Morgunblaðið - 24.01.1982, Qupperneq 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1982
Nefndu kotið
sitt Þröm,
enda allt á heljarþröm
Guðrún Anna Magnúsdóttir, hcitmcy og lífsí'örunautur skáldsins, með son-
inn Skarphéðin. A myndinni er hún um þrítugt. Asdís segir, að manna
hennar hafi haft mikið Ijóst hár.
Viðtal við Ásdísi, dóttur Magnúsar Hjaltasonar,
fyrirmyndar að Ljósvíkingi Halldórs Laxness
Hugmyndin að sögunni um Ólaf Kárason er komin úr dagbókum fátæks
alþýðumanns af Vestfjörðum. Hann var afar sérkennilegur fulitrúi fyrir fá-
tæka mei.ningu og bjó yfir vissu genialiteti. Dagbækur hans eru merkileg
blanda ng hrífandi lesning, er haft eftir Halldóri Laxness á blaðamannafundi
fyrir jólin, í tilefni þess að hluti af sögunni um Ljósvíkinginn Ólaf Kárason er
færð upp á svið Þjóðleikhússins á 80. afmælisári skáldsins. Ennfremur lætur
Halldór af lítillæti hafa eftir sér: — Mitt hlutverk var eiginlega að færa þessar
dagbækur í lærðan búning og tengja þær nútímanum, en dagbækur þessar ná
allt frá unglingsárum Magnúsar Hjaltasonar til þess að hann dó um fertugt.
Magnús Hjaltason, eða Magnús Hj. Magnússon, eins og hann skrifaði sig
oftast sjálfur og kennir sig þannig við afa sinn, þekkja flestir íslendingar
orðið vel í búningi Halldórs Laxness sem Skáldið, skáld allra tíma. En
hvernig var Magnús Hjaltason í augum þeirra sem næst honum stóðu? Suður
í Garðabæ býr dóttir hans, Ásdís Þórkatla Magnúsdóttir, annað barna hans
og „heitkonu hans“, Guðrúnar Önnu Magnúsdóttur, sem upp komst. Sonur
inn, Einar Skarphéðinn, er látinn fyrir nokkrum árum. En fjögur misstu þau
börnin strax í bernsku innan við ársgömul.
— Þau pabbi og mamma máttu
aldrei giftast því hann hafði þegið
af sveit, segir Ásdís þegar þetta
berst í tal. — Mamma sagði mér
að mannýg belja hefði traðkað á
honum, þegar hann var unglingur.
Aðrir segja að hestur hafi slegið
hann. Brjóstkassinn gekk inn. Þá
var ekkert verið að fara til læknis.
Hann bara lá í rúminu í tvö ár, og
hreppurinn þurfti auðvitað að
borga með honum. Hann gat svo
aldrei borgað þessar liðlega 300
kr., sem hann skuldaði hreppnum.
Vegna skuldarinnar mátti hann
ekki giftast. Og þar sem þau voru
ekki gift, fengu þau hvergi að vera
til langframa og urðu alltaf að
fara. Flæktust þau stað úr stað.
Tuttugu og fimm sinnum tóku þau
sig upp og fluttu yfir holt og heið-
ar, þessar líka heiðarnar á Vest-
fjörðum. Og búslóðin mun aldrei
hafa verið meiri en svo að hægt
var að bera dótið með sér.
Ásdís kveðst ekki muna mikið
eftir föður sínum, enda aðeins á
fjórða ári þegar hann dó. Hún er
fædd á Suðurevrí "'
*•« öúganda-
„ j \ji O.
— Þau bjuggu þá í kotinu, sem
þau nefndu Þröm, af því allt var á
heljarþröm hjá þeim, segir Ásdís.
— Þetta var kindakofi sem þau
keyptu. Og ég hefi stundum sagt
að gamni mínu að ég sé fædd í
fjárhúsi eins og frelsarinn. Hinrik
Hjaltason, bróðir pabba, sem var
járnsmiður og lengi bjó á Norð-
firði, lánaði pabba fyrir þessum
kofa. Ég man þó vel hvernig hann
leit út að innan. Kofinn var eitt
herbergi, minna en þessi stofa hér.
Tvö rúm voru þar og borð undir
ósköp litlum glugga. Ég man að
við systkinin vorum stundum að
raða eldspýtum í rifurnar. Sjálfri
er mér minnisstæðast, sjálfsagt
vegna þess að ég varð hrædd, þeg-
ar ég datt úr vöggunni. Var í
vöggu á völtum og missti eitthvað,
sem varð til þess að vaggan valt
um. Mig rámar í hlóðir eða eld-
stæði í horninu og svo var ein-
hvers konar forstofa, þar sem far-
ið var út. Ég gerði mér ekki grein
fyrir hve fátæktin var mikil, en
minnisstætt er þegar við systkinin
fórum í búð og búðarmaðurinn gaf
okkur appelsínu.
Föður mínum man ég ekki eftir
öðruvísi en liggjandi í rúmi, enda
dó hann 30. desember 191 fi I*’" 1
frá í októK/.- ' -
að taka af mér þessa mynd hérna
og hann hafði þráð mikið að hún
yrði komin, svo að hann fengi ha-
na með sér í kistuna, en það varð
ekki.
— Það var víst ekki framkallað
í hvelli á þeim tíma. En þrátt fyrir
fátæktina hefur verið lagt í
myndatöku?
— Já, segir Ásdís. — Pabbi var
víst alla tíð svoleiðis, að væri ein-
hver peningur til þá var hann lát-
inn. Þau voru víst afskaplega illa
stödd þegar myndin af mömmu
með Skarphéðinn, bróður minn,
var tekin. Þá voru þau svo óskap-
lega fátæk. En verst held ég að
þeim hafi liðið í Grænuvík á Isa-
firði. Meðan þau voru í Skálavík
fyrir utan Bolungarvík, leið þeim
líka oft illa. Þá kom snjóflóð og
margir fórust. Líkin voru borin
inn til þeirra, því þau munu hafa
búið næst staðnum. Mamma sagði
mér að þau hefðu orðið að stikla
yfir líkin til að komast upp í rúmið
sitt. Enda sagði pabbi:
Um Skálavík ég skeyti fátt.
Skömmum er hún hlaðin.
Þar hefur fjandinn eflaust átt
uppfæðingarstaðinn.
Segir Ásdís að Magnús hafi ver-
ið sískrifandi hvar sem hann var,
og hvernig sem aðstæður voru. Ef
hvorki var til kerti né olía í
skammdeginu, skrifaði hann úti í
skini tunglsins. Og ef ekki var
einu sinni tunglskin, þá skrifaði
hann í myrkrinu. Hann skrifaði
sagnir og munnmæli, orkti jafnt
og þétt og frá 1892 til dauðadags
skrifaði hann dagbækur. Stundum
orkti hann eftirmæli eftir fólk og
skrifaði æviágrip og fékk stundum
greiðslur fyrir. Hefur Ásdís það
eftir móður sinni að hann hafi
reynt að vinna, en þolað illa vos-
búð og erfiði.
— Pabbi var alltaf eitthvað að
ferðast til að reyna að koma hand-
ritunum sínum á prent eða eitt-
hvað svoleiðis, segir Ásdís. Og hún
sýnir mér lítið rit, sem bundið er
aftan við annað efni í bókarhorni
og heitir Munaðarleysinginn, fá-
ein kvæði eftir Magnús Hj. Magn-
ússon, prentað á kostnað höfundar
á ísafirði 1896. Einnig bækling
með Rímum af Fjalla-Eyvindi,
eftir hann, kveðnum á Græna-
garði við Skutilsfjörð 1903 og
prentað á ísafirði 1914. Og Ásdís
veit að út kom bókin „Frá heiði til
hafs“, sem hún veit þó ekki annað
um en titilinn.
— Hann var einmitt á ein-
hverju slíku ferðalagi, þegar þetta
stóra kom fyrir hann, heldur hún
áfram. — Hann villtist upp í til
stelpu og lenti í fangelsi fyrir. Þau
bjuggu þá á Súgandafirði og hann
var sóttur til Isafjarðar, og kom
ekki aftur heim áður en hann var
sendur til Reykjavíkur til að af-
plána dóminn. Þá braust mamma
yfir þessa erfiðu heiði á eftir hon-
um til að færa honum fatnað og
eitt og annað, sem hún vissi að
hann þyrfti.
Svona er að hafa
góða art
Guðrún sagði sjálf svo frá þessu
í viðtali í Birtingi 1956: „Þeir
komu eftir onum — þá var ég niðri
í fjöru, barnið að leika sér rétt
hjá; hann gat með naumindum
kvatt okkur — hann var eitthvað
svo sár. — Vertu blessaður, Magn-
ús minn, segi ég — nú ert þú að
fara frá okkur, þú svona veill fyrir
brjósti — þú ættir bara að koma
heim; éld þeim væri nær að taka
bölvaðan kallinn — hann kom
þessu öllu af stað. En hann fór nú
með þeim samt til ísafjarðar.“.
Þegar hún er spurð hvort hún hafi
ekki heimsótt hann á ísafirði, seg-
ir hún: „Já, fyrst fór ég til sýslu-
Mamma sagði mér vmio'—- .
beirra lífi - ’ . ....af
1 ...i, og lofaði mér að heyra
vísur, sem pabbi hafði orkt, segir
Ásdís ennfremur og sýnir mér
bók, sem hún hefur skrifað í
ljóðmæli eftir Magnús Hj. Magn-
ÚSson. Þar er „Æfiágrip mitt“ í 59
vísum, þar sem hann rp.á. segir:
Skráði ég margt og bjó til brag
bundinn meinum skæðum.
Allvel mínum undi hag
eftir kringumstæðum.
Ásdís Magnús-
dóttir í stofu
sinni. Ljósm.:
Kristján.