Morgunblaðið - 19.12.1982, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982
Svona á „skrímslið"
að líta út
Bretar
vilja
seilast nær
stjörnunum
Breskir stjörnufræðingar láta sig
nú dreyma um að smíða stærsta
sjónauka í heimi — „sexeygt
skrimsli", sem á að vera eins stórt og
gasgeymir fyrir breska borg, sem er
víst engin smásmíði.
Þessi risasjónauki, sem á að
kosta um einn milljarð ísl. kr., mun
verða tíu sinnum sterkari en nokk-
ur annar sjónauki sem nú er til, og
með honum á að vera kleift að
skyggnast djúpt inn í ómælisvíddir
himingeimsins og finna þar merki
sem urðu til við sköpun heimsins.
„Með þetta tæki í höndunum
gætu breskir stjörnufræðingar ver-
ið í fararbroddi fram yfir næstu
aldamót," segir Alec Boksenberg,
prófessor og yfirmaður konunglegu
athugunarstöðvarinnar í Green-
wich, þar sem sjónaukinn hefur
verið teiknaður.
Sjónaukinn verður saman settur
úr sex geysistórum speglum og
hver spegill 25 fet á breidd, hálfu
breiðari en stærstu sjónaukar í
Bretlandi nú. Saman eru þeir jafn
öflugir og sjónauki sem hefði 60
feta breiðan spegil.
Þessi djarfa áætlun bresku
stjörnufræðinganna tekur jafnvel
fram því, sem Bandaríkjamenn
hafa nú á prjónunum, en það er
einn sjónauki með 50 feta breiðum
samsettum spegli. Bretarnir hyggj-
ast reisa sjónaukann á Kanaríeyj-
um, uppi á háu fjalli, en þar eru nú
þegar mikil umsvif á þeirra vegum.
Fyrir aðeins tíu árum hefðu
áætlanir af þessu tagi verið út í
hött. Sem stendur eiga Rússar
stærsta sjónaukann, með 20 feta
breiðum spegli, en stærri geta þeir
trauðla orðið því að þá vilja þeir
bogna eða verpast undir eigin
þunga. Þess vegna hafa menn nú
gripið til þess ráðs að láta marga
spegla vinna saman sem einn. Sú
aðferð er nú um það bil að valda
byltingu í stjörnufræðinni.
„Með þessum nýju sjónaukum
getum við greint ljós frá fjarlægum
stjörnuhvelum, sem hefur verið svo
lengi að berast okkur, að það getur
stafað frá fyrstu hlutunum sem
urðu til eftir sköpun heimsins,"
sagði Boksenberg prófessor.
Af þeim upplýsingum gætu
störnufræðingar ráðið, hve mikið
störnuhvelin hafa breyst á þúsund-
um ármilljóna og „þá gætum við
farið að svara ýmsum grundvall-
arspurningum um gerð alheimsins
og tilveru okkar mannanna", sagði
hann.
Ein þeirra spurninga sem vís-
indamenn vilja fá svar við, er hvort
alheimurinn, sem þenst út með gíf-
urlegum hraða, muni halda því
áfram eða hvort hann muni hætta
því og hrynja að lokum saman í
einu allsherjar bomsarabomsi.
—Robin McKie
Kólumbusar, sem reisti af grunni
kirkjur og háskóla og flutti
spænska menningu til Ameríku.
Hann vísaði á bug ásökunum um
landagræðgi og nýlendustefnu og
sagði: „Spánverjar komu hingað
til að blanda blóði við þá inn-
fæddu."
Hvað íra varðar, sagði Jaime,
þá virðist þeirra framlag til Am-
eríku einskorðast við lögreglustöð-
ina í New York (lögreglumenn og
slökkviliðsmenn í New York eru
langflestir af írskum ættum) og
um íslendinga er það að segja, að
ég veit ekki til, að þeir hafi skilið
nein ummerki eftir sig í Vestur-
heimi.
Þess má geta að lokum, að full-
trúum Afríkuþjóðanna finnst sem
tillaga Spánverja lýkti af kyn-
þáttakúgun og nýlendustefnu og
ætla að snúast gegn henni.
— Michael Kallenbach
Leifsstyttan í fánaborg á 50 ára af-
mæli listaverksins
Lyfjasmiðjur hafa
fátæka að féþúfu
Indversk kona horfir hjálparvana og ör-
væntingarfull á barn sitt þjást af óstöð-
vandi niðurgangi. Hún tínir saman þá fáu
aura, sem til eru í kotinu og kaupir töflur í
álumbúðum í næstu lyfjabúð. Hún er
sannfærð um að þessar töflur séu góðar,
af því að þær eru framleiddar á Vestur-
löndum. Hún hefur enga hugmynd um, að
þær hafa verið teknar út af lyfjaskrám á
Vesturlöndum, af því þær innihalda hættu-
legt efni, clioquinol. Ekki er hægt að ætl-
ast til þess að fátæk kona á Indlandi viti,
að fyrir hartnær tveimur áratugum hafði
þetta hættulega efni alvarlegar afleiðingar
á rösklega 10 þúsund manns i Japan. Sum-
ir þeirra misstu sjónina, aðrir verða í
hjólastól það sem eftir er ævinnar.
Afgreiðslumaðurinn í lyfjabúðinni skýr-
ir henni ekki frá þessu. Kannski veit hann
heldur ekkert um þetta sjálfur. Enginn
segir konunni frá því, að það sé ekki
sjúkdómurinn sjálfur, sem stefnt geti lífi
barnsins hennar í hættu, heldur vökvatap-
ið, sem hann hefur í för með sér, og að
beztu likurnar til að bægja hættunni frá,
séu að gefa barninu soðið vatn með sykri
og salti.
Þetta barn komst i góðar hendur, önnur fá lyf sem hafa jafnvel
verið bönnuð á Vesturlöndum.
Lyfjafyrirtæki heimsins leika
tveimur skjöldum. Það kemur
berlega fram í nýrri bók, sem
brezka hjálparstofnunin Oxfam
sendi frá sér í nóvember. Ber
hún heitið: Beizk lyf, læknavís-
indin og fátæki maðurinn í
þriðja heiminum.
Bók þessi er sannkölluð
hrollvekja og þær staðreyndir
sem þar koma fram, ættu að
knýja menn til tafarlausra að-
gerða. Þær eru byggðar á rann-
sóknum, sem fram hafa farið í
löndum þriðja heimsins, og þar
er mjög nákvæmlega frá því
greint, að ekkert eftirlit er með
sölu og dreifingu lyfja í þessum
löndum.
Höfundur bókarinnar heitir
Diana Melrose og fullyrðir hún,
að milljónir manna séu í dauða-
teygjunum vegna skorts á
nokkrum mikilvægum lyfjateg-
undum. Stærstu lyfjafyrirtæki
heims sinna þessu í engu, en
fylla lyfjabúðir af meðulum, sem
standa engan veginn undir
nafni, og eru fremur til þess að
hressa fólk lítillega við en að
veita því lækningu.
Oft er fátækt fólk talið á að
verja umtalsverðum hluta af
tekjum sínum til kaupa á lyfjum.
Lyfjaframleiðandi í Bangladesh
mælir til dæmis með því, að van-
nærðum börnum séu gefin
vöðvauppbyggjandi hormónalyf
til að auka matarlyst þeirra.
Þessa efnis hafa aflraunamenn
neytt til að auka líkamsþyngd
sína. Nú hefur þeim verið bönn-
uð neyzla á þeim. Það gefur auga
leið, að hollara er fyrir vannært
barn að fá kjarngóðan mat til að
styrkja líkama sinn en þetta um-
deilda efni.
Á Vesturlöndum er eftirlit
með lyfjaauglýsingum og læknar
fá allar upplýsingar sem máli
skipta um lyf á markaðnum.
Þessu víkur öðruvísi við, þegar
lyfjafyrirtækin skipta við lönd
þriðja heimsins. Oft fylgja við-
varanir ekki með og of mikil
áherzla er lögð á gildi sumra teg-
unda. Fólk er ginnt til að kaupa
lyf, sem gera þeim lítið gagn eða
jafnvel ógagn og sölumenn lyfja-
fyrirtækjanna sitja um lækna,
eins og rándýr um bráð.
“ SKÆRULIÐAR
PLO-menn
tolla ekki í
útlegðinni
Nú er komið í Ijós, að mörg hundr-
uð palcstínskir skæruliðar hafa
horfið frá búðunum, sem þeir voni
fluttir til eftir brottflutninginn frá
Líbanon og virðist enginn vita hvað
af þeim hefur orðið.
Eftir ósigur Palestínumanna
fyrir ísraelum í Líbanon, féllust
þeir fyrrnefndu á að flytja stríðs-
mennina til nýrra búða víðsvegar
um Arabaríkin, þar á meðal í Túnis
þar sem PLO ætlaði að hafa höfuð-
stöðvar sínar. Fyrirhugað var að
1.000 menn hefðust þar við en nú er
helmingurinn farinn.
„Við vitum ekki með vissu hvert
þeir hafa farið," sagði einn emb-
ættismanna ríkisstjórnarinnar í
Túnis. „Sumir hafa vafalaust laum-
ast aftur til átakasvæðanna en aðr-
ir hafa hreinlega gerst liðhlaupar."
Um það bil 10.000 hermenn PLO
voru fluttir frá Líbanon. Til Sýr-
lands fóru 3.000, 1.400 til íraks,
1.400 til Jórdaníu, 1.000 til Túnis og
750 til Alsír, Norður-Jemen og
Suður-Jemen.
Bandarískur embættismaður,
sem fróður er um Frelsisfylkingu
Palestínumanna, sagði nú nýlega,
að svo virtist sem óbreyttir liðs-
menn PLO bæru ekki lengur traust
til leiðtoga sinna og tækju ekki
gildar yfirlýsingar þeirra um að
dreifingin væri aðeins stundarfyr-
irbrigði.
„Ungir Palestínumenn í Líbanon
í Nepal eru þrír lyfjasölumenn
á hvern lækni. Á Bretlandi eru
hins vegar 18 læknar fyrir hvern
lyfjasölumann. Þetta segir sína
sögu.
— JOHN MADELEY
Þessi skæruliði var kvaddur með
blómum þegar hann yfirgaf Líban-
on.
tóku sér fúslega vopn í hönd meðan
þeir gátu stundað þjálfunina í
kunnuglegu umhverfi, tiltölulega
öruggir og í þægilegri nálægð við
björt borgarljósin. Nú er þessu lok-
ið. Þeir eru nú einangraðir í fram-
andi landi og innan um framandi
fólk. Þeir eru ekki lengur frjálsir
ferða sinna og í stað þess að vera
virtir og dáðir eru þeir litnir horn-
auga í nýjum heimkynnum."