Morgunblaðið - 01.12.1982, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1982
Sjómannsævi
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Karvei Ögmundsson:
SJÓMANNSÆVI. II. 198 bls. Bóka
útg. Örn og Örlygur. Rvík, 1982.
Karvel Ögmundsson segir á ein-
um stað í bók sinni að atburðir
þeir, sem hann skýrir frá, séu sér
»enn í svo fersku minni sem þeir
hefðu nú gerst. Ég hef viljað skýra
svo nákvæmlega frá öllu, svo nú-
tímamenn sæju hverja erfiðleika
feður þeirra og mæður urðu að
berjast við í litlu sjávarplássi á
fyrri helmingi þessarar aldar.*
Við orð þessi er fullkomlega
staðið. Endurminningar Karvels
eru afar hlutlægar, segja ekki
mikið frá honum sjálfum en því
meira frá lífsbaráttunni — og þá
fyrst og fremst sjósókn og sigling-
um — á þeim tíma sem þetta bindi
endurminninganna fjallar um:
þriðja áratugnum. Ungir piltar í
litlum sjávarþorpum áttu þá
naumast um annað að velja en að
gerast sjómenn, um aðra bjarg-
ræðisvegi var ekki að ræða. Kar-
vel sætti sig við það hlutskipti, og
meira en svo, því hann gerðist
snemma afburðaduglegur sjómað-
ur, enda kappsamur og árvakur.
Farsæld og velgengni í starfi var
þá mikið undir líkamlegu og and-
legu þreki komin, menn urðu að
þoía erfiði og vosbúð og síðast en
ekki síst: horfast í augu við hættur
án þess að missa kjarkinn. Dauð-
inn var tíður gestur í sjávarþorp-
unum, ægir tók sinn hlut í manns-
lífum. Karvel mátti snemma horfa
Karvel Ögmundsson
upp á vini og jafnaldra hverfa
þannig af sjónarsviðinu. Ærinn
kjark þurfti til að horfast þannig í
augu við voveiflega atburði og
missa ekki móðinn. Karvel hlífði
sér ekki. Og hann bliknaði ekki
andspænis hættunum. Hann kom
ekki yfir á aðra því, sem kallast
gat óþægilegt, en axlaði ábyrgðina
sjálfur.
Þótt ekki sé liðin nein eilífð frá
áratug þeim sem Karvel segir frá
hefur svo margt breyst, að því er
líkast sem aldir skilji á milli.
Skipakosturinn var frumstæður í
hlutfalli við það, sem nú tíðkast,
veiðarfæri sömuleiðis. Aðbúðin til
sjós var líka snöggtum lakari.
Fæðið á skútunum var t.d. kapítuli
Lítið stef um
dag'inn í dag
Hljóm-
plótur
Árni Johnsen
Það eru fjögur lög á hljóm-
plötunni Morgundagurinn, lítið
stef um daginn í dag og þau eru
hvert öðru betra. Stefán Hjör-
leifsson er höfundur laganna
allra, en í laginu Vegna þín, hafa
þeir slegið saman, hann og Jón
Ólafsson.
Textarnir höfða til dagsins í
dag þannig að segja má að plat-
an sé eins konar saga um líðandi
stund, gefur tón ungs fólks, sem
stefnir mót morgundeginum með
jákvæðu hugarfari.
Það er hljómplötuútgáfa fá-
tækra námsmanna sem gefur
Morgundaginn út, en hvort sem
þeir eru ríkir af fjármagni eða
ekki þá virðast þeir vera ríkir í
andanum, ríkir af vilja og áræði
til þess að lifa lífinu og það er
ekki svo lítil kjarabót.
Á morgun hittumst við aftur,
getum lifað á björtum degi,
og brosað framan í vorið,
gengið veginn heim,
segir í einum textanum sem
túlkar vel tón plötunnar. Þótt
lögin séu hvert um sig skemmti-
leg, þá finnst mér lagið Vegna
þín, skera sig úr vegna þess hvað
það er listavel útsett, en í stuttu
máli er Morgundagur Stefáns
Hjörleifssonar skemmtilegt og
jákvætt innlegg til líðandi
stundar og gefur fyrirheit um
morgundaginn, eða hvað er
æskilegra í mannlífinu en að
fólk hittist á björtum degi og
brosi framan í vorið hvort sem
er á víðavangi eða í sál sinni.
Stefið er gott innlegg og nú er að
auka umsvifin.
Zygmunt Krauze
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Um hús fáránleikans er erfitt
að rata, því hið sennilega snýst
upp í andstæðu sína, það hlægi-
lega verður grátlegt og sorgin
hlægileg. Listamaðurinn leikur
trúðlistir og trúðurinn flytur
sanna list, grettir sig síðan og
rekur upp einkennileg hljoð, leik-
ur upphafið á „sorgar“-sónötunni
eftir Beethoven, tekur skyndilega
að vesenast í stólnum, sem hann
situr á og mæla píanóið með
spýtu, sullar í vatni, eftir for-
skrift John Cage, leikur hörpu-
slátt vindguðsins Eólosar, eftir
Cowell, leikur á strengi píanósins
með steinum og litlum stálslegli,
hamast með vinnuvettlinga
(sennilega pólska) á höndunum og
hegðar sér ýmist sem virðulegur
heimsborgari eða eins og „spast-
ískur" fáráður. Það sem Zygmunt
Krauze gerði á tónleikum sínum á
Kjarvalsstöðum sl. föstudag er of
alvarlegt til að vera hlægilegt og
of vitlaust til að hægt sé að taka
það alvarlega. Það sem náði því að
vera gamansamt voru óvæntar
út af fyrir sig. Þegar kokkurinn
bjóst til að elda matinn lagði hver
háseti fram sitt fiskstykki. Var
síðan ætlast til að matsveinninn
skilaði hverjum sínu. Til þess
þurfti sérstakan pott. »Slíkur
pottur á skútuöld var eitt af undr-
um veraldar. Á Elísu var hann
skilrúmaður í sex hæðir, það er
sex þéttgataðar kringlóttar plötur
aðskildu hólfin. Tveir áttu soðn-
ingu í hverju hólfi.x
Þetta voru tímar einstaklings-
framtaks og einstaklingsábyrgðar.
Hver og einn gat notið veiðigleði
sinnar. Og sá, sem var bæði
fiskinn og úthaldsgóður, gat valið
um skipsrúm: »Það má teljast þér
til sóma, að þú sem yngsti háseti á
Mary, skyldir verða hæstur í þén-
ustu.« Gaman var fyrir ungan pilt
að koma heim af vertíð með slíkan
vitnisburð.
Og veiðigleðinni fylgdi virðing
fyrir lífsbjörginni — virðing fyrir
lífinu. Margt gerist á sæ, og marg-
ar sögur segir Karvel frá sjósókn
sinni og annarra. Eitt sinn er bát-
ur var á sjó kom að honum stór-
hveli, og hvalfangari fast á eftir
sem ætlaði að skutla hvalinn.
Hvalurinn skýldi sér jafnan þann-
ig að hann hafði bátinn á milli sín
og hvalveiðiskipsins, þangað til
hvalfangarinn gafst upp og fór. Þá
synti hvalurinn í burtu en bátur-
inn elti, þar til hann kom á svo
góðar fiskislóðir að »í fjóra sól-
arhringa hélst sama uppgripaveiði
og dró hver svo sem hann hafði
þrek til.« Þannig launaði hvalur-
inn lífgjöfina með því að beina
bátnum þangað sem fiskur var.
Undir lok þessa bindis ritar
Karvel um upphaf vélbátaútgerð-
ar. Er þá eins og hilli undir nútím-
ann. Skútuöldin kveður. Vélaöld
gengur í garð.
Sjómannsævi Karvels Ög-
mundssonar geymir mikinn og
dýrmætan fróðleik um atvinnu-
hætti fyrri tíðar. Það eykur svo
ánægjuna af lestrinum að Karvel
er maður prýðilega ritfær, enda
líka skáldmæltur. Sögur hans af
gömlu formönnunum eru ekki að-
eins frásagnir af mönnum, heldur
líka manngerðum sem einu sinni
voru en eru ekki lengur. Reynsla
Karvels Ögmundssonar — sem
byrjar sjómannsævi sína á ára-
báta- og skútuöld og fylgist síðan
með þróuninni til skuttogaraaldar
— er vissulega efni í stórbrotna
sögu. Og þá sögu segir Karvel
bæði vel og skilmerkilega.
Uppátektir í sumarleyfi
Heimatilbúið
breskt reggae
Hljóm
nmrra
Finnbogi Marinósson
UB 40
UB 44
DEP 3/ Steinar hf.
Árið 1978 stofnuðu átta bresk-
ir strákar reggae-hljómsveitina
UB 40. Allir komu þeir úr litríku
umhverfi verkamannastéttar-
innar og aldir upp í S-Birming-
ham. I upphaflegu útgáfunni
voru Jimmy Lym á hljómborð og
Nígeríumaðurinn Timi Tupe
Abayomi Babayemi (kallaður
Yomi af skiljanlegum ástæðum)
á slagverk. Þeir einir kunnu á
hljóðfæri frá fyrri tíð og þeir
hættu líka báðir eftir stutta vist.
Mickey Virtue kom í stað Lym og
hljómsveitin æfði daglega í sex
mánuði. Hún kom svo fyrst fram
9. febrúar 1979 á „Hare and
Hounds" í „King’s Heath". Aðrar
hljómsveitir sem einnig stigu sín
fyrstu spor þetta kvöld voru
„The Denizens", „Pretty Faces"
og „Au Pairs“. Sumarið 1979 var
mikið uppgangssumar fyrir
hljómsveitina. Þeir spiluðu á
fjölmörgum stöðum (m.a. á
„Rock Against Racism“-sam-
komum víða um England), tóku
upp prufuupptökur sem kom
þeim í sjónvarp og vakti athygli
plötusnúðsins þekkta John Peels
(Radio One BBC), sem kom þeim
í útvarpið í janúar 1980.
3. des. 1979 undirrituðu dreng-
irnir plötusamning við Graduate
Rec., lítið, sjálfstætt útgáfufyr-
irtæki. Á þessum tíma spiluðu
þeir aðallega i London og á ein-
um tónleikum þeirra þar kom
Chrissie Hynde, söngkona „Pre-
tenders" auga á þá og bað þá að
koma með í hljómleikaferðalag
um England sem upphitun fyrir
„Pretenders". Á meðan á þessari
ferð stóð, kom út fyrsta litla
plata UB 40, „King/ Food For
Thought". Þessi smáskífa varð
gífurlega vinsæl og er hún
reyndar fyrsta smáskífan sem
gefin er út af sjálfstæðu, óháðu
útgáfufyrirtæki sem komst í
fyrsta sæti breska vinsældalist-
ans. Þeir gáfu út tvær litlar plöt-
ur til viðbótar og eina stóra,
„Signing Off“, en hún var á vin-
sældalistanum í meira en ár.
í des. 1980 rann út samningur
þeirra við Graduate Rec. og
stofnuðu þeir þá sitt eigið fyrir-
tæki, DEP International. DEP
gaf út „Present Arms“ og smá-
skífuna „Don’t Slow
Down/ Don’t Let It Press You
By“ í maí 1981. Seinna sama ár
kom út smáskífan „One In Ten“.
Á annarri hlið hennar var titil-
lag þriðju stóru plötu UB 40,
„Present Arms in Dub“, sem í
nóvember 1981 slóst í hóp fyrri
platna UB 40 á vinsældalistan-
um. „PAID“ er fyrsta „dub“-
platan sem komst í fyrsta sæti
breska breiðskífulistans. Hún
var mikilvægt skref að takmarki
þeirra að skipa heimatilbúnu,
bresku reggae fastan sess í ensk-
um poppheimi og fá fleiri til að
hlusta á „dub“-tónlist.
Nýlega sendi UB 40 frá sér
sína fjórðu breiðskífu, „UB 44“.
Að sjálfsögðu er tónlistin
reggae, í sama farvegi og fyrri
plötur þeirra. En þrátt fyrir að
svo sé, þá er alltaf eitthvað nýtt
að heyra í tónlist þeirra. Hún er
einstaklega ljúf og þægileg og
textarnir í betra lagi. Blást-
urshljóðfærin eiga ríkan þátt í
því að gera tónlistina jafn aðlað-
andi og skemmtilega sem hún er.
Af einstökum lögum plötunnar
greip mig strax lagið „Don’t Do
The Crime“, einkar ljúft lag með
boðskap til allra. Önnur lög
standa áðurnefndu lagi ekkert
að baki og best að láta hvern og
einn velja sitt uppáhald.
Hafi einhver unun af því að
setjast niður með textablað og
hlusta á vandaða tónlist, krydd-
aða góðum texta, þá er „UB 44“
stórgóð fjárfesting. AM/ FM
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Barnaeyjan: PJ. Jersild.
Guörún Bachmann þýddi.
Útg. Mál og menning 1982.
Söguþráðurinn í Barnaeyjunni
er vægast sagt reyfarakenndur;
Hlynur nokkur Sveinsson, ellefu
ára snáði, á að fara í sumarbúðir á
Barnaeyjunni meðan móðir hans
fer í burtu. Auk þess er Barnaeyj-
an bráðhollur staður og ætti ekki
að væsa um Hlyn. En hann ákveð-
ur að verja sumrinu að eigin vild
og þegar móðir hans er vel og ör-
ugglega farin af stað, snýr Hlynur
tiltektir, sem í óþarfri endurtekn-
ingu urðu leiðinlegar. Fáránleik-
inn, þetta einkenni ofmettunar-
innar, lífsleiðans og firringarinn-
ar, er ef til vill eina listformið
sem speglar heiftúðuga baráttu
nútímamannsins gegn eigin speg-
ilmynd, máluðu og grettu andliti
trúðsins, sem hlær við gráti og
grætur við hlátri. Ásamt þessu
tilstandi voru sýndar tvær stuttar
kvikmyndir og var sú sem ber
nafnið Steinatónlist skemmtileg
og alvarleg tilraun í nýjum tón-
myndunaraðferðum. Síðari mynd-
in, sem ber nafnið Vettlingatón-
list, var aðeins þokkaleg gaman-
semi, miklu fremur myndleikur
en tónverk.
Jón Ásgeirsson
aftur heim. Hann gætir þess að
skrifa mömmu sinni bréf öðru
hverju þar sem hann segir henni
frá ævintýrunum sem hann lendir
í. Þau komast að vísu ekki í hálf-
kvisti við það sem verður í veru-
leika sumarsins hjá Hlyn. Hann
óttast mjög yfirvofandi kyn-
þroskaskeið og hefur að yfirveg-
uðu máli komist að þeirri niður-
stöðu, að hann verði að lifa lífinu
áður en þau ósköp dynja yfir.
Atburðir sumarsins eru satt að
segja fjölþættir, Hlynur fer að
vinna hjá sérstæðum hópi kvenna
sem málar áletranir á jarðarfar-
arkransa, hann kemst í kynni við
Bolla, kúnstugan vin móður sinn-
ar, fer með honum og öðru fólki
sjóferð, lendir í farandsirkus og
svo mætti lengi telja. Undir lokin
er hann þó kominn heim aftur,
eftir ævintýri að vísu en ekki síður
þrengingar frelsisins.
í fyrstu hélt ég að þetta væri
barnabók, en á kápu segir að þetta
sé bók sem er jafnt fyrir unglinga
sem fullorðna. Ég get vart ímynd-
að mér að börn hafi úthald til að
lesa um öll þessi ósköp, í stuttu
máli sagt, bókin er að minnsta
kosti helmingi of löng og ævintýr-
in alltof fráleit. Allir vita að
greindir og bráðþroska krakkar
hafa ímyndunarafl og fram-
kvæmdasemi þeirra er með ólík-
indum, en mætti ég biðja um ögn
minni skammt í einu.
Þó að Hlynur Sveinsson verði
ekki trúverðug pærsóna, þegar á
líður, eða öllu heldur það sem
hann fæst við í leyfinu, er bókin
þó skemmtileg aflestrar einkum
framan af, svo fer að gæta þreytu
bæði hjá Hlyn sjálfum og höfundi
og ég furða mig sannarlega ekki á
því.
Sumir hafa líkt Barnaeyjunni
við sögurnar af Línu langsokk.
Það er að vísu ekki alveg rakleitt
útí bláinn, en nokkuð þó. Vegna
þess að kímnigáfa höfundar nær
ekki jafn djúpt og Astrid Lind-
gren, hann kann sér ekki hóf í
uppáfyndingum, óþarfa lýsingar
eru upp á margar síður og svo
mætti lengi telja. Þótt Hlynur
Sveinsson og ótrúleg ævintýri
hans sé kannski sem slík sniðug
hugmynd í bók, hefði átt að skera
niður og það töluvert hressilega.
Þó að barn sé bráðgjört og
bráöskemmtilegt getur það líka
beinlínis orðið leiðinlegt í uppá-
tektum sínum. Og ég var orðin dá-
lítið þreytt á Hlyni.