Alþýðublaðið - 02.09.1920, Síða 1

1920
Fimtudaginn 2. september.
20©. tölubl.
JSerkasta ippptvun
Uppboð á saltketi
50 tunnur af fyrra árs saltketi verða seldar
á »planinu« við Steinbryggjuna
á morgan (föstudag) kl. 3.
"Vid^kiítaLÍ élagid.
Efnafræðisgrundvelli
nútímans raskað.
Frumefnunum má skifta.
£itt gram efnis ígildi 3000
smálesta af kolum.
Draumur miðaldanna um
gullgerð rætist.
Á síðustu árum hefir vísindunum
^arið stórkostlega fram, svo að
segja daglega. Ný sannindi hafa
I<orhið í Ijós og gömlum stað'
íeyadum hefir verið hrundið, eða
óaett í þau skörð er verið hafa í
vísiadakerfin.
Og nú eru stærstu framfarir,
*ern enn hafa orðið f heimi vísind-
^nna, í þann veginn að ©pna
öianakyninu nýja möguleika til
|>ess að geta breytt jörðinni í Iff-
vænlegri bústað en verið hefir að
þessu.
Nú þegsr kolavandræðin ógna
'öllum heiminum. Þegar ferðir
kppast vegna kolaleysis og svo
^>tur út sem kolaöldin þverri innan
shamras. Einmitt þegar mest rfður
kemur ný uppgötvun, sem helzt
Jítur út fyrir að kollvarpi öllutn
^yrri hugmyndum almennings um
^ödirrót orkunnar og hagnýting
kennar.
í fáum orðum: 1 ýyrsta skiýti
hefir tekist að skifta frumefni.
sem menn um aldamótin
ekki gátu gert sér í hugarlund,
nú staðreynd.
Að þessu hefir verið talið að
92 frumefni væru tii, og til skams
tífna hefir það verið álitið, að ekki
Vaan unt að skiíta þeim. Svo fanst
:'adíum og þar sannaðist að frum-
'i-frún gátu breyzt. Með þvf að
ra«nsaka atomin (ódeili) komust
að því, að þau hlutu að
vera deiianleg.
^■nn frægi efnafræðingur Dana,
9fófessor Niels Bohr (knattspyrnu-
maðurinn /rægi), hefir rannsakað
þetta mál sérstaklega.
Sem lærisveinn Sir E. Ruther-
ýords, þess mannsins sem mestan
þátt á í hinni nýju uppgötvun,
sló hann því föstu, að f sérhverj-
um stnálíkama fer fram hringrás;
sem svarar að nokkru til hring-
rásarinnar í sólkerfunum. Og það
sem Sir Rutherford hefir nú tekist,
er að sanna það, sem áður var
hugrnynd vísindanna. Hann hefir
komið köfnunarefnisatomum fyrir
í glasi og látið radiumsgeisla Ieika
um þau.
Þegar tilrauninni var Iokið kom
það f ljós. að nokkur hluti köin-
unarefnisins var horfinn, en í stað-
inn komið helium og vatnsefni.
í fyrsta skifti í sögunni hafði
manninum tekist að skifta frum-
efni. Og sfðan hefir einnig tekist
að breyta klóratomum í tvö ný
efni.
Þar með stendur heimurinn á
nýjum tímamótum.
í næsta blaði verður sagt frá
áliti prófessors Bohrs og ýmsra
vfsindamanna annara um þessa
stórmerku nýjung.
Atvinnuleysi í Pýzkalandi.
Það má telja beina afieiðingu
heimsstyrjaldarinnar og auðvalds-
fyrirkomulags þess sem nú er á
þjóðfélagsfyrirkomulaginu, að né
eru (15. júlí var fcalan tekin) rúml.
350 þús. manns atvinnulausir í
Þýzkalandi, en þjóðin sveitur heilu
hungri.
Móðurmálið.
Óafvitandi, en hættulegt bana-
tilræði við það.
„Tjæner, en Kaffe--Kager,
takl — Maa jeg betale. — Vær
saa go’I“ Þetta og annað eins
klingir í eyrum manna þegar þeir
koma inn í kaffihús í Reykjavík.
Ókunnugum hlýtur að detta í hug,
að það séu fiest Danir, sem sækja
þau. En svo er ekki. Það vita
Reykvíkingar bezt sjálfir.
En því eru menn þá að tala
dönsku við þjónana á kaffihúsun-
um? Ja, það er ekki gott að segja.
Sumir þeirra eru danskir og skilja
kannske ekki Islenzku, en sumir
þeirra skiíja hana fullvel. Enda er
algerlega ástæðulaust að íslending-
ar mæli aðrar tungur en móður-
mál sitt á opinberum stöðum hér
á landi. Þeir útlendingar, sem hér
leita sér atvinuu, verða að láta
sér það lynda, að á þá sé yrt á
þeirri tungu er hér er alment mælt;
enda efast eg stórlega um að þeim
sé nokkur þægð í því, að þeirra
móðurmál sé við þá bablað. Þeir
mundu líka fljótt komast upp á
að skilja það sem þeir þurfa —
það er ekki svo margbrotið —
og mætti auðvitað Iáta skýringu
fylgja íslenzkunni fyrst í stað.
Um ýmsar verzlanir má segja
það sama og kaffihúsin. Útlend-
ingar, einkum Danir, eru hér ár-
um saman starfsmenn við verzl-
anir, eða reka þær sjálfir, og læra
svo að segja ekkert í málinu —
eg þekki einn, sem verið hefir hér