Morgunblaðið - 23.02.1977, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 1977

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavik
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjórn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100.
Aðalstræti 6, simi 22480
Áskriftargjald 1 100.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 60.00 kr. eintakið.
Iviðtali því, sem Mbl.
birti sl. laugardag við
Erlend Einarsson forstjðra
Sambands fslenzkra sam-
vinnufélaga, fjallaði hann
m.a. um afkomu smásölu-
verzlunar og þá sérstak-
lega í dreifbýlinu og sagði:
„Mér þykir rétt að vekja
athygli á þeirri staðreynd,
að ekki er rekstrargrund-
völlur fyrir verzlun með
nauðsynjavöru í dreifbýli
eins og nú er komið. I
þessu sambandi má minna
á, að 17 kaupfélög voru á
árinu 1975 rekin með
halla. Samtals nam þessi
halli 89 milljónum króna.
Þessi halli hefði orðið
meiri, ef ekki hefðu komið
til endurgreiðslur frá Sam-
bandinu. Til þess að fá
rétta mynd ber að hafa f
huga, að eitt kaupfélag-
anna, sem er meðal þess-
ara hallareknu félaga stóð
í miklum framkvæmdum í
sjávarútvegi og nam halli
þess 32 milljónum króna.
Samtals voru endurgreiðsl-
ur Sambandsins fyrir árið
1975 147,5 milljónir
króna“.
Forstjóri Sambands
fslenzkra samvinnufélaga
tekur með þessum orðum
undir þau viðhorf, sem
fram hafa komið hvað eftir
annað hjá forsvarsmönn-
um einkaverzlunar, sem í
fjöldamörg ár hafa barizt
fyrir því, að núverandi
verðlagskerfi yrði stokkað
upp og nýrri skipan komið
á í verðlagningarmálum
verzlunarinnar. Að vísu
talar Erlendur Einarsson
fyrst og fremst um smá-
söluverzlunina í dreifbýl-
inu, enda hafa samvinnu-
menn mesta reynslu af
verzlun á landsbyggðinni,
en það fer ekki á milli
mála, að verðlagsákvæðin
hafa einnig komið óþyrmi-
lega við einkaverzlunina í
þéttbýlinu eins og tals-
menn verzlunarstéttarinn-
ar hafa margsinnis bent á.
Það má því segja, að um
samstöðu sé að ræða milli
einkaverzlunar og sam-
vinnuverzlunar f afstöð-
unni til núgildandi reglna
um verðlagningu.
Þessar reglur eru fyrir
löngu úreltar en þeim hef-
ur verið haldið svo lengi
sem raun ber vitni um
vegna tortryggni af hálfu
launþegasamtaka í garð
verzlunarstéttarinnar og
pólitfsks ótta við að fram-
kvæma nauðsynlegar
breytingar. Einkaverzlun-
in hefur hins vegar með
ýmsum hætti dregið úr
þessari tortryggni á
undanförnum árum. Það
hefur gerzt annars vegar
með umfangsmiklu
fræðslu- og upplýsinga-
starfi, sem samtök
verzlunarinnar hafa haldið
uppi til þess að sýna fram á
óhagkvæmni verð-
lagningarákvæða. Tals-
menn verzlunarinnar hafa
t.d. margsinnis vakið at-
hygli á því, að þau verð-
lagsákvæði, sem nú eru í
gildi stuðla að óhagkvæm-
um innkaupum. Þegar um
er að ræða prósentuálagn-
ingu eins og þá, sem tfðk-
azt hefur hér um langt
skeið, er kaupmanninum
raunverulega refsað fyrir
að gera hagkvæm innkaup
og það hlýtur að draga úr
áhuga hans á þvf að ná sem
hagkvæmustum kjörum.
Hins vegar hefur svo
einkaverzlunin sjálf dreg-
ið úr þessari tortryggni
launþegasamtaka á þann
hátt að verðsamkeppni,
sérstaklega á höfuðborgar-
svæðinu, hefur aukizt stór-
kostlega á undanförnum
árum. Þannig hafa risið
upp stórverzlanir, sem
hafa lækkað verð á fjöl-
mörgum matvörum og á
síðum Morgunblaðsins t.d.
sjást hvað eftir annað aug-
lýsingar frá verzlunum,
sem auglýsa mjög hagstætt
verð á ýmsum nauðsynja-
vörum. Þessi verðsam-
keppni og þessi þróun hef-
ur áreiðanlega sannfært
marga, sem áður voru full-
ir efasemda um, að verzl-
unarstéttin mundi f raun
og veru, ef frjáls álagning
væri f gildi, leita hag-
kvæmustu innkaupa og
halda uppi harðri sam-
keppni innbyrðis milli
verzlana.
Nú um langt skeið hefur
verið unnið að undirbún-
ingi nýrrar löggjafar um
verðlagsmál og tvfmæla-
laust má telja, að nú sé
traustari grundvöllur en
oft áður til þess að fram-
kvæma slfkar breytingar
af þeim ástæðum, sem
raktar hafa verið hér að
framan. Þess vegna er þess
að vænta, að rfkisstjórnin
leggi tillögur sfnar um
nýja verðlagslöggjöf fyrir
Alþingi það, sem nú situr,
þannig að slfk löggjöf geti
hlotið afgreiðslu á þessu
þingi. Slík verðlagslöggjöf,
sem stuðla mundi að frjáls-
ari og heilbrigðari verzl-
unarháttum og harðnandi
samkeppni milli verzlun-
araðila á mun fleiri svið-
um en nú, er heldur ekki
ómerkur þáttur f baráttu
okkar. gegn verðbólgunni.
Reynslan hefur nú þegar
sýnt, að neytendur njóta
góðs af slíkri samkeppni í
lækkuðu vöruverði, þó á
takmörkuðu sviði sé, enn
sem komið er, og þess
vegna ber að skoða nýja
verðlagslöggjöf í því Ijósi,
að hún yrði þáttur í því að
stuðla að hagkvæmari inn-
kaupum erlendis frá og
hagkvæmara verðlagi fyrir
neytendur innanlands.
Ný verðlagslöggjöf — hag-
stæð fyrir neytendur
Ekki alls fyrir löngu
var það tilkynnt í út-
varpi, að verzlun ein hér
í bæ hefði á boðstólum
„mikið magn af“ ein-
hverri vöru. Þulurinn
leiðrétti þetta þó sam-
stundis og sagði þá, að
„mikið af“ vörunni væri
til sölu.
Framtak þessa manns
og snarræði var að sönnu
þakkar vert. Hins vegar
hefur margt miklu verra
en þetta sloppið óleið-
rétt; enda verður naum-
ast til þess ætlazt, að út-
varpsþulir geti staðið í
því að ala upp verzlunar-
stéttina um leið og þeir
lesa tilkynningar í hljóð-
nemann. Þar þyrftu að
koma til aðrar ráðstafan-
ir, sem ekki skulu ræddar
að sinni. Það leið heldur
ekki á löngu, unz ríkisút-
varpið, í nafni einhvers
kaupsýslumanns, tók til
að bjóða íslendingum
„tveggja dyra“ bíla.
Slíkir bílar, ef til væru,
hefðu að líkindum „aðra
dyrina" hægra megin og
„hina dyrina“ vinstra
megin. En vitaskuld eru
þess konar tryllitæki
ekki til, því eintöluorðið
,,dyr“ er ekki til í ís-
lenzku máli, ekki fremur
en „ein buxa“ eða „eitt
skæri“.
Hver sem er svo mál-
haltur að geta ekki sagt
„tvennra dyra bíll“ eða
„fernra dyra bíll“, ætti
þó að geta klöngrazt fram
úr því að segja „bíll með
tvennum dyrum“ og „bíll
með fernum dyrum“,
sem raunar færi betur á
allan hátt. En sé hann
svo heillum horfinn og
skyni skroppinn, að hon-
um séu einnig þær bjarg-
ir bannaðar, á hann þess
enn kost að segja blátt
áfram „tveggja hurða
bíll“ og „fjögurra hurða
bíll“, þó víst sé það vesall
íslendingur, sem leggur
á flótta frá þeim yndis-
lega vanda að tala ís-
lenzku.
En sá flótti virðist nú
óðum að bresta í liði
voru, og er fátt brýnna
um sinn en að stöðva
hann. Beztu orð málsins
eru um flúin, ef beyging
þeirra er ekki af óbrotn-
asta tagi. Þess vegna eru
orð sterkrar beygingar
hvarvetna tekin að þoka
fyrir orðum sem beygjast
veikt; ær og kýr verða
rolla og belja, hönd verð-
ur lúka, og fingur verður
putti. Sagnir fara sömu
leið og nafnorð; ganga
verður labba, og aka
verður keyra. Þannig
mætti lengi telja.
Hér verður málið fyrir
tvennu tjóni; fögur og
rismikil orð týna tölunni,
og hin, sem koma í skörð-
in, glata stílgildi lágkúru
sinnar fyrir notkun í
ótíma. Er þá hitt ótalið,
að á ýmsum algengum
orðum eru beygingar
stórlega afskræmdar;
það er önnur saga.
Og hörmulegt er að sjá
í iljar blessuðum viðteng-
ingarhættinum, þessari
höfuðprýði tungunnar,
sem nú er á hröðu undan-
haldi. En í ríki hans er að
brjótast til valda það
óhrjálega skrímsli, sem
nefnt er skildagatíð. Og
enn ræður ferðinni sami
vesaldómur, beygingar
eru sniðgengnar. „Ég
tryði því, ef hann segði
það sjálfur" verður „Ég
mundi trúa því, ef hann
mundi segja það sjálfur“.
Mundi, og síðan óbeygð-
ur nafnháttur, sf og æ!
Þessi bannsettur
Mundi á að nokkru gengi
sitt að þakka varhuga-
verðri kennsluaðferð í
beygingarfræði, þar sem
hann hefur gerzt eins
konar aðstoðarprestur
fyrir altari viðtengingar-
háttarins. En svo sannar-
lega er Mundi þessi ætt-
aður úr neðra, þó svo
hann heiti fullu nafni
séra Guðmundur.
Víða mun að leita or-
sakanna að ýmsum ófarn-
aði móðurmálsins um
sinn. Þar mun þó mestu
valda að skólarnir anna
ekki því uppeldishlut-
verki, sem heimilin hafa
varpað á herðar þeim. Þá
skiptir ekki minnstu
máli, að svo brýnt þykir
að innræta íslenzkum
börnum útlenzku, að ekki
er í það horft að slá slöku
við sjálfa þjóðtunguna.
Einhvern tíma var
syndin sögð af tvennum
toga, verknaðarsynd og
vanrækslusynd. Hvor-
tveggja þessi synd er
ótæpilega drýgð gegn ís-
lenzkri tungu. Skólarnir
eru látnir vanrækja
móðurmálið, einmitt þeg-
ar mest ríður á að „undir-
staðan sé réttleg fund-
in“. Síðan eiga spell-
virkjar óvandan eftir-
leik; og þar er ekki slegið
slöku við.
Oft heyrist kvartað
réttilega undan hirðu-
leysi blaðamanna um
málfar, þó víst sé þar
margur prýðilega verki
farinn. Ilitt tekur þó út
yfir, að þjóðtungunni sé
misþyrmt í sjálfu ríkisút-
varpinu, svo áhrifamikil
sem sú stofnun er. Al-
menningur ætti að mega
treysta því, að málfar út-
varps og sjónvarps sé
jafnan til fyrirmyndar.
Það varðar að sjálf-
sögðu við lög að vinna
spjöll á landi voru, hvort
heldur spillt er nytjagæð-
um þess eða náttúrufeg-
urð. Hins vegar getur
víst hver sem er unnið
hvaða skemmdarverk
sem vera skal á móður-
málinu óátalið, enda þótt
þar sé i húfi vor dýrmæt-
asta eign.
Líklega skiptir þar
sköpum, að arður tung-
unnar verður ekki met-
inn jafnharðan til pen-
inga. Þess vegna þykir
ekki taka því að birta
„svarta skýrslu" um
skuggalegan hag hennar,
enda lítil von til þess, að
mark yrði á henni tekið.
Helgi Hálfdánarson:
Séragudmundarkyn