Morgunblaðið - 24.01.1982, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JANUAR 1982
49
Rætt við Pétur
Sigurðsson
fyrrverandi
forstjóra Land-
helgisgæzlunnar
eins og t.d. að staðsetja sig með
sextant úr lofti og svo mætti lengi
telja.
Nú, tæknin óx smám saman og
stóra stökkið kom raunverulega
þegar við fengum ratsjána, fyrst í
skipin og síðar í flugvélina. Allt
krafðist þetta vissrar þekkingar
og viðurkenningar dómstóla og
það tók tíma. Síðar komu ný stað-
setningartæki til sögunnar eins og
t.d. Loran A og síðar Loran C og
nú eru einnig gervitunglastaðsetn-
ingartæki og enginn sér fyrir end-
ann á þessari þróun", segir Pétur.
í forstjóratíð Péturs var fisk-
veiðilögsagan færð út fjórum
sinnum, fyrst úr 3 mílum í 4, þá úr
4 mílum í 12, svo úr 12 mílum í 50
og síðast úr 50 mílum í 200 og með
Pétur sem „aðmíráP unnu
starfsmenn Landhelgisgæzlunnar
sigur í öll skiptin. Pétur segir, að í
sambandi við útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar beri að geta þess að
hann hafi þar hvergi komið ná-
lægt nema sem framkvæmdaaðili,
nema i einstaka tilfellum sem
tæknilegur ráðgjafi. Alþingi hafi
samþykkt ráðstafanir og síðan
hafi Landhelgisgæzlan tekið við
sem framkvæmdaaðili.
„Það var nú svo, að við þurftum
auðvitað oft að fara með löndum
við upphaf hverrar útfærslu, en
allt hafðist þetta á endanum. Það
hefði ekki gengið eins fljótt og
raun ber vitni, ef áhafnir varð-
skipanna hefðu ekki verið mjög
liprar og fljótar að átta sig á
breyttum aðstæðum í samræmi
við gefin fyrirmæli.
Auðvitað hljóp mönnum oft
kapp í kinn og það á báða bóga.
Okkur sem stóðu að framkvæmd
útfærslunnar var vel ljóst, að oft
var djarft teflt, — það djarft, að
alvarleg óhöpp hefðu ekki komið
okkur á óvart. Hins vegar reynd-
um við að gera ýmsar ráðstafanir
til að koma í veg fyrir manntjón,
t.d. með því að láta tvö varðskip
vinna saman, eða vera skammt
hvort frá öðru, ef því varð við
komið. Reyndum við í flestum til-
fellum að láta eitt lítið skip og eitt
stórt skip vinna saman í síðari
þorskastríðunum. Einnig bættum
við björgunarbúnað skipanna og
jukum loftskeytaþjónustuna.
Þrátt fyrir þetta gerði maður sér
ljóst, að alltaf gat eitthvað komið
fyrir, en sem betur fór sluppum
við allir við alvarleg slys.
Klippurnar tilbúnar
í 12 mflna strídinu
Allt frá því að landhelgisgæzla
hófst við Island á 18. öld höfðu
skotvopn ætíð verið notuð, þegar
nauðsyn krafði, til þess að stöðva
landhelgisbrjóta. Því var það, þeg- _
ar íslendingar tóku við landhelg-
isgæzlunni af Dönum, grundvall-
aratriði að varðskipin hefðu litlar
fallbyssur og í byrjun voru 1—3
fallbyssur um borð í skipunum.
„Þegar á leið fengu menn hálf-
gert óbragð í munninn vegna
notkunar á fallbyssunum, því allt-
af var sú hætta fyrir hendi, að
kúlurnar yrðu einhverjum að
fjörtjóni þótt þær væru ekki
sprengikúlur," sagði Pétur. „í síð-
asta sinn, sem við skutum í raun á
skip, (það var skotið síðar á skip,
en ekki með sama hætti) var kom-
ið að belgískum togara að ólögleg-
um veiðum við Ingólfshöfða. Skot-
ið var á skipið, þegar það hlýddi
ekki skipunum, og kúla hitti
hvasst horn á afturhluta brúar-
innar. Þar splundraðist hún og
mörg brotanna höfnuðu fram í brú
og vorum við mjög heppnir að eng-
inn þeirra sem í brúnni var slasað-
ist.
Þetta atvik, ásamt öðrum erfið-
leikum í notkun skotvopna í sam-
bandi við útfærsluna í fjórar míl-
ur, leiddi til þess að ég fór að
íhuga hvort hægt væri að komast
hjá því að nota byssurnar. Það má
t.d. sjá merki þess, að eftir þetta
notuðum við ekki byssurnar fyrr
en í síðustu lög. Frekar hófum við
eltingaleik við togarana í langan
tíma og yfirleitt tókst okkur að
þreyta skipstjóra togaranna það
mikið, að þeir gáfust upp að lok-
um.
Smám saman þróuðust þessar
hugmyndir mínar í þá átt, að auð-
vitað væri hægt að stöðva fisk-
veiðar viðkomandi skipa með því
einfaldlega að taka frá þeim þau
veiðarfæri, sem þau væru með í
sjó, og væri það ef til vill næg
hegning fyrir meint brot, þótt ekki
næðist til sjálfs forprakkans. Ég
ræddi þessar hugmyndir við
Bjarna heitinn Benediktsson,
ráðherra, sem tók þeim vel. Hann-
aði ég því tæki og lét síðan reyna,
sem þekkt er undir nafninu
„klippurnar" og það voru einmitt
klippurnar sem seinna áttu mik-
inn þátt í að flýta fyrir endalokum
síðustu þorskastríða.
Þegar fært var út í 12 mílur
1958 voru klippurnar tilbúnar.
Skipakosturinn í þá daga var lítill
og þegar á leið en ekkert gekk,
gerði ég viðkomandi ráðherra, sem
þá var á ný Bjarni Benediktsson,
grein fyrir því að hægt væri að
nota klippurnar. Hann óskaði eftir
því, að þeim yrði ekki beitt að
sinni, þar sem stjórnmálalegar
viðræður um lausn málsins væru
hafnar og því var það að klippun-
um var ekki beitt fyrr en fært var
út í 50 sjómílur, árið 1972, er Ólaf-
ur Jóhannesson, þáverandi ráð-
herra Landhelgisgæzlunnar,
heimilaði það.
Notkun klippanna byggðist mik-
ið á lagni skipherranna við fram-
kvæmd verksins og voru margir
þeirra bæði mjög lagnir og
ákveðnir við notkun þeirra, enda
eru skipherrar Landhelgisgæzl-
unnar afburða sjómenn."
En komu ekki oft upp alvarleg
vandamál í þorskastríðunum?
„Víst komu þau upp, en það er
nú svo að eftir því sem ég eldist og
ég lít til baka, þá finnst mér
tæknilegu vandamálin ekki hafa
verið svo mikil, hins vegar reynd-
ust mannlegu vandamálin oft á
tíðum erfið," segir Pétur.
Þegar Pétur er inntur eftir því
hvað hann hafi fyrir stafni, nú eft-
ir að hann lét af störfum sem for-
stjóri Landhelgisgæzlunnar, seg-
ist hann hafa ærinn starfa. „Ég
gleymi ekki mínu gamla verkefni
eftir öll þessi ár og fylgist vel með
því sem er að gerast. Af langri
reynslu hef ég þá trú að flugið eigi
eftir að verða enn viðameiri þátt-
ur í rekstri Landhelgisgæzlunnar
og hef óbilandi álit á þyrlum til
þeirra starfa. Kostir þeirra eru
svo margir og hví skyldi tæki, sem
beitt er til björgunar við verstu
aðstæður, ekki duga vel til gæzlu-
starfa í sæmilegu veðri? En ef
maður snýr sér að öðru, þá er ég
að aðstoða Lúðvík Kristjánsson
með efni í Islenzka sjávarhætti.
Þegar Lúðvík hófst handa við að
safna efni í ritið, bað hann mig að
mæla upp nokkur gömul áraskip,
sem voru að hverfa. Ég gerði það
og má þar nefna Ófeig frá Strönd-
um, einn af svonefndum Sanda-
bátum frá Vík í Mýrdal og gamlan
Þorlákshafnarbát. Ég hófst síðan
handa við að gera nákvæmar
teikningar af þessum bátum eftir
mínum mælingum, en hafði ekki
lokið við þær að fullu þegar ég tók
við forstjórastöðunni hjá Land-
helgisgæzlunni. Þegar Lúðvík hóf
síðan að rita íslenzka sjávarhætti,
af krafti, kom hann að máli við
mig og spurði hvort ég gæti ekki
iokið við mínar teikningar. Bárður
Tómasson hafði þá reyndar lokið
við teikningu af Öfeigi, eftir mín-
um frummyndum. Núna þessa
dagana er ég að ljúka við teikn-
ingarnar af hinum skipunum, sem
ég mældi upp. Reyndar er ég ekki
jafn fimur í höndunum og áður,
enda hef ég lítið fengist við að
teikna í mörg ár, en vonast engu
að síður eftir að ljúka við teikn-
ingarnar alveg á næstunni — og
loks geri ég stundum „baxtörn"
fyrir konuna, eins og allir góðir
eiginmenn"
Þ.Ó.