Morgunblaðið - 03.02.1980, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 1980
59
„Land
synirw
Sjaldan er
góð vísa of
oft kveðin
ÞAÐ hefur nú sannast, að
við íslendingar getum
skapað listaverk til flutn-
ings á hvíta tjaldinu. engu
síðri en nágrannar okkar.
Því LAND OG SYNIR er
bæði frá listrænu og fag-
mannlegu sjónarmiði góð
mynd og falleg, furðu
hnökralítil. Blessunarlega
bregður vart fyrir þeim
landlæga kauðshætti sem
einatt hefur, á einhvern
hátt á einhverju sviði, fylgt
íslenskri kvikmyndagerð
— fyrir tjald sem skjá.
Það er vel við hæfi að
fyrsta, alíslenska, langa,
leikna kvikmyndin, er
byggð á rammíslenskri
þjóðlífssögu. Undirr. hefur
ekki lesið samnefnda sögu
Indriða, en upplifði sín
bernskuár við ekki óskyld
skilyrði og lýst er í mynd-
inni. Mikið kannast ég vel
við þjarkið um búferla-
flutningana; skugga kaup-
félagsvaldsins, sem teygði
sig inní hvert skúmaskot,
dekkri en flestir aðrir;
draumsýnina, hana Möl;
vonbrigði eldri kynslóðar-
innar. Veðruð og lúin and-
litin í guðshúsinu; stemmn-
inguna í danshúsinu, og
kannski ekki hvað síst,
drengstaulann, sem þar sit-
ur úti í horni, spurull á
svip.
Hinn talaði texti er
hreinn og beinn, eðlilegur
og óuppskrúfaður eins og
fólkið. Af fyrrgreindum
ástæðum get ég ekki dæmt
um hversu trúr hann er
sögunni, en hvort sem er,
Agústi Guðmundssyni til
sóma. Hið sama má segja
um leikstjórn hans, yfir
höfuð, vandvirknisleg og út-
sjónarsöm og framgangs-
mátinn jafn og sígandi.
Utan drykkjukvöldið á af-
réttinum, það er nokkuð
laust í reipunum, leik-
stjórnarléga séð. Fram-
vindan óglögg og söngur
bóndans, á vatnsbakkanum,
næstu hjákátlegur, eins og
hann kemur fyrir í mynd-
inni. En þar með eru líka
leikstjórnarnlegir gallar
myndarinnar að mestu upp-
taldir.
Búningar, sviðssetningar,
munir, eru nokkrir af höf-
uðkostum myndarinnar.
Hér hefur ekki verið kastað
til höndum, tíðarandinn
endurskapaður, frá rútu-
bílnum niður í tvíþumla
pútla gangnamanhanna.
Hér hefur Jón Þórisson
unnið gott verk, með ómet-
anlegri hjálp fólksins í
Svarfaðardal. Gefið Landi
og sonum aukið gildi sem
heimild um þjóðhætti og
tíðaranda þessa tíma.
Dalbúar koma einnig
talsvert við sögu í mörgum,
snjöllum hópatriðum sem
gefa myndinni enn raun-
ð
fyrir gamalkunnu fyrir-
brigði úr íslenskri kvik-
myndagerð gegnum árin:
ofnotkun flautunnar.
Karlakórssöngur notaður
með misgóðum árangri.
Gamlir draugar, léleg
gæði tóns og hlóðupptöku,
eru hér að mestu niður-
kveðnir.
Þær þrjár myndir, sem
frumsýndar verða á fyrstu
mánuðum þessa nýbyrjaða
áratugar, eiga það sam-
merkt að vera nánast
kraftaverk þeirra sem að
þeim stóðu. Svo þröngur
var fjárhagurinn, aðstæð-
urnar misjafnar, tækin
ófullkomin og önnur úrelt.
Samt er okkur að takast að
leggja grundvöllinn að
íslenskri kvikmyndahefð og
menningu. Nú er það
bankastjóra og annarra
ráðamanna að opna augun.
Talan 60 milljónir
íslenskra króna fyrir kvik-
mynd í fullri lengd og að
auki í þeim háa gæðaflokki
sem Land og synir skipar
sér í , er næsta óraunveru-
leg. Samt þarf næstum
fimmtungur þjóðarinnar að
sjá myndina til þess aðeins
að endar nái saman. Hér er
komið til okkar kasta, hér
fáum við tækifæri til að
eignast hlutdeild í ævintýr-
inu. Þá heldur það áfram.
vernlegri og markverðari
blæ.
Leikurinn er yfir höfuð
góður. Mest mæðir á Sig-
urði Sigurjónssyni. Það
þarf ekki að fjölyrða um
þjóðkunna hæfileika hans,
og framkoman, látæðið,
fasið, er óaðfinnanlegt. Aft-
urámóti kemur óskýr fram-
sögn hans á köflum á óvart.
Jón Sigurbjörnsson bregst
ekki fremur en venjulega,
hér er kominn ljóslifandi,
bústólpinn af gamla skólan-
um, oddvitalegur í fasi. Jón-
as Tryggvason hefur leilist-
ina í blóðinu, og er yfirleitt
ofan á í túlkun sinni á Ólafi
bónda á Gilsbakka. Það
sama má segja um þaÞorv-
ald, Indriða og Magnús,
allir leikarar af guðsnáð, og
hressa uppá myndina. Guð-
ný er sem sprottin út úr
íslenskri náttúru, þegar
hún stendur með mestum
blóma. Og landið okkar er
sterkasti þáttur Lands og
sona, stórfenglegt í fagurri
og ljóðrænni myndatöku
Sigurðar Sverris, sem er ein
meginstoð myndarinnar.
Tónlist Gunnars Reynis
Sveinssonar er köflótt, oft
bætir hún myndina, sbr.
atriðið er mjólkurbíllinn
sækir Sigurð og föggur
hans, kvöldið fyrir suður-
ferðina, yfirleitt fellur hún
hlutlaust að myndefninu,
en einstöku sinnum fer
miður, einkum bregður
Og
Kjarnorkuþriller
Jack Lemmon vinnur sinn stærsta leiksigur sem vaktstjórinn í „The China Syndrome“.
STJÖRNUBÍÓ: KJARNA-
LEIÐSLA TIL KÍNA
(„The China Syndrome").
Leikstóri: James Bridges.
Handrit: Michael Grey og
T.S. Cook.
K J A RN ALEIÐSL A TIL
KINA (fáránlegasta þýðing
um árabil), er einn besti
þriller síðari ára, að auki
byggður á efnivið, sem í
fljótu bragði virðist ekki
bjóða uppá slíkan árangur.
Fréttamaður við sjón-
varpsstöð í Los Angeles,
Jane Fonda, og kvikmynda-
tökumaður hennar, Michel
Douglas, taka upp frétta-
þátt í kjarnorkuveri rétt
utan við borgina. Þar verða
þau af tilviljun vitni að
slysi, sem mögulega hefði
getað dregið hörmulegan
dilk á eftir sér, ef orkuverið
hefði eyðilagst þá mátti
reikna með að hið geisla-
virka úrfelli hefði gjöreytt
mestum hluta Suður-Kali-
forníu! Eigendur versins
vilja þagga málið niður en
fréttamennirnir vilja ekki
gefast upp við svo búið.
Er þau fara að rannsaka
málið á eigin spýtur — í
blóra við sína yfirmenn,
vænkast hagur þeirra held-
ur betur, er einn af yfir-
mönnum kjarnorkuversins,
Jack Lemmon, gengur í lið
með þeim félögum, eftir að
hann héfur gert sér grein
fyrir hinni yfirvofandi
hættu. Stjórn kjarnorku-
versins svífst nú einskis við
að stöðva rannsóknina, en
nú verður ekki aftur snúið.
Efnið virðist ekki bjóða
upp á mikla spennu. Mikið
um tæknilegar útskýringar,
málalengingar og löng sam-
töl. En þau Douglas og
Fonda, sem jafnframt
framleiða myndina, réðu
þann leikstjóra er þau
treystu best til að lífga
uppá atburðarásina. Það
var James Bridges, sem
áður hafði einungis gert
THE PAPER CHASE (jóla-
mynd í Nýja Bíói fyrir
nokkrum árum), þar byggði
hann oft upp ótrúlega mikla
spennu, þrátt fyrir að efnið
byði ekki uppá hana.
Hið sama verður upp á
teningnum að þessu sinni.
Bridges og handritshöfund-
unum hefur tekist að gera
ógn spennandi mynd um
þetta athyglisverða efni, og
undir lokin eru áhorfendur
komnir fram á sætisbrún-
ina. (Það verður gaman að
fylgjast með hvernig tökum
Bridges tekur hið marg-
slungna verk John Irwing;
THE WORLD ACCORD-
ING TO GARP, sem er
hans næsta leikstjórnar-
verkefni).
Persónur eru málaðar
eingöngu sterkum litum,
góðar eða slæmar. Þunga-
miðjan er Lemmon, starfs-
maðurinn sem efast, og
kemst að raun um að hans
hjartans mál, kjarnorku-
verið, er ekki það trausta
vígi sem hann hafði verið
fullviss um, heldur
meingallað og gat breyst í
vítisvél tortímingar á
hverri stundu. Hættir að
vera fyrirtækismaður og
verður hann sjálfur. Lemm-
on hefur tæpast leikið betur
í annan tíma. Hann kemur
ljóslifandi til skila hinum
ráðvillta, einmana vísinda-
manni, sem að lokum legg-
ur allt í sölurnar sannleik-
ans vegna.
Það sópar að Jane Fonda
líkt og fyrri daginn, og hér
fær hún tækifæri , sem
oftar, að opna augu al-
mennings fyrir alvörumáli
sem á skilið mikla umræðu.
Hún berst einnig fyrir bita-
stæðari fréttamennsku en
henni er treyst fyrir, þar
vestra eru fréttakdnur ekki
síður valdar vegna útlitsins
(sbr. rauða hárið), og þar
við situr. Kaflinn undir
lokin, þar sem þau Lemmon
eru orðin fangar tækninn-
ar, og hún á í raun allt sitt
undir framburði hans, er
besti hluti myndarinnar,
sennilegur, spennandi og
samleikur þeirra með ein-
dæmum.
Douglas fer myndarlega
með þægilegt hlutverk hins
gagnrýna myndatöku-
manns, sem lætur ekki sitja
við orðin tóm, og einnig sem
framleiðandi, því KLTK er í
flesta staði óvenjulega vel
unnin. Það ber þó ekki siður
að þakka Bridges. Hann
setur hér upp hverja átaka-
senuna á fætur annarri og
keyrir myndina áfram af
krafti. Áhorfendur fyllast
jafnvel spenningi yfir skoð-
un á röntgenmyndum af
logsuðu. Geri aðrir betur!
En KLTK er ekki aðeins
frábær skemmtimynd,
heldur vekur hún og áhorf-
endur til meðvitundar um
hið vandtamda ofurafl —
kjarnorkuna og það böl sem
af hagnýtingu hennar getur
stafað ef ekki er allt sem
skyldi. Við, sem blessunar-
lega búum svo víðsfjarri
jafn ógnvænlegum ná-
granna og kjarnorkuveri,
lítum kannski öðrum aug-
um á þetta deilumál en þeir
sem næst standa. En hvað
sem því viðvíkur, þá kemur
það okkur við engu að síður
og þeirri spurningu er
ósvarað í myndinni hversu
miklar líkur séu á slíku
óhappi sem þar er lýst. Við
skulum vona að þær séu
hverfandi.
Og þá kemur Three Mile
Island upp í hugann.