Morgunblaðið - 02.03.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. MARZ 1980

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baidvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Adglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakiö.
Iskýrslu svonefndrar
verðbólgunefndar, sem
út var gefin í febrúar 1978,
er meðal annars birt skrá
yfir veigamiklar efnahags-
ráðstafanir 1956—1977.
á sama árstíma. Ríkis-
stjórninni hefur verið
kynntur vandi útflutnings-
atvinnuveganna, og hann
er með hefðbundnu sniði.
Verðbólgunefndin gerði
leysa úr vanda af því tagi,
sem nú blasir við. Ríkis-
stjórnin getur aukið íhlut-
un sína með, skattheimtu og
millifærslu og þannig fleytt
málum áfram um stundar-
sakir. Hún getur í krafti
laga gripið inn í kjör
manna til dæmis með því
að afnema verðbætur og
þannig dregið úr kostnaði
atvinnuveganna. Loks get-
ur ríkisstjórnin samþykkt
gengislækkun og gert nauð-
synlegar hliðarráðstafanir,
og er sú leið algengust eins
og áður er getið.
Nú eru fleiri þættir efna-
hagsmálanna í óvissu en
venjulegt er á þessum
árstíma, þar sem fjárlög
ársins hafa ekki verið sam-
þykkt eða mótuð. Allir
kjarasamningar eru lausir
og endar ná ekki saman hjá
hafi á takteinum skýrt
mótaða stefnu á grundvelli
nýgerðs stjórnarsáttmála
um það hvernig við skuli
brugðist. Það er þó því
miður ekki að finna hald-
bær svör og er þess vegna
nauðsynlegt að líta á yfir-
lýsingar ráðherra um mál-
ið.
Forsætisráðherra, Gunn-
ar Thoroddsen, var í vik-
unni spurður um álit hans
á þeirri staðhæfingu
forráðamanna frystihús-
anna, að 10 milljarða króna
skorti á rekstrargrundvöll
þeirra á þessu ári. Svar
hans var: „Ég tel að sérstök
úrræði vegna vanda frysti-
iðnaðarins séu ekki eins
bráðaðkallandi nú eins og
stundum áður vegna af-
komu hans undanfarin ár.“
Og á öðrum stað sagði
Menn þurfa ekki að lesa
hana.lengi til að komast að
raun um, að í kringum
áramótin og mjög oft í
febrúarmánuði hefur verið
gripið til víðtækra efna-
hagsaðgerða eða ráðstaf-
ana vegna sjávarútvegs
eins og þær eru einnig
stundum nefndar. Þá þarf
ekki mikla glöggskyggni til
að sjá, að oftast grípa
stjórnvöld til aðgerða, sem
snerta skráningu gengis
krónunnar. Augljóst er, að
um þessar mundir stendur
ríkisstjórnin í sömu spor-
um og margir fyrirrennar-
ar hennar, sem orðið hafa
að taka erfiðar ákvarðanir
ítarlegustu úttekt á efna-
hagsmálum þjóðarinnar,
sem unnin hefur verið á
síðustu árum. Hún tíundaði
þau úrræði, sem á valdi
stjórnmálamanna eru til að
þungamiðju fiskvinnslunn-
ar, frystihúsunum. Ekkert
af þessu kemur yfir eins og í
þruma úr heiðskíru lofti og !
menn hljóta að vænta þess,
að nýmynduð ríkisstjórn
forsætisráðherra, að frysti-
iðnaðurinn hefði undanfar-
in tvö ár búið við þokkalega
afkomu og væri því betur
búinn en oft áður undir
tímabundna erfiðleika.
Ráðherrann telur sem sé
ekki aðgerða þörf, þar sem
frystihúsin geti fleytt sér
áfram á fyrningum síðustu
tveggja ára.
Steingrímur Hermanns-
son sjávarútvegsráðherra
er ekki alveg sömu skoðun-
ar. Hann sagði s.l. fimmtu-
dag: „Ákvörðunar um geng-
issig er ekki langt að
bíða ...“ Og sjávarút-
vegsráðherra sagði einnig í
vikunni, að úttekt Þjóð-
hagsstofnunar staðfesti
hallarekstur hjá frystihús-
unum á heildina litið, en
ráðherrann taldi „að 15%
gengissig sé nú of mikið“.
Viðhorf alþýðubanda-
lagsmanna liggja ekki eins
skýrt fyrir. En þar sem
ríkisstjórnin hefur enga
ákvörðun tekið enn í þessu
máli, má álykta sem svo, að
þeir fallist á sjónarmið
forsætisráðherra um að
ekki sé þörf neinna sér-
stakra aðgerða.
í efnahagsmálum er að-
gerðarleysið hættulegast,
þegar vandi steðjar að.
Vandinn heldur áfram að
magnast og verður torveld-
ari viðureignar. Hér dugar
síst að þora ekki að taka
ákvörðun. Frumkvæðis-
skyldan hvílir nú á ríkis-
stjórninni, vandinn hefur
verið lagður á hennar borð.
Sé þeirri skyldu ekki sinnt
kemur fyrr en síðar til
rekstrarstöðvunar með
hörmulegum afleiðingum
hennar. I þessu efni skiptir
framkvæmdin mestu máli.
| Reykjavíkurbréf
<»»»♦♦♦♦♦♦♦♦4 Laugardagur 1. marz
Málin skýrast
I kosningabaráttunni og stjórn-
armyndunarviðraeðunum fjar-
lægðust stjórnmálamennirnir
nokkuð hinn kalda pólitíska veru-
leika, sem við blasir, þegar menn
eru sestir í ráðherrastólana og
þurfa að takast á við þau vanda-
mál, er þeim fylgja. Á því er
töluverður munur að setja á blað
háleit kosningaloforð og síðan
karpa um orðalag á tvíræðum
stjórnarsáttmála eða þurfa að
gefa ákveðin svör um skýr úr-
lausnarefni. Að lokum eru stjórn-
málamennirnir dæmdir eftir
síðastnefnda viðfangsefninu.
Hver ríkisstjórn ávinnur sér
ímynd meðal þjóðarinnar í sam-
ræmi við þau vinnubrögð, sem hún
temur sér. í þessu sambandi má til
dæmis rifja upp þann mikla mun,
sem var á yfirbragði ríkisstjórnar
Geirs Hallgrímssonar og vinstri
stjórnanna, sem sátu á undan
henni og eftir.í fjölmiðlum þótti
ríkisstjórn Geirs frekar bragð-
dauf. Stafaði það ekki síst af því,
að þar voru þau vinnubrögð
ástunduð, að ráðherrarnir rædd-
ust við af þeim trúnaði, sem skilar
mönnum frekar fram á við en
sífellt yfirlýsingastríð samstarfs-
aðilanna.
Auðvitað er enn of snemmt að
dæma um það, hver verður ímynd
hinnar nýju stjórnar að þessu
leyti og þá er einnig ósanngjarnt
að slá nokkru föstu um það,
hvernig ráðherrarnir muni bregð-
ast við skýrum úrlausnarefnum.
En málin eru tekin að skýrast, því
að á borð ríkisstjórnarinnar eru
nú komin mörg brýn verkefni og
ráðherrarnir hafa ekki gengið í
þagnarbindindi eftir þeir settust
að í stjórnarráðinu.
Þrjú dæmi
Hér verða nefnd þrjú dæmi um
vinnuaðferðir nýju stjórnarinnar.
Samkomulag tókst um það í fjár-
hags- og viðskiptanefnd efri deild-
ar Alþingis milli þingmanna úr
Sjálfstæðisflokki, Framsóknar-
flokki og Alþýðubandalagi, hvern-
ig staðið skyldi að afgreiðslu
frumvarps frá fjármálaráðherra,
Ragnari Arnalds, um lántöku-
heimild til að standa straum af
ógreiddum útflutningsbótum til
bænda. Var í samkomulaginu gert
ráð fyrir skyldu Byggðasjóðs til að
lána fé í þessu skyni. Tómas
Árnason viðskiptaráðherra vildi
ekki una þessu samkomulagi og
rifti því með breytingartillögu,
sem hann dró síðan til baka. En þá
bregður svo við að málgagn þeirra
framsóknarmanna, Timinn, fer af
stað og telur það hina mestu
fásinnu að ætla að binda fé
Byggðasjóðs með þessum hætti.
Löks lýsir einn þingmanna fram-
sóknarmanna, Guðmundur
Bjarnason því yfir í viðtali við
Mbl., að þingflokkur hans hafi
viljað styðja samkomulagið, sem
náðist í fjárhags- og viðskipta-
nefnd efri deildar. En jafnframt
segir hann: „Það var svo mat
ráðherranna, sem réð, og ég vil
ekki tjá mig um það.“ Stjórnar-
liðið og þó sérstaklega Framsókn-
arflokkurinn er þannig sjálfu sér
ósamkvæmt og meðan bíða bænd-
ur í óvissu.
Annað dæmi snertir meðferð
utanríkismála. Ólafur Jóhannes-
son utanríkisráðherra hefur lýst
því yfir á opinberum fundi, að
hann hafi hvergi komið nærri því
að semja kaflann um utanríkismál
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar. Eftir þessa yfirlýsingu fór
ráðherrann næsta háðuglegum orð-
um um þau ákvæði í kaflanum,
sem Alþýðubandalaginu eru kær-
ust. Og er þetta orðaskak fremur
að magnast en hitt.
Þriðja dæmið, sem hér verður
nefnt, tengist vanda frystihús-
anna og útflutningsatvinnuveg-
anna. Ríkisstjórninni hefur verið
gerð grein fyrir því, að frystihúsin
vanti 10 milljarða króna, sé miðað
við reksturskostnað frá 1. mars
n.k. og að endar nái saman í
frystingu á árinu. í raun er þetta
talið þýða 7 — 15% gengislækkun.
Þá hafa frystihúsamenn og aðrir
útflytjendur kvartað undan því, ef
afurðalán lækka í kjölfar þeirrar
ákvörðunar bankastjórnar Seðla-
banka íslands að lækka í áföngum
endurkaup bankans á afurðalán-
um.
Afurðalánin
og gengið
Þriðja dæmið er alvarlegast, því
að það snertir sjálfan undirstöðu-
atvinnuveginn. Ljóst er af við-
brögðum ríkisstjórnarinnar, að
alls ekki hefur verið frá því gengið
við stjórnarmyndunina, með
hverjum hætti verði við þessum
vanda brugðist. Var hann þó
öllum sýnilegur, sem ekki voru
með hugann við pólitísk töfra-
brögð.
Svavar Gestsson grípur til þess
gamalkunna úrræðis kommúnista
að reyna að koma sökina yfir á
aðra. Hann segir um afurðalánin í
samtali við Þjóðviljann: „Þetta er
slóði frá tímum kratastjórnarinn-
ar og heimilaði hún þessa áfanga-
lækkun afurðalána 1. febrúar, eða
nokkrum dögum áður en hún fór
endanlega frá.“ Kjartan Jó-
hannsson viðskiptaráðherra
kratastjórnarinnar segir hins veg-
ar í Mbl., að hann hafi þvertekið
fyrir þessa breytingu. Og á meðan
þessar glitrandi pólitísku stjörnur
deila, skýrir Davíð Ólafsson Seðla-
bankastjóri frá því, að í janúar
hafi viðskiptaráðuneytinu verið
greint frá þessari ákvörðun
bankastjórnar Seðlabankans.
Ekki hafi verið óskað eftir neinu
samþykki ríkisstjórnarinnar, enda
sé þetta ákvörðunaratriði banka-
stjórnarinnar. Eftir stjórnar-
skiptin hafi nýju stjórninni verið
send ítarleg greinargerð um pen-
ingamál og m.a. varðandi þetta
endurkaupamál. Síðan segir
Davíð: „Hér hafa því hvorki
fyrrverandi né núverandi ríkis-
stjórn verið beðnar um samþykki á
þessari ráðstöfun, enda hefur það
ekki tíðkast við svipuð tækifæri."
I viðtali við Morgunblaðið sl.
miðvikudag segir Steingrímur
Hermannsson, sjávarútvegsráð-
herra: „Þessi samdráttur í afurða-
lánunum er að mínu mati mjög
alvarlegur hlutur og niðurstaðan
varð sú (í ríkisstjórninni), að
viðskiptaráðherra myndi ræða við
Seðlabankann." í Þjóðviljanum
segir hins vegar sama dag, að
ríkisstjórnin hafi ákveðið að
stöðva frekari lækkun afurðalána
hjá Seðlabankanum.
Af þessu öllu virðist það eitt
mega ráða, að innan ríkisstjórnar-
innar séu menn ekki samstíga um
leiðina í þessu máli. Mun það
væntanlega koma í Ijós á næstu
dögum, hver verða viðbrögð
bankastjórnar Seðlabankans, sem
fer með ákvörðunarvaldið. Greini-
legt er, að sama óvissan ríkir um
afstöðu ríkisstjórnarinnar til
heildarvanda frystihúsanna, enda
segir sjávarútvegsráðherra,
Steingrímur Hermannsson, í við-
tali við Morgunblaðið: „Menn eru
mismunandi tregir til að leysa
allan vanda frystihúsanna með
gengissigi og málið verður því
kannað nánar og þá með það í
huga, hvort hægt er að leysa það
með blönduðum aðgerðum, geng-
issigi og einhverju öðru, til dæmis'
lagfæringum á útlánum fiskveiða-
sjóðs og að afurðalánin verði ekki
lækkuð."
Hér verða þessi mál ekki lengra
rakin að sinni, en aðeins á það
minnt, að fyrir kosningar vakti
Geir Hallgrímsson formaður