Morgunblaðið - 18.10.1986, Síða 8

8 B
um sé orðin enn meiri, án tillits til
hversu erfiðar þær verða.
Spurning frá dagfolaðinu Pröv-
du: Mikhail Sergejevits. Hvað teljið
þér — hvers vegna ákvað banda-
ríska ríkisstjómin að láta viðræð-
umar fara út um þúfur, hvers vegna
tók hún svo ábyrgðarlausa afstöðu
og hirti ekki um almenningsálitið í
'heiminum?
Svar: Ég held að Bandaríkin eigi
eftir að ákveða sig. Ég held að hún
hafi ekki gert það enn. Það kom
fram í afstöðu forsetans og við
fundum það.
Spurningin frá ástralska út-
varpinu: Þér sögðuð að Reagan
forseti væri fangi hergagnaiðnaðar-
ins. Þýðir þetta að næstu tvö ár
gerist ekki neitt. Vonist þér til þess
að næsti forseti í Bandaríkjunum
verði ekki fangi þessarar sam-
, steypu?
Svar: Við skulum ekki hugsa um
hvað hergagnasamsteypan er nú
og hvaða hlutverki hún gegnir í
Bandaríkjunum í dag. Við skulum
ekki ofmeta möguleikana og loka-
orðið er hjá þjóðum allra landa, þar
á meðal hjá bandarísku þjóðinni.
Spuming frá íslenska sjón-
varpinu: Eftir þessa neikvæðu
niðurstöðu fundarins er þá mögu-
leiki á því að Sovétríkin komi með
eitthvað annað á móti bandarísku
geimvamaáætluninni?
Svar: Ég held að þér hafið skilið
eðli sovésku afstöðunnar. Nú erum
við komin á stig þar sem hægt er
að hefla verulegan niðurskurð
kjamorkuvopna, bæði langdrægra
og meðaldrægra eldflauga (við höf-
um þegar náð samkomulagi við
Bandaríkjamenn um að gera þetta
á næsta áratug) og við höfum rétt
til þess að krefjast þess að við fáum
þá tryggingu á þessu tímabili að
ekkert óvænt og ófyrirséð gerist.
Þetta á einnig við um geiminn og
uppsetningu eldflaugakerfisins í
geimnum.
Ég sagði forsetanum (ég ætla
aðeins að draga huluna af skoðana-
skiptum okkar) að geimvamaáætl-
"unin ylli okkur ekki áhyggjum frá
hemaðarlegu sjónarmiði. Að mínu
mati trúir enginn því í Bandaríkjun-
um að geimvamaáætlunin verði
framkvæmd. Ef Bandaríkin ákveða
að heíja framkvæmd, verður svar
okkar ekki eins. Ég sagði honum:
Herra forseti, þér vitið að ég hef
þegar orðið bandamaður yðar í
geimvamaáætluninni. Hann varð
undrandi. Ég sagði honum að það
kæmi þannig út að þar sem ég
gagmýndi geimvamaáaetlunina svo
harðlega, væri það góð röksemda-
færsla fyrir hana. Þér skuluð bara
segja: Ef Gorbachev er svo á móti
henni, hlýtur hún að vera góð og
þér fáið klapp og fjármagn. Það em
■að vísu efahyggjumenn sem segja:
En ef brögð eru nú í tafli hjá
Gorbachev — að láta geimvama-
áætlunina eyðileggja Bandaríkin.
Athugið þetta sjálfir. Við erum ekki
hraeddir við geimvamaáætlunina.
Ég segi þetta í fullri vissu, þar
sem það er óábyrgt að blekkja í
svona málum. Geimvamaáætlun-
inni verður svarað. Svarið verður
öðm vísi, en það kemur. Við munum
ekki fóma miklu.
Hver er hættan? Það er pólitísk
hætta. Astand hefur skapast sem
hefur í för með sér óvissu og tor-
tiyggni í garð hvors annars. Þá
verður niðurskurður Iq'amorku-
( vopna lagður til hliðar. Það er þörf
á annars konar ástandi til að skoða
gaumgæfílega þau mál er lúta að
niðurskurði kjamorkuvopna. í öðm
lagi er um hemaðarhlið að ræða.
Geimvamaáætlunin getur leitt til
þess að fram komi ný vopn. Við
getum sagt það með vissu. Það
getur leitt til nýs stigs í vígbúnaðar-
kapphlaupinu sem er ófyrirsjáan-
legt hvað afleiðingar varðar.
Það kemur út annars vegar að
við samþykktum að he§a niður-
skurð kjamorkuvopna — hinna
hættulegustu og hræðilegustu og
Jiins vegar — ættum við að leggja
blessun okkar yfir rannsóknir og
framkvæma þær jafnvel í geimnum.
Þetta er ekki í samræmi við eðlileg-
ar röksemdafærslur.
Spuming frá Washington
Post: Þér emð nýbúinn að eiga enn
einn fund með Reagan forseta eftir
tveggja daga fund. Hvert er álit
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1986
yðar á forsetanum sem stjóm-
málamanni? Emð þér á þeirri
skoðun að hann taki þátt í ábyrgð-
artilfinningu yðar gagnvart örlög-
um heimsins?
Svar: Það er skoðun mín að herra
Reagan og ég getum haldið áfram
viðræðunum og hafið leit að leiðum
til að leysa biýn vandamál, þar á
meðal þau sem ég var að tala um.
Spuraing frá danska sjón-
varpinu: Þýðir ófullnægjandi
árangur fundarins að ekkert hafi
áunnist hvað varðar bann við lqam-
orkuvopnatilraunum og öðmm
málefnum, sem vom til umræðu í
gær og í dag? Em þau mál er lúta
að banni lqamorkuvopnatilrauna,
tengd öðmm málefnum, sem rædd
vom á fundinum?
Svar: Ég er þegar búinn að svara
þessari spumingu. Við teljum að
samskipti okkar við Bandaríkja-
menn og forsetann og þá alþjóða-
samskipti hafi ekki rofnað í kjölfar
síðustu atburða. Leitin heldur
áfram og verður haldið áfram. Að
mínu mati er möguleiki á því að
atburðimir á íslandi verði öflugur
hvati sem verði til þess að við skilj-
um að við eigum að taka þátt í
hinni sameiginlegu baráttu fyrir
eðlilegu ástandi á alþjóðavettvangi,
fyrir leit að leiðum út úr ógöngun-
um, þar á meðai þeim sem hér
sköpuðust í Reykjavík. í raun hafa
skapast enn einar ógöngur hér. En
ég er bjartsýnn að eðlisfari.
Spuraing frá sjónvarpinu i
Austur-Þýskalandi: Þér sögðuð að
fundurinn hefði ekki haft neinn
árangur í för með sér. Þýðir þetta
að hann var gagnslaus? Hvað hald-
ið þér: Hefur friðurinn styrkst í
kjölfar fundanna í Reykjavik?
Svar: Þér hafið ígrundað spum-
ingu yðar vel. Mér líkar vel hvað
hinir þýsku vinir okkar em ná-
kvæmir í tjáningu, hversu vel þeir
tjá hugsanir sínar. Að mínu mati
er það sem gerðist í Reykjavík
hörmulegt og veldur vonbrigðum,
þrátt fyrir þá staðreynd að við luk-
um fundum okkar án þess að ná
samkomulagi um þau vandamál,
þar sem við höfðum komist yfir
ágreininginn. En það er varla hægt
að segja að fundurinn hafí verið
árangurslaus.
Þvert á móti er hér um að ræða
nýtt stig í flóknum og erfíðum við-
raeðum í leit að lausn. Við leitum
allir erfiðra lausna á flóknum mál-
um. Þess vegna skulum við ekki
láta örvæntingu ná tökum á heimin-
um. En við skulum einnig segja
heiminum að hann eigi að vita hvað
er að gerast og ekki vera aðeins
áhorfandi. Það er kominn tími til
að heQast handa.
Spuraing frá ABC-sjónvarp-
inu: Herra aðalritari. Ég skil ekki
hvers vegna þér misstuð af tæki-
færi til að ná samkomulagi við
Reagan forseta um niðurskurð á
kjamorkuvopnum, hvers vegna
Sovétríkin féllust ekki á geimvama-
áætlunina. Þér sögðuð sjálfir í Genf
að þið væruð tilbúnir til að greiða
hátt verð fyrir niðurskurð kjam-
orkuvopna.
Svar: Það felst gagnrýni í spum-
ingu yðar. Ég skal svara þessu
nákvæmlega.
í fyrsta lagi kom forseti Banda-
ríkjanna til Reykjavíkur tómhentur
og með tóma vasa. Ég vil segja að
bandaríska sendinefndin kom með
úrgang frá Genfarviðræðunum.Það
var eingöngu að þakka víðtækum
tillögum Sovétrílqanna að við vor-
um næstum búnir að ná mikilvægu
samkomulagi (það var samt ekki
mótað, munið það) um niðurskurð
langdrægra árásarvopna og meðal-
drægra eldflauga. Við vonuðum að
við þessar aðstæður — ég held að
það sé ljóst stjómmálamanni, her-
manni og öllu heilbrigt hugsandi
fólki — ef við áttum að undirrita
samkomulag um verulegan niður-
skurð kjamorkuvopna, yrðum við
að gæta þess að ekkert gerðist sem
gæti komið í veg fyrir þessa mikil-
vægu þróun, sem við höfum stefnt
að svo áratugum skiptir. Þá fórum
við að ræða um eflingu samningsins
um eldflaugavamir. Bandarískir
aðilar eru stöðugt að greftra samn-
inginn um eldflaugavamir.
Þeir hafa þegar dregið í efa
SALT-2-samninginn og mundu vilja
setja jarðarför hans á svið hér í
Reykjavík og auk þess með þátttöku
Sovétríkjanna og Gorbachevs. Það
gengur ekki. Heimurinn mundi ekki
skilja það — það er ég viss um.
Þið öll sem sitjið hér hljótið að
vera sannfærð um að ef við byijum
að ráðast á samninginn um eld-
flaugavamir, það síðasta sem
takmarkar svo mikið þróun vígbún-
aðarkapphlaupsins þrátt fyrir allt,
erum við einskis virði sem stjóm-
málamenn. En það er ekki nóg að
fara að skilmálum hans þegar veru-
legur niðurskurður hefst. Við teljum
að verði að styrkja þennan samn-
ing. Við lögðum til ráðstafanir til
að styrkja hann — að við skyldum
ekki notfæra okkur rétt til að hætta
við samninginn um eldflaugavamir
á næstu tíu árum en á þeim tíma
munum við fækka og eyðileggja
kjamorkustyrk landa okkar.
Jafnframt sögðum við að við féll-
umst á rannsóknir og tilraunir í
rannsóknastofum til að tryggja að
hvorki Sovétríkin reyndu að fara í
kringum Bandaríkin í geimrann-
sóknum og ná hemaðaryfírburðum
né Bandaríkin reyndu að fara í
kringum Sovétríkin, en við vorum
á móti því að fara með þessar rann-
sóknir og tilraunir á eldflaugavöm-
um út í geiminn. Það er krafa
okkar. Krafa okkar í þessu máli er
raunhæf og tekur tillit til afstöðu
Bandarílqanna. Ef þau fallast á
þetta, gætu þau fengið tækifæri til
að leysa eigin vandamál innan
ramma áframhaldandi starfs og til-
rauna á rannsóknastofum en án
tilrauna til að þróa eldflaugavamir
fyrir geiminn. Ég tel að hér sé rök-
fræðin eitilhörð eins og krakkamir
segja. Við ættum stundum að taka
þá okkur til fyrirmyndar.
Nú skulum við gefa konum tæki-
færi.
Spurning frá Guardian: Eru
Sovétríkin með áætlanir um nýjar
tillögur fyrir Vestur-Evrópu eftir
það sem gerðist í Reykjavík?
Svar: Ég hugsa að Vestur-
Evrópa heyri það sem ég segi og
ef þeir þar hugleiða málin og skoða
tillögur okkar, munu þeir finna að
þær era í samræmi við hagsmuni
þeirra. Við skiljum að við getum
ekki gengið fram hjá hagsmunum
Vestur-Evrópu, þar sem hinn nýi
hugsunarháttur er að skjóta rótum
og ábyrgðartilfinningin fer vaxandi
gagnvart varðveislu og eflingu hins
evrópska heimilis okkar.
Spuraing frá Newsweek:
Hveijar era áætlanir yðar í sam-
bandi við heimsóknina til Wash-
ington? Þér sögðuð að það yrði að
nást samkomulag fyrir slíka heim-
sókn. Er hægt að gera samkomulag
áður en þér komið til Washington.
Svar: Ég held að þrátt fyrir ör-
lagaþrangna atburði í dag séum við
ekki lengra frá Washington, heldur
höfum við færst nær. Ef forsetinn
og bandarískir ráðamenn hlusta á
tillögu mína um að halda áfram að
skoða allt, sem við ræddum hér í
Reykjavík og ráðfæra sig við þá sem
nauðsynlega þarf að ráðfæra sig
við, tel ég ekki að allt sé tapað.
Það var tækifæri til þess að trúa
því að við mundum hér í Reykjavík
ná samkomulagi þess efnis sem
mundu gera fundinn í Washington
að raunveraleika og mögulegan og
að hann gæti borið árangur.
Spuraing frá CNN: Herra
Gorbachev, þér sögðuð í ræðu yðar
að Reagan forseti yrði að hugleiða
ástandið og ráðfæra sig við þingið
og bandarísku þjóðina. Haldið þér
að bandarískur almenningur muni
styðja afstöðu Sovétríkjanna?
Svar: Við skulum bíða og sjá til.
Spuraing frá Rude Pravo: Ég
er með spumingu til yðar sem
stjómmálamanns og lögfræðings.
Hvað teljið þér um mannréttindi á
kjamorkuöid og hvaða hlutverki
getur hinn mannlegi þáttur gegnt
í því að gera út um málefni styijald-
ar og friðar?
Svar: Þér eruð heimspekingur.
Ég lagði stund á heimspeki einu
sinni og er aftur farinn að byija á
því. Ég held að þegar við eram að
tala um mannréttindi, ættum við
að muna að þau mál er lúta að friði
og að því að bægja burt hættunni
á kjamorkustyjöld era í fyrirrúmi.
Ef friður ríkir, heldur Iífið áfram —
og við munum leysa vandamálin á
einn eða annan hátt. Það era fleiri
og fleiri í heiminum, sem mennta
sig. Ég held að fólk geti fundið
lausn á öllu. Þess vegna þegar við
eram að tala um mannréttindi, vil
ég leggja megináhersluna á rétt
mannsins til þess að lifa. Það er
fyrsta atriðið.
Annað er hinn mannlegi þáttur.
Ég held að á kjamorkuöld (og tel
það dæmi um nýjan hugsunarhátt)
verði kjamorkuógnunin til þess að
styrkja hinn mannlega þátt í friðar-
baráttunni, í baráttunni til að koma
í veg fyrir kjamorkustyijöld. í dag
mun kjamorkustyijöld hafa áhrif á
alla án tillits til þess hvar hún brýst
út. Það era aðeins illa innrættir
menn sem sjá hönd Moskvu á bak
við allar friðarhreyfíngar, alla þá
sem vinna að friði. Konur, böm og
menn á öllum aldri ganga fram í
dag, taka saman höndum og krefj-
ast þess að endir verði bundinn á
hina hættulegu þróun, sem færir
heiminn nær ógnun kjamorkustyij-
aldar. Ég held að hlutverk hins
mannlega þáttar fari vaxandi í
þessu sambandi.
Spuraing frá ízvestiu: Hvíta
húsið er búið að tala mikið og oft
um þá hættu sem Bandaríkjunum
stafar af langdrægum eldflaugum
Sovétríkjanna. Við lögðum til hér í
Reykjavík að þessari hættu yrði
útrýmt á næstu 10 áram. Hver
haldið þér að sé meginástæðan fyr-
ir því að hinn aðilinn var ekki
tilbúinn til að losa sig við þessa
meginhættu og snúa henni frá landi
sínu.
Svar: Þetta er hárrétt spuming.
Bandarískir aðilar hafa um árabil
haldið því fram að Sovétríkin vildu
ekki afvopnun og vildu ekki binda
enda á vígbúnaðarkapphlaupið, að
þau létu sig áhyggjur Banda-
ríkjanna engu skipta o.s.frv.
Við lögðum til veralegan niður-
skurð og settum málið mjög vel
fram. Bæði við og Bandaríkin viður-
kenndum þijár tegundir lang-
drægra lq'amorkuvopna. Við
lögðum til að þessar þijár tegundir
langdrægra vopna yrðu skomar
niður um 50% á fyrstu fimm áran-
um. Þetta er stórt skref.
Við sögðum Bandaríkjamönnum
að við hefðum einnig áhyggjur.
Bandaríkin hafa 70% langdrægra
kjamorkuvopna sinna um borð í
kafbátum. Það eru 656 lq'amaodd-
ar. 0g kafbátamir sveima kringum
Sovétríkin. Hvaðan munu þeir
skjóta? Þetta er verra en þungaeld-
flaugar á landi.
í stuttu máli þegar þeir vilja
ekki fjalla um málin, leita þeir að
vandamálum og búa til hindranir.
En í þessu tilfelli Qarlægðum við
tálmana. Þetta er afar mikilvægt.
Við tókum mikilvægt skref með því
að hætta við fyrirvara á meðal-
drægum eldflaugum, sem era
langdrægar fyrir Bandaríkin. Við
hættum einnig við að taka fram-
varðarkerfí okkar með í afstöðunni
til langdrægra eldflauga. Allt þetta
sýnir vilja okkar. Samt komu
Bandaríkjamenn ekki á móti okkur.
Bandaríkjamenn halda að þeir
muni ná hemaðaryfirburðum um-
fram okkur með geimnum og era
að framkvæma hugmynd eins af
forsetum sínum sem sagði: Sá sem
mun ríkja yfir geimnum mun ríkja
yfir heiminum. Þetta sýnir að við
eigum í höggi við heimsvaldalöng-
un.
En heimurinn í dag er ekki það
sem hann var einu sinni. Hann vill
ekki vera veiðivöllur Banda-
ríkjanna, ekki Sovétrílq'anna.
Sérhvert land hefur rétt til að velja,
hvað varðar eigin hugmyndafræði,
sitt eigið gildismat. Ef við viður-
kennum þetta ekki, verður ekki um
nein alþjóðasamskipti að ræða. Það
skapast ringulreið og hnefaréttur.
Við munum aldrei samþykkja það.
Bandaríkin sakna gömíu tímanna
þegar þau vora sterk og höfðu hem-
aðaryfírburði fram yfír okkur, sem
vorum efnahagslega máttvana eftir
styijöldina.
Það hlýtur að ríkja söknuður í
Bandaríkjunum. Samt ættum við
að óska bandarískum mótaðilum
okkar þess að þeir geri sér grein
fyrir staðreyndum heimsins í dag.
Þeir ættu að gera það. Annars
gengur okkur ekkert að finna réttar
lausnir, ef Bandaríkjamenn fara
ekki að hugsa í samræmi við tímana
í dag og taka tillit til staðreynda.
Spuraing frá búlgarska sjón-
varpinu: Ég er á þeirri skoðun að
viðræðum verði ekki hætt í Genf
og sovéskir ráðamenn ætla að gefa
sovésku sendinefndinni fyrirskipun
um að leita leiða til að leysa þau
vandamál, sem ekki hafa enn verið
leyst.
Svar: Það er rétt.
Spuming: Haldið þér að banda-
ríska sendinefndin muni fá sams-
konar fyrirmæli.
Svar: Vonandi.
Spurning frá CTK: Að hvaða
leyti teljið þér að niðurstaða
Reykjavíkurfundarins muni hafa
áhrif á þróunina í Evrópu.
Svar: Að mínu mati munu þjóðir
Evrópu meta ástandið á þessu mik-
ilvæga augnabliki. Tíminn krefst
aðgerða, ekki faguryrtra yfirlýs-
inga án þess að neitt sé gert.
Heimurinn er orðinn leiður á þvaðri,
búinn að fá nóg af því. Hann vill
þróun á sviði afvopnunar og útrým-
ingu kjamorkuvopna. Ég er á þeirri
skoðun að_ þessi stefna nái yfir-
höndinni. Ég bind sérlegar vonir
við visku og ábyrgðartilfinningu
stjómmálamanna og þjóða í Evr-
ópu.
Spuraing frá NBC-sjónvarps-
stöðinni: Skil ég það rétt að þér
séuð að biðja fólk í samfélgi heims-
ins að vera þrýstihópur, sem á að
hafa áhrif á Bandaríkin og fá þau
til að breyta hugsunarhætti sínum.
Svar: Við vitum hversu þrýsti-
hópastefnan í landi yðar er þróuð,
hvemig stjómmálaþróunin er í
Bandaríkjunum. Þess vegna er
kannske svo erfitt fyrir forsetann
að taka ákvörðun á þessum fundi
okkar.
En þegar um er að ræða hönd
sem er skyld eflingu friðar og ráð-
stöfunum á þessu sviði, þegar þörf
er á samræmdum aðgerðum, varðar
það alla, ekki bara Bandaríkin og
Sovétríkin. Þá á ekki að tala um
þrýstihqja heldur ábyrgðartilfinn-
ingu, almenna skynsemi fólksins,
um friðinn í dag og þörfina á því
að varðveita hann.
Þess vegna er móðgun að segja
að þjóðir eða friðarhreyfingar séu
þrýstihópar fyrir Sovétríkin. Hér
er um að ræða að fólk standi vörð
um pólitíska og borgaralega stöðu
sína.
Spurning frá Morgunblaðinu:
Ég kem frá íslensku blaði. Var erf-
itt fyrir yður að ákveða að koma
til Reykjavíkur? ísland er í NATO.
Það er einnig vitað að ríkisstjóm
okkar lagði til að norðrið yrði gert
að kjamorkuvopnalausu svæði og
mig langar að vita hver afstaða
yðar til þess er.
Svar: Mig langar til að enda
þennan blaðamannafund á þessu
og nota mér þessa spumingu sem
fulltrúi íslensku blaðanna kemur
með. Mig langar til að minna á
það, að það vora Sovétríkin sem
lögðu til að ísland yrði fundarstað-
ur. Þess vegna áttum við ekki í
neinum erfíðleikum í þessu sam-
bandi.
Mig langar til að þakka ríkis-
stjóm íslands og íslensku þjóðinni
fyrir að nota allan sinn styrk —
mannlegan, skipulagslegan og efn-
islegan — til þess að leysa öll
vandamál, er upp komu í sambandi
við skipulagningu fundarins.
Við eram þakklátir og okkur leið
vel hér. Ég hef fengið að heyra
margt áhugavert hjá Raisu Max-
imovnu, sem hefur hitt marga hér
og hefur það allt verið mjög áhuga-
vert. Við gleðjumst yfir þessu
vingjamlega andrúmslofti og hinum
innilega áhuga á landi okkar. Við
þökkum íslandi og íslensku ríkis-
stjóminni fyrir það sem hér hefur
verið gert. Við óskum þjóð ykkar
farsældar.
Hvað varðar síðari hluta spum-
ingarinnar um áhuga lands yðar á
því að lýsa norðrið kjamorkuvopna-
laust svæði — er það atriði, sem
við mundum fagna.
Kæra vinir, ég þakka ykkur at-
hyglina. Ég held að við höfum eytt
tímanum á gagnlegan hátt. Ég óska
ykkur alls hins besta. Verið þið sæl.
(Þýðing APN — Novosti.)