Morgunblaðið - 08.01.1984, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JANÚAR 1984
47
þótt tregur væri, og í Vardö varð
Sheridan að nota hann fyrir túlk
þegar hann ræddi við fulltrúa
lögreglunnar þar, því að hann tal-
aði aðeins norsku. „Samt fannst
mér hann ekkert vita um björgun-
arvestið ... Við vorum dauðupp-
gefnir eftir allt ferðalagið og þar
sem ferjan hafði nokkurra stunda
viðdvöl í Vardö sagðist ég vija
leggja mig ... En ég gat ekki
sofnað ... Ég sá alla togarana í
höfninni og ákvað að fara í göngu-
ferð og rabba við einhvern skip-
verja.“
í fyrsta skipti voru engar gætur
hafðar á honum. „... Ég sá
nokkra togaramenn ... og spurði
þá hvort þeir töluðu ensku. Þeir
sögðu: dálítið, og ég sagði þeim að
ég væri að reyna að afla upplýs-
inga um Gaul. Þeir sögðu: Nú já,
þetta með Gaul var mjög dapur-
legt, og fleira í þeim dúr, en mér
varð ekkert ágengt.
„Yfirhylming“
Þegar ég gekk til baka frá höfn-
inni kom maður hlaupandi frá
skipi og gaf sig á tal við mig. Hann
var um 56 ára gamall. Hann
kynnti sig fyrir mér, kvaðst vera
togaraskipstjóri og sagði: Þú ert
maðurinn sem spyrð um Gaul.
Hann sagði: Mikil yfirhylming
hefur átt sér stað vegna Gaul. Þeir
fundu lík sjómannanna og þeir
fundu fleira. Og þeir fóru með þau
og fleygðu þeim í hafið.
Ég varð furðu lostinn. Ég sagði:
Ertu viss?
Hann sagði: Já Þetta var hræði-
legt. Þú veizt ekki hvað gerðist. Ég
sagði: Komdu, við skulum fara í
gönguferð og þegar við gengum
frá höfninni sagði hann: Þeir
fundu fimm enska fiskimenn og
þeir voru í hömrunum, kalnir.
Þegar snjórinn bráðnaði fundust
þeir þarna á klettunum. Þeir
fleygðu öllu í sjóinn."
Sheridan lagði sig allan fram
um að skilja bjagaða ensku skip-
stjórans. Hann reyndi að komast
að því hvar þetta hefði gerzt.
.Hann segir að togaraskipstjórinn
hafi haldið því fram að krabba-
veiðimenn, sem hafi verið að huga
að körfum sínum í Kóngsfirði ná-
lægt Vardö, hafi fundið líkin í apr-
íl.
„Mér fannst þetta vera hneyksli
og sagði við hann: En hví skyldu
þeir vilja gera svona nokkuð? Það
eina sem hann sagði var: Þú veizt
ekki hvað málið snýst um. Þetta er
yfirhylming. Hann minntist á
Lance II og sagði að fólk kvartaði
yfir því að björgunaraðstaða væri
engin í Norður-Noregi.
Allt í einu rann upp fyrir mér
að ef til vill hefði verið hægt að
bjarga þessum mönnum og yfir-
völdin hefðu verið hrædd við að
skýra frá annarri misheppnaðri
björgun, í kjölfar hinna mis-
heppnuðu tilrauna til að bjarga
Lance II.
Síðan sagði hann: Við fundum
fjögur lík í viðbót og þeir tóku þau
frá okkur og sögðu að þetta væru
lík manna af Lance II. En hann
sagði að Lance II hefði sokkið í
öðrum firði svo að þeir hefðu ekki
getað verið af Lance II.“
Togaraskipstjórinn fór með
Sheridan í kaffihús við höfnina,
þar sem þrjár stúlkur og karlmað-
ur sögðust hafa verið í veizlu í
Gaul fimmtudagskvöldið áður en
togarinn hvarf. Tvær stúlknanna
vildu ekki segja til nafns, en sú
þriðja, Evy Olsen, kvaðst vera
reiðubúin að bera vitni.
Maðurinn, sem var með stúlk-
unum, var enskur og gat frætt
Sheridan í smátriðum um menn-
ina af áhöfninni og bent á að Gaul
hafði skipt um háseta á leiðinni
norður. Sheridan taldi að hann
hefði ekki viljað segja til nafns,
þar sem hann hafði strokið af
brezkum togara.
„Ég hafði enga ástæðu til að
rengja þau. Ef þau sögðu satt
táknaði það að Gaul var hvergi
nærri Norðurhöfða-miðum, þar
sem talið var að togarinn hefði
farizt og aðalleitin fór frarn."
Líkin fjarlægð
Næst var farið með Sheridan
„Það hefur átt sér stað mikil
yfirhylming vegna Gauls,“
sagði norskur togaraskip-
stjóri, Sheridan. „Þeir fundu
lík sjómannanna, fóru með
þau og fleygðu þeim í sjó-
inn. “
um borð í lítinn togbát, þar sem
annar skipstjóri sagði honum að
hann hefði séð þegar farið var með
líkin ofan af klettunum. Sheridan
heldur því fram að lögreglan hafi
látið í veðri vaka að þau hefðu ver-
ið flutt til Vardö, en hún fleygði
þeim í sjóinn.
Maðurinn sagði að þeir hefðu
haft fjóra eða fimm gúmbáta og
þetta hefði sézt greinilega. Hann
sagði að baujum og braki hefði
einnig verið fleygt aftur í sjóinn.
Síðar fundu þeir fjögur önnur lík á
klettunum og hann sagði að þau
hefðu verið grafin sem lík skip-
verjanna af Lance II.
Skipstjórinn sagði Sheridan að
ef hann tryði sér ekki skyldi hann
tala við skipstjórann á togaranum
Kjölnes, sem væri í viðgetð í Har-
stadt. Hann sagði: „Hann veit allt
um Gaul.“
Sheridan spurði af hverju þeir
hefðu ekki látið lögregluna vita.
Hvers vegna skyldum við fara til
lögreglunnar, segir hann að þeir
hafi svarað. „Það var hún sem
fleygði líkunum."
Þeir fóru og skipstjórinn ætlaði
að sýna Sheridan hvar Gaul hefði
legið við bryggju. „En þá kom
fjandans lögreglan askvaðandi,"
sagði Sheridan. „Fiskimaðurinn
varð dauðskelkaður. Hann sagði:
„Ég er búinn að vera, ég'er búinn
að vera.“
Staðreyndin er sú að lögreglan
hefur með höndum veitingu veiði-
leyfa og hún gat gert fiskimönnum
erfitt með að sjá sér farborða ef
hún vildi. Þess vegna er fólkið
tregt til og hrætt við að tala.“
Sheridan heldur því fram að
togaraskipstjórinn hafi verið
fluttur burtu í lögreglubíl og hann
hitti hann ekki aftur. Sheridan
var ekið burtu í öðrum lögreglubíl
og honum var sagt að kominn væri
tími til að aflýsa ferð hans.
Hann leggur áherzlu á að erfitt
sé að afla heimilda af því sem
gerðist þannig að lýsa megi at-
burðunum í rökréttu samhengi,
hvað þá að afla ótvíræðra sann-
ana, og að þær samræður, sem
hann hafi átt við menn, hafi farið
fram í flýti og á bjagaðri ensku.
En hann sagði að vegna afstöðu
lögreglunnar hefði hann ekki átt
annarra kosta völ en að fara með
ferjunni suður.
Einn viðkomustaðurinn var
Harstadt, þar sem hann ætlaði að
hitta skipstjórann á Kjölnes. Þeg-
ar þangað kom hafði lögreglan
slakað á eftirliti sínu, ef til vill
vegna þess að hún taldi að Har-
stadt væri ekki viðkvæmt svæði.
Sprenging
í Harstadt dreifði Austin at-
hygli lögreglunnar og Sheridan
komst um borð í Kjölnes án erfið-
leika. Hann segir að í fyrstu hafi
skipstjórinn ekki viljað tala við
sig, þar sem hann ferðaðist með
lögreglunni. En síðan sagði hann
honum á bjagaðri ensku að skip
hans hefði verið í Tannafirði laug-
ardagsmorguninn 9. febrúar, dag-
inn eftir að sambandið við Gaul
rofnaði.
Um kl. 10.30 varð gífurleg
sprenging og mikill öldugangur og
hann sá risastóra flóðöldu stefna
á skipið. Veðrið var slæmt, en
hann hafði aldrei séð neitt þessu
líkt á ævinni. Hann sagði að
næstu daga á undan hefðu alls
orðið fimm slíkar sprengingar,
sem hefðu valdið flóðbylgjum.
Um leið og hann sá bylgjuna
nálgast sá hann Gaul. Þegar
flóðbylgjan skall á togaranum sá
hann hann berast með henni í
heimskautarökkri, blindbyl og
roki upp að klettunum þar sem
hann festist.
Dýptin á þessu svæði er rúm 200
fet og þverhnípt björg ganga beint
í sjó fram. Gaul kann að hafa
sokkið eins og steinn. Sú stað-
reynd að togarinn var undir hömr-
unum getur hafa komið í veg fyrir
að nokkur neyðarköll heyrðust.
Enginn gat komizt lífs af í sjón-
um á þessum slóðum um þetta
leyti árs og öll lík, sem kunna að
hafa borizt á land, hefðu verið
frosin og þakin snjó þangað til þau
þiðnuðu í vorleysingum. Brak úr
skipinu hefði einnig verið gadd-
frosið og legið undir snjó.
Sheridan telur þetta skýringuna
á fundi björgunarvestisins og
ferskvatns-slýinu, sem fannst á
því. Ósar hins mikla Tana-fljóts
eru á þessum slóðum. Á vorin er
mikill vöxtur í ánni og frá árósn-
um liggur þungur straumur langt
á haf út, svo þungur að hann ber
aðfallið ofurliði.
Samkvæmt riti brezka flota-
málaráðuneytisins (Norway Pilot
Vol. III) er dýptin 12—15 fet að
meðaltali, en getur orðið 60 fet.
Ekki er ólíklegt að áhrifa
straumsins gæti 18 mílur frá
landi, þar sem björgunarvestið
fannst. Sheridan álítur að vestið
hafi rekið á land þegar Gaul
brotnaði, legið undir snjó um vet-
urinn og borizt á haf út í vorleys-
ingunum.
Á sama tíma og skipstjórinn á
Kjölnes kvaðst hafa séð Gaul
sökkva sendi Vardö-Kirkenes-
ferjan, Haakonjahl (Hákon jarl?),
beiðni um aðstoð vegna alvarlegra
skemmda af völdum flóðöldu.
Sheridan og Austin fóru aftur
frá Harstadt til Bodö, þar sem
þeim var afhentur reikningur að
upphæð 1.580 (norskar) krónur
fyrir ferðakostnaði, þótt þeir
héldu að Norðmenn greiddu ferð-
ina. Þeir höfðu ekki svo mikið fé
handbært og fengu ekki að fara úr
landi fyrr en þeir hefðu fengið það
sent. Þeir borguðu síðan og fóru
meðan þeir gátu.
Tveimur mikilvægum spurning-
um þurfti að svara: Hvers vegna
skyldu Norðmenn vilja hylma yfir
afdrif Gaul? Til þess að komast
hjá frekari opinberri gagnrýni
vegna ófullnægjandi björgunar-
aðstöðu virtist veigalítil ástæða.
Og hvað olli flóðbylgjunum?
Geislun
Hugh Taylor, fyrrverandi yfir-
maður í bandaríska sjóhernum,
sem kvikmyndaframleiðandinn
Jules Buck (frægur fyrir Arabíu-
Lawrence) fékk til að vera til
ráðuneytis um tæknilegar hliðar
við gerð kvikmyndar um Gaul,
sagði í greinargerð til framleið-
andans:
„Ég hef gengið úr skugga um
það í Gervihnattamiðstöð sjóhers-
ins í Dalghren, Maryland, að geisl-
unar varð vart í innan við 150
mílna fjarlægð frá síðustu staðar-
ákvörðun Gauls, þegar skipið
sökk. Engin skýring hefur verið
gefin á þessu og það sem jafnvel
merkilegra er, allt umtal um þetta
hefur verið þaggað niður."
Tveimur árum síðar hermdu
fréttir að Bretar viðurkenndu að
þeir hefðu smíðað kjarnorku-
dýptarsprengju — geysikröftuga
dýptarsprengju til aðgerða gegn
kafbátum. Sheridan gefur í skyn
að tilraun með þessi vopn kunni að
hafa leitt til flóðbylgjunnar, sem
olli skemmdum á Haakonjahl og
sökkti Gaul. Gætu þau einnig hafa
valdið geisluninni?
Sheridan telur að vegna þess að
Norðmenn hafi komizt í mikinn
bobba, því að þeir voru viðriðnir
tilraunirnar á sama tíma og gert
var ráð fyrir að þeir væru andvígir
kjarnorkuvopnum, hafi þeir verið
staðráðnir í að fjarlægja öll verks-
ummerki.
„Ég trúði því aldrei að Gaul
hefði verið njósnaskip," sagði
hann. „En ég tel að skipið hafi
valdið meira tjóni en njósnaskip
með því að beina athyglinni að
þessum hafsvæðum fyrir slysni.
Það var ekki í mínum verka-
hring að færa öryggismál fram í
dagsljósið: ég hefði látið þing-
mönnum það eftir að bera málið
upp við landvarnaráðuneytið. Ég
var að leita að togaranum. Aðrir
leituðu að njósnaskipi. En þetta
tvennt afhjúpaði mál, sem áður
hafði ekki verið vitað um á þessu
svæði. Umræður hófust um
Annar norskur skipstjóri
heyrði mikla sprengingu og
um leið og mikil flóðalda
stefndi á þá sá hann Gaul
berast með henni og festast
undir þverhníptum klettun-
um.
njósna- og eftirlitsmál á Norður-
löndum, en áður höfðu yfirvöld
ekki viljað að athyglinni yrði beint
að þeim.
Sheridan sagði ekkert um líkin
þegar hann kom aftur til Eng-
lands, aðallega vegna þess að hann
taldi rangt að segja ættingjunum
að líkin hefðu fundizt, án þess að
leggja fram sannanir. Hann var
staðráðinn í að fara aftur til Nor-
egs og sækja þau.
Veitt eftirför
Stan Kent, næturvörður, sagði
Sheridan í ágúst að hann hefði séð
eftirlitstækjum komið fyrir í öðr-
um Hull-togurum. Um svipað leyti
tók hann eftir því að honum var
veitt eftirför.
Hann hringdi úr símaklefa í
London og þegar hann kom út úr
klefanum mundi hann að hann
hafði skilið eftir minnisbók sína.
Þegar hann sneri sér við til að ná í
hana munaði minnstu að hann
rækist á mann, sem var fyrir aft-
an hann. Daginn eftir sá hann
sama mann á hælum sér í Hull.
nÉg var orðinn áhyggjufullur
þegar hér var komið. Eg hafði
bent þingmanni mínum á það
mikla magn hernaðar- og eftirlits-
búnaðar, sem ég sá í Noregi, og ég
fór að halda að einhver, sem ég
hefði talað við, héldi að ég ætlaði
að fara að ræða þetta opinber-
lega.“
Um þetta leyti stóð hann í sam-
bandi við starfsmenn þáttarins
„This Week“ í Thames-sjónvarp-
inu í von um að geta farið aftur til
Noregs til þess að fá sögu sína
staðfesta.
Hann var staddur hjá Thames-
sjónvarpinu þegar honum var sagt
að spurt hefði verið eftir honum í
síma og hann beðinn að hitta tog-
araskipstjóra frá Hull, sem hann
þekkti, og norskan togaraskip-
stjóra, sem hefði komið til London
gagngert til að hitta hann. Hann
teldi að hann hefði gagnlegar upp-
lýsingar fram að færa. Hann
kvaðst hafa farið á hótelið, en þeir
höfðu brugðið sér frá.
Hann bað fyrir skilaboð til
þeirra um að hitta sig í húsi vinar
síns, sem hann hann gisti hjá í
Perivale. Þegar hann opnaði dyrn-
ar kynntu tveir menn sig sem
leynilögreglumenn og sögðu: „Við
ætlum að færa þig til yfirheyrslu."
„Jafnvel þá skildi ég ekki hvað
var á seyði,“ sagði hann. „Ég sagði
þeim að ég ætti mikilvægt stefnu-
mót sama kvöld með tveimur skip-
stjórum. Þeir sögðu: Það vorum
við. Þeir höfðu þótzt vera menn,
sem ég þekkti, til þess að vera
vissir um að ná mér.“
Hann var færður á lögreglustöð,
en ekki sagt hvar og af hverju
hann væri hafður í haldi, og hann
fékk ekki að hafa samband við
nokkurn mann, ekki einu sinni
lögfræðing. Kona hans frétti um
handtökuna í fréttatímanum.
Hann var fluttur í aðra lögreglu-
stöð í London og hafður í haldi i
þrjá daga og tvær nætur án þess
að vera ákærður.
Tveir leynilögreglumenn frá
Hull fóru með hann þangað og
hann var ákærður fyrir að hafa
svikið 2.500 pund af einum af að-
standendum leiðangursins. Hann
mótmælti kröftuglega. En aðgerð-
ir lögreglunnar komu í veg fyrir
að hann gæti farið aftur til Noregs
og gerðu rannsókn hans að engu.
Hann var hafður í haldi í þrjár
vikur og síðan látinn laus gegn
tryggingu, en vegabréf hans var
gert upptækt. Handtaka hans í
nóvember átti sér stað á sama
tíma og niðurstöður hinnar form-
legu rannsóknar voru birtar. Því
var lýst yfir að Gaul hefði farizt.
Sheridan hafði ekkert svigrúm til
þess að birta niðurstöður sínar að
hans sögn.
Krefst skýringa
Mál hans var ekki tekið í dóm
fyrr en sjö mánuðum síðar. I júní
var hann sýknaður og þá fyrst
fékk hann vegabréfið aftur. En
hann, fjölskylda hans og vinir
höfðu orðið fyrir þungbærri
reynslu og hann segir: „Þetta
gerði að engu allar frekari tilraun-
ir til að gera út leiðangur til að
leita að flaki Gaul.“
Leo Sheridan komst aldrei
framar yfir fjármuni og fékk aldr-
ei framar stuðning og þar með
tækifæri til að leita svaranna við
ráðgátunni um Gaul. Hann gegndi
engri opinberri stöðu. Hann var
venjulegur borgari og hvernig gat
hann sem slíkur hrint af stað
rannsóknum á gerðum lögreglu
erlends ríkis úr því að hann taldi
að brezkar stofnanir væru í vitorði
með þeim?
Nú standa málin þannig að tals-
maður norsku ríkisstjórnarinnar
kallar ásakanir hans „tómt þvað-
ur“ og segir að engin lík hafi í
raun og veru fundizt.
Sheridan hefur aldrei birt frá-
sögn sína opinberlega fyrr en nú,
því að hann vildi ekki hryggja
ættingja mannanna af áhöfninni
að óþörfu.
„1 öllum heilabrotunum um
Gaul,“ segir hann, „virðist hafa
gleymzt að 36 menn týndu lífi. Ég
tel sjónvarpsmyndaflokkinn af-
káralegan og grimmdarlegan í
garð ættingjanna. Ég hef ákveðið
að leysa frá skjóðunni nú og segja
frá því sem ég veit, því að allt í
einu er sagan um Gaul send inn á
milljónir heimila í gervi Njósna-
skipa-þáttanna. Það er kominn
tími til að einhver í ríkisstjórninni
gefi skýlausa yfirlýsingu um af-
drif skipsins.“
(The Guardian, stytt.)