar fyrri
heimsstyrjöldin skall á og
nítjánda öldin rann I raun skeið
sitt á enda. Bækur hans verða því
lengi lesnar, bæði til skemmtunar
og eins munu fræðimenn eiga þar
visan sjóð fróðleiks um liðna
tima.
„60% ALIRA
PLOTUSPILARA
KOMA FRÁ
BSR bds 95 plötuspilari.Verö kr 39.900.
-Mónhöfuð.
Leiðandi fyrirtæki
á sviöi sjónvarps
útvarps og hljómtækja
VERZLUN OG SKRIFSTOFA: LAUGAVEGI 10. SÍMAR: 27788,19192.19150.
Hagstætt hlutfall milli
gæöa, tæknilegra eigin-
leika og verös er skýr-
ingin á þessum einstaka
framleiöslu- og sölu-
árangri.
Margir helstu hljóm-
tækjaframleiðendur
veraldar nota BSR plötu-
spilaraverk í framleiöslu
sína og selja undir eigin
vörumerkjum.
Við kaupum beint frá BSR
SAMVALDAR NESCO
HLJÓMTÆKJASAMSTÆÐUR