Morgunblaðið - 07.09.1986, Blaðsíða 5

tilfellum er hæpið að um
sömu fugla sé að ræða. Þetta
eru sem sagt skammlífir, en
afar frjósamir fuglar sem
geta orpið tvisvar til þrisvar
á ári ef tíðin er góð. Orfá
hreiður eða bara eitt, eru því
ekki líklega ein sér til að
koma af stað varpi undir
venjulegum kringumstæð-
um. Það þarf meira til.“
Fjallafinka
Fjallafínka heitir smáfugl
af finkuætt sem reynt hefur
varp hér á landi nokkrum
sinnum. Lengi hefurtegund-
in verið all tíður gestur á
haustin og fram eftir vetri.
Þetta er lítið kríli, 15 senti-
metrar á lengd að meðaltali,
en til samanburðar má geta,
að meðallengd músarindils
er 12 sentimetrar og auðnu-
tittlings 13 sentimetrar.
Það eru áraskipti að því
hversu margar fjallafinkur
koma hingað ár hvert og þær
sem það gera eru taldar eiga
uppruna að rekja til Skand-
inavíu þar sem þær eru
algengir varpfuglar í furu-
skógum. Hér á landi fundust
fyrst hreiður fyrir um 10—12
árum og þá var um samfellt
varp að ræða í nokkur ár,
t.d. í Fljótshlíð. Síðan fjaraði
varpið út, en aftur fór að
bera á fjallafínkuvarpi rétt
fyrir 1980 og aftur hófst
samfellt varp sem stóð yfir
í fáein ár. Fundust þá hreið-
ur í Reykjavík, í Fljótshlíð
og í Öræfasveit. Þetta voru
fá hreiður.
Fjallafínkan hefur komið
upp ungum á íslandi og virð-
ist ekki eiga erfitt uppdrátt-
ar. Ævar Pedersen
fuglafræðingur telur að ein
ástæðan sé sú að ijallafinkan
sé frææta og eigi því meiri
lífsmöguleika heldur en skor-
dýra- og berjaætur. „Þessi
tegund á möguleika á því að
ílendast hér,“ segir Ævar og
getur þess einnig að hugsan-
leg skýring á því að tekið
hafi að bera á fjallafinku-
varpi í vaxandi mæli á seinni
árum kunni að vera vaxandi
skógrækt sem skapi aukið
kjörlendi fyrir þessa fugla-
tegund.
Gráspörvar
Gráspöi-vavarj) á Islandi á
sér nokkuð sérkennilegan
aðdraganda og má segja að
litlu hafi munað að þessi fugl
ílentist hér á landi fyrir at-
beina eins manns, en orðið
undan að láta fyrir atbeina
eins kattar. Gráspör er nokk-
ur reglulegur vetrargestur
hér á landi, kemur á haustin
og dvelur yfir veturinn, en
sjaldan eru fuglarnir margir.
Fyrir árið 1970 var þrívegis
vitað um tilraunirgráspörva
til varps, tvívegis í Reykjavík
ogeinu sinni í Vestmanna-
eyjum. En undrið sem hlaut
hinn sorglega endi byrjaði
1970.
Jón Helgason í Borgarfirði
eystri tók þá höndum tveim
hóp af gráspörvum sem tóku
sér vetrarbólfestu við hús
hans. Jón gaf fuglunum,
hlúði að þeim sem mest hann
mátti, leyfði þeim m.a. afnot
af skemmu sinni til að skýla
sér í er veður gerðust köld
og ströng. Fyrir vikið voru
flestir fuglanna á lífi um
vorið og svo vel hafði þeim
líkað vistin að þeir ákváðu
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. SEPTEMBER 1986
B 5
gagnstætt þeim tegundum
sem nefndar hafa verið. í
fljótu bragði mætti ætla að
þær hefðu því frekar mögu-
leika á því að ílendast, en
svo mun vart vera. Landsvöl-
ur hafa á seinni árum reynt
varp 10—15 sinnum og
áreiðanlega hafa fuglamir
orpið nokkmm sinnum án
þess að því hafi verið gefínn
sérstakur gaumur. Bæjar-
svöluhreiður hafa hins vegar
aðeins fundist tvisvar síðustu
árin í Vestmannaeyjum og í
Sandgerði. Landsvalan hefur
einni orpið nær eingöngu á
Suður- og Suðvesturlandi.
Báðar tegundirnar hafa
komið hér upp ungum. En
hvers vegna er ólíklegt að
tegundimar geti fest rætur?
Ævar svarar: „Þessir fuglar
lifa eingöngu á skordýmm
sem þær veiða á flugi. Þær
em mikið á flugi og bmninn
í líkamanum er því örari en
ella. Stöðugt skordýralíf er
þessi tegund geti lifað hér
af veturinn og þá upp á náð
mannsins komin með matar-
gjafir.
Sömu söguna má segja
um seftittlinginn, skv. fugla-
bók Landverndar er talið að
þessi tegund hafi orpið í
Kvískeijum í Öræfum vorið
1972 og komið upp ungum.
Glóbrystingsvarp hérlend-
is hefur verið óburðugt,
tegundin sést hér oft á
haustin og veturna, en fyrir
25—30 ámm gerðist það að
einn kvenfugl gerði sér
hreiður í Hvalfirði og verpti,
en ekkert varð úr þar sem
karlfugl vantaði.
Dvergkráka
Það er kannski ekki rétt
að hafa dvergkrákuna með,
því vitanlega hefur hún ekki
orpið á íslandi. Á hinn bóg-
Morgunblaðið/Páll Steingrimsson
Bæjarsvöluhreiðrið í Vestmannaeyjum, myndin er tekin
26. ágúst 1966 undir þakskegginu á Skólavegi 7. Vegna
erfiðleika við að mynda hreiðrið kom Ijósmyndari fyrir
spegli sem hann beindi linsunni að og náði þannig þess-
ari merku mynd.
Gráspörvar. Náð og miskunn eins manns gerði næstum tegund þessa að vissum varpfugli, en þá
greip flækingsköttur í taumana.
inn „fylltist all“ af dverg-
krákum rétt fyrir árið 1980,
„það kom meira af þessum
fuglum en við vitum dæmi
um áður“, sagði Ævar Ped-
ersen. Þetta voru líklega
hundruð fugla og sáust þeir
víða á sunnanverðu landinu.
ekki síst í Reykjavík þar sem
þeir vöktu mikla athygli.
„Innrásin“ var um haustið
og margar krákur vom hér
cnn er tók að vora. Þær fóru
að bera í hreiður, stífluðu
m.a. skorstein í bænum,
margir sáu þær fljúga út í
Tjarnarhólmann og koma
þaðan með nefín full af
hreiðurefni sem þær svo
flugu með á tilvalda staði.
Þrátt fyrir allt saman varð
ekkert úr varpi og krákurnar
smátýndu tölunni, hafa trú-
lega ýmist drepist eða horfið
til síns heima. „Þetta er nær
árviss gestur hér á landi og
ein af þeim fuglategundum
sem gæti allt í einu farið að
verpa hér á landi,“ segir
Ævar.
Látum þessu svo lokið í
bili, þetta yrði of langt mál
ef allt kæmi á einu bretti,
en það hefur e.t.v. vakið at-
hygli lesenda að saga fugl-
anna er aðeins rakin til
sumarsins 1985, en það er
vegna þess að þetta sumar
er alls ekki liðið þótt haustið
sverfi óðfluga að og því eru
ekki öll kurl komin til grafar
varðandi tilraunavarp fugla
í sumar ef eitthvað hefur
verið. I næstu grein verður
brunnurinn tæmdur eftir því
sem menn vita um varp
slíkra sjaldgæfra flækings-
fugla.
- gg
að fara hvergi, heldur hefja
varp. Gerðist það nú, að
næstu árin urpu gráspörvar
við hús Jóns og þar í grennd
og nutu verndar hans í
hvívetna. Fuglunum fjölgaði
og eftir tíu ára varp voru í
Borgarfirði nokkrir tugir
fugla og árvisst og öruggt
varp.
En allt í einu fóru þeir að
tína tölunni og vissi enginn
fyrst í stað hvað ylli því. Er
allt var um seinan, komst
upp um fuglaveiðar flæk-
ingskattar, en þá var aðeins
einn kvenfugl eftir lifandi.
Síðustu fregnir hermdu, að
sá fugl hafi verið á lífi enn
síðasta sumar, en einn síns
liðs réttir hann ekki Borgar-
fjarðarstofninn við.
Atburðarásin í Borgarfirði
var einstæð og athyglisverð,
verk eins manns urðu næst-
um til þess að nýr og fastur
því nauðsynlegt til þess að
þessir fuglar geti lifað góðu
Íífi og í þeim umhleypingum
sem hér geta verið að sumar-
lagi er slíkt alls ekki fyrir
hendi. Það getur rignt dög-
um saman ogblásið, þannig
að skordýralífið liggur niðri,
svölurnar geta þá ekki veitt
og þær veslast upp.“
Hettusöngvari, seftittl-
ingur og glóbrystingur
Hettusöngvari er lítill og
fallegur spörfugl og hann er
eigi ótíður haustgestur hér á
landi. Laust eftir árið 1970
brá svo við að hettusöngv-
arapar var í garði í Reykjavík
um varptíma og lét eins og
hreiður væri á staðnum. Það
fannst ekki en grunur leikur
samt á því að um varp hafi
verið að ræða. Talið er að
varpfugl bættist í fuglafánu
landsins. Árangur Jóns
Helgasonar bendir til þess
að endurtaka mætti tilraun-
ina, næst er liðmargur
flokkur gráspörva leitar til
landsins frá vetrarhörkum í
heimahögum.
Landsvala og
bæjarsvala
Þetta eru algengir flæk-
ingsfuglar hér á landi og
koma á vorin og sumrin
Fjallafinka