Morgunblaðið - 22.10.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. OKTÓBER 1986
„Vonaði að ég
þyrfti aldrei að gera
þessa mynd“
Rætt við Hrafn Gunnlaugsson um nýja kvikmynd sem
hann ætlar að gera í samvinnu við Svía, innlenda dagskrárgerð
og hlutverk sjónvarpsins á tímamótum í fjölmiðlun
Morgunblaðið/Einar Falur
Hrafn Gunnlaugsson við danska auglýsingaveggmynd fyrir „Hrafn-
inn flýgur." Hann segir næstu kvikmynd sína óbeint framhald af
þessari mynd, en margfallt dýrari og viðameiri.
ÞAÐ ER erfitt að ímynda sér
Hrafn Gunnlaugsson í kyrrstöðu.
Allt fas hans bendir til þess að
þar fari maður sem hefur jafnan
mörg járn í eldinum. Hrafn talar
gjaraan í framtið, þvi eins og hann
segir sjálfur er „veruleiki dagsins
i gær, annar i dag og breyttur á
morgun. Maður verður að lifa á
því augnabliki sem maður lifir."
Honum er þvi ljúft að svara spura-
ingum blaðamanns um þau
verkefni sem hann ætlar að takast
á við á næstu missirum, nýja kvik-
mynd og viðamikil verkefni í
dagskrárgerð.
Engu að síður byijar þetta stutta
spjall á tali um liðna tíma, ekki síst
vegna þess að Hrafn segist skemmta
sér konunglega þessa dagana, þegar
fijálsar útvarps- og sjónvarpstöðvar
eru að heija göngu sína. Þá minnist
hann þess hvemig viðtökur greinar
hans um afnám ríkiseinokunar í §öl-
miðlun hafi fengið, fyrir 15 árum.
Greinar sem ritstjórum Morgun-
blaðsins þóttu bera ungæðislegan
svip, og birtu með semingi, að sögn
Hrafns.
Heimurinn snýst í and-
hverfu sína
„Ég held raunar að ég hafi verið
manna fyrstur til að skrifa um afnám
einokunar ríkisins á útvarpi og sjón-
varpi. Þótti mörgum nóg um, og ég
minnist þess sérstaklega að ritstjórar
Morgunblaðsins birtu ekki eina
greinanna af tillitsemi við mig að
eigin sögn. Þeir sögðu við mig að
ég væri ungur maður sem þyrfti að
hugsa mál mitt vel, í stað þess að
fella sleggjudóma."
Hrafn kímir, segist hafa átt stutt-
an fund með vinnuveitendunum og
þótt honum hafi ekki tekist að eyða
efasemdunum þeirra, hafi úrslitin
orðið þau að hann skrifaði greina-
flokk um þetta efni. „Einna skemmti-
legast við þetta er að þeir sem
hjóluðu í mann af mestum móði í
afturhaldspressunni og töluðu um að
það eitt vekti fyrir mér að fjötra
frelsið í greipum Qármagnsins, eða
að ég vildi ganga að menningunni
dauðrí, ráða sér vart fyrir fögnuði
yfir fijálsu fjölmiðluninni. Nú er ég
alltaf að heyra raddir þeirra á Bylgj-
unni eða Stöð 2, mér til óblandinnar
ánægju. Svona snýst heimurinn oft
upp í andhverfu sína.“
Rann blóðið til
skyldunnar...
Sama dag og fjölmiðlar ljósvakans
urðu fijálsir settist Hrafn Gunn-
laugsson, í stól dagskrárstjóra
fslenska ríkissjónvarpsins. Því liggur
beint við að spyija hvort það skjóti
ekki skökku við ?
„Nei, alls ekki,“ svarar Hrafn, aug-
sýnilega viðbúinn þessari spumingu.
„Ég settist einmitt í þennan stól
vegna þess að ég þóttist sjá þama
ákveðna áskorun. Þóttist sjá að nú
væri kominn tími til að takast á við
þetta verkefni. Það má segja að mér
hafi mnnið blóðið til skyldunnar, úr
því að ég hafði byijað þessi skrif á
sínum tíma. Mér fannst að innan
skamms yrði íslenska ríkissjónvarpið
að spyija sjálft sig mjög nærgöng-
ulla spuminga. Spjnja sig til hvers
ríkissjónvarp er, hvert það á að
stefna."
Augljóst er að Hrafn vill gera
veigamiklar breytingar á rekstri
sjónvarpsins. „ Ef við lítum á rekstur
sjónvarpsins sem slíkan, þá má líkja
því við bókasafn. Bókasafnið hefur
það að markmiði að bjóða fólki góð-
ar bækur, bókmenntir, en bókasafns-
verðimir gera lítið af því að skrifa
bækur. Ríkið rekur Kjarvalstaði, en
starfsmenn þess láta sér ekki detta
í hug að mála málverk. Mín hug-
mynd um ríkissjónvarp er að dag-
skrárgerðina ætti að rekja f
útboðsformi, en stofnunin eigi ekki
að koma sér upp þungum búnaði,
né stóru húsnæði."
Þjóðkirkjan rekur ekki
diskótek
Hrafn segir það sinn draum að
sjónvarpið einbeiti sér að gerð vand-
aðs, íslensks dagskrárefnis, en láti
einkasjónvarpstöðvum eftir að sýna
erlendar „sápuópemr" og annað
slíkt. „Við höfum valið ríkinu það
hlutskipti að það mennti fólk og reki
skóla, en við ætlumst ekki til að ríkið
reki Danskóla Heiðars Astvaldsson-
ar. Okkur finnst að ríkið eigi að
gefa út gagnleg rit eins og Passfu-
sálmana, Menningarsjóðsbækumar
og Almanak Þjóðvinafélagsins, en
ekki Samúel, Krossgátublaðið eða
Morgunblaðið. Á sama hátt á Sjón-
varpið ekki að sýna léttvægt
dægurefni, það geta einkaaðilar gert,
og miklu betur."
Hann líkir þessu við það ef Þjóð-
kirkjan færí að reka diskótek, til að
mæta samkeppni frá skemmtistaðn-
um Brodway. Að vísu kæmu 1200
manns á Brodway hvert laugardags-
kvöld, en 200 í kirkju á sunnudags-
morgnum. Þó ætlaðist enginn til
þess að þessari „samkeppni" yrði
mætt.
Ögrandi samvinna, ekki
blóðug samkeppni
„Þegar ég var að mæla með af-
námi einokunar og aukinni sam-
keppni, lagði ég alltaf áherslu á að
þetta ætti að vera ögrandi samvinna,
ekki blóðug samkeppni. í mínum
augum er það gott að einkastöðvam-
ar blómstri. Þegar ég geri kvikmynd-
ir er mér ekki efst í huga að kafsigla
alla keppinautana. Fólk á að geta
unnið saman."
Meðal þess sem Hrafn segist
leggja mesta áherslu á er gott bama-
efni. Ríkissjónvarpi beri skylda til
að rælqa uppeldishlutverk sitt,
þroska máltilfinningu bama og veita
þeim fræðslu á eigin móðurmáli.
„Við fullorðna fólkið getum horft á
erlent efni, vegna þess að tungu-
málanám er hluti af menntun okkar.
Böm og unglingar á viðkvæmu skeiði
eiga heimtingu á því að sjá gott
íslenskt efni.“
Finn hugheilan stuðn-
ing útvarpsstjóra
Á meðan dagskrárstjórinn lýsir
hugmyndum sínum um hlutverk
sjónvarpsins, vaknar sú spuming hjá
blaðamanni hversvegna bróðurpart-
urinn af innlendri dagskrárgerð í ár
getur flokkast undir skemmtiþætti
eða létta viðtalsþætti. Er ekki valdið
Hrafns að beina dagskrárgerðinni
inn á þær brautir sem hann telur
bestar ? „Auðvitað er ég bundinn af
þeim ramma sem ég kem inn í. Ég
verð að fara eftir þeirri meginstefnu
sem þessi stofnun fylgir. Hún hefur
fundið sinn farveg með árunum, og
því breytir enginn á einum degi. Ég
held að við stefnum í rétta átt, og
ég hef fundið það að ég hef átt heils-
hugar stuðning útvarpstjóra,
Markúsar Amar Antonssonar, enda
má segja að ég hafi alltaf litið á mig
sem hans mann.“
Hrafn rifjar upp þá atburðarás
sem leiddi til ráðningar hans, þar sem
útvarpsstjóri gekk þvert á vilja út-
varpsráðs. Hann segist frá upphafi
hafa skipt íslenskum stjómmála-
mönnum í tvo hópa, afturhaldsöflin
og hægfara íhaldsöflin. Þau eigi sér
fulltrúa í öllum flokkum. „Það fór
eins og við mátti búast, afturhalds-
öflin í útvarpsráði lögðust gegn mér,
en hægfara íhaldsöflin studdu mig.
Sá stuðningur nægði þó ekki, en
útvarpsstjóri sýndi mér það traust
að ráða mig.“
Fylgjandi útvarpsráði
Þrátt fyrir þessi viðbrögð út-
varpsráðs segist Hrafn vera fylgjandi
því að ríkistútvarpinu sé stjómað af
fulltrúum flokkanna. íslendingar hafi
valið sér lýðræðislegt stjómarfar,
kjósi flokka til að stjóma og því
hljóti þessi stofnun að vera undir
sömu sök seld og aðrar. „Ég get
ekki tekið undir það að starfsmenn
þessarar stofnunar séu best til þess
fallnir að stjóma henni. í svona lok-
uðu umhverfi er alltaf stutt í nafla-
skoðun, þegar embættismaðurinn
eyðir starfsdeginum í áhyggjur yfir
því að hann sé í of lágum launa-
flokki. Það er svolítið gaman til þess
að hugsa að þegar pólitísku hlut-
föllin voru öðmvísi í útvarpsráði var
um það rætt að „pólitískir varð-
hundar útvarpsráðs ofsæktu ftjálsa
starfsmenn". Nú er talað um að „lýð-
ræðislega kjömir fulltrúar æfíráðs
eigi í höggi við steinrunna embættis-
menn“. Undir hvomgt sjónarmiðið
get ég tekið."
Vonaði að ég
þyrfti aldrei að gera
þessa mynd
í öllu talinu um sjónvarpið má
ekki gleyma því að Hrafn er einn
þeirra manna sem hmndu af stað
íslenska kvikmjmdaævintýrinu. Þre-
földun kvikmjmdasjóðs fyllir hann
mikilli bjartsýni, segir hann, nú sé
lag til að gera stóra hluti. Sjálfur
hefur Hrafn lokið gerð kvikmyndar
„Skækjan og böðullinn" í Svíþjóð sem
frumsýnd verður í lok desember á
þessu ári og kostar ein og sér jafn
mikið og það fé sem rennur til Kvik-
mjmdasjóðs samkvæmt flárlagfrum-
varpinu. Næsta kvikmjmd Hrafns er
þegar komin á blað og verður hún
sú dýrasta sem nokkur íslendinur
hefur ráðist í. Sextíu til sjötíu milljón-
ir króna þarf til að gera hana, og
af þeirri upphæð þarf hann að út-
vega þriðjung á íslandi. Afganginn
ábyrgjast Svíar. Hrafn ætlar að byija
tökur í júlí á næsta ári, og hefur
fengið 5 V2 mánaða leyfi frá sjón-
varpinu til að gera mjmdina.
Áugu Hrafns leiftra þegar hann
segir blaðamanni frá mjmdinni, sögu-
þræði sem er samofinn úr ólíkum
þáttum sem eiga sér skírskotun {
samtímanum, Sturlungu, og sögunni
af Tristan og ísold. Viðtalið tekur
óvænta stefnu þegar kvikmjmda-
gerðarmaðurinn tekur hamskiptum
og leikur atburðarrásina í miklu
brúðkaupsteiti kvöldið fyrir Flugu-
mýrarbrennu ! Á handritsblaði heitir
mjmdin „Hraftiinn II“, sjálfur kallar
Hrafn myndina „Trausti og ísold"
en þegar á hann er gengið viðurkenn-
ir hann að hér sé komin einskonar
Gerpla. „Mín eigin Gerpla, vissulega.
Ég vonaði alltaf að ég þyrfti aldrei
að gera þessa mjmd, en ég vissi líka
að hjá því yrði ekki komist. í raun
er allt sem ég hef gert fram að þessu
bara undanfari. Þegar þessu er lokið
verður allt brejrtt. Maður hejm bara
eitt einvígi við drekann - því þá er
maður kominn inn í Qallið."
Kvikmyndin svo
ótrúleg að maður
trúir henni
Blaðamaður treystir sér ekki til
að endursegja söguþráð mjmdarinnar
sem Hrafn lýsir í stórum dráttum.
Sögusviðið spannar allt landið, Noreg
og suður til Rómar. „Það er þetta
sem gerir kvikmjmdina svo stórkost-
lega. Það þjónar engum tilgangi að
kvikmjmda Sturlungu, það er engin
kvikmynd, þá er maður bara farinn
að gera fraeðslumjmdir. En ef maður
tekur kjamann úr sögunni, sem er
kúvending úr anarkistísku þjóðveldi
yfir f norska nýlendu og finnur fyrir
því mannleg rök - ekki bara pólitísk
- er maður kominn með stórkostlega
spennandi jrrkisefni í hendumar. Ég
hef aldrei haft neinn sérstakann
áhuga á því að fílma heiminn eins
og hann er, heldur vil umskapa hann“
segir Hrafn. „Kvikmyndin gefur okk-
ur möguleika á því að búa til eitthvað
nýtt og fá áhorfandann til að trúa á
það^
„Ég er loksins orðinn fijáls til að
spila á mjmdmálið. „Mér líður eins
og manni sem hefur lært að vélrita
blint, hann horfir ekki lengur á ritvél-
arborðið og eins get ég spilað á
myndmálið. Þetta er það sem hefur
tekið mann svo langan tíma að læra:
Raunveruleiki kvikmjmdarinnar felst
í því að vera algjörlega óraunvemleg-
ur. Þannig færðu áhorfandann til að
gleyma sjálfum sér og trúa mjmd-
inni.“
Sextán liðir skornir nið-
ur
Talið berst aftur að sjónvarpinu,
og þeirri jrfirlýstu stefnu Hrafns að
bjóða verkefni þess út. Aðspurður
segir hann að tvö verkefni hafi þeg-
ar verið boðin út, þ.e. bamamyndin
„Elías og öminn“ og Evrópusöngva-
keppnin. „Einnig höfum við tekið inn
mikið af lausráðnu dagskrárgerðar-
fólki, til þess að gefa dagskránni
nýjan svip og þjálfa upp hæft fólk.“
Hrafn minnir á þær þröngu skorður
sem deildinni em settar, en á þessu
ári er aðeins veitt 50 milljónum króna
til innlendrar dagskrárgerðar. Hann
sýnir blaðamanni yfirlit yfir þá þætti
sem ljóst var í haust að skera þyrfti
niður, sextán liðir alls, þ.a.m. bama-
efni, spumingaþættir, ballet og
ýmsar endursýningar svo fátt eitt sé
nefnt.
Til þess að snúa vöm í sókn hefur
Hrafn leitað fulltingis sjónvarpstöðva
á Norðurlöndum, og hmndið úr vör
þremur verkefnum með þáttöku
þeirra. í fyrsta lagi er það ópera sem
Atli Heimir Sveinsson mun semja, í
öðm lagi framhaldsmyndaflokkur
um íslensku jólasveinana sem Egill
Eðvarðsson stýrir í samvinnu við
Sigríði Rögnu Sigurðardóttur, full-
trúa bama- og unglingaefiiis. í þriðja
lagi nefnir Hrafn sex þátta fram-
haldsmyndaflokk um kristnitökuna á
íslandi en samþykkt var að ráðast í
það verkefhi á fundi norrænu dag-
skrárstjóranna í Hveragerði fyrir
skömmu. Hrafni hefur verið falið að
vinna að handriti þáttanna ásamt
Per Olof Sundman, og í janúar á að
liggja fyrir beinagrind þess.
Þrjú sjónvarpsleikrit í
undirbúningi
Hann segir að þessi verkefni verði
þau metnaðarfyllstu sem sjónvarpið
hefur lagt í. „í þessum mjmdum fel-
ast gífurleg tækifæri. Til dæmis
mjmdimar um jólasveinana, ef okkur
tækist að gera ísland að heimili jóla-
sveinsins í augum bama um allan
heim - ímjmdaðu þér landkjmninguna
sem fælist í því.“
Auk hinna samnorrænu verkefna
hefur Hrafn kallað til sín flesta þeirra
menntuðu kvikmjmdaleikstjóra sem
starfa hér á landi. „Það er komin
tími til að leikritagerð fyrir sjónvarp
hætti að vera atvinnubótavinna fyrir
menn sem ekki hafa hundsvit á
myndmálinu" segir Hrafn. Nú eru í
bígerð þijár myndir, Viðar Víkings-
son vinnur að gerð „Tilbury" eftir
sögu Þórarins Eldjáms, Egill Eð-
varðsson undirbýr mjmd eftir þjóð-
sögunni um Djáknann á Myrká og
Hilmar Oddson mjmd eftir handriti
Gísla J. Ástþórssonar. Ef fer eins og
horfir munu innan skamms bætast
í þennan hóp Lárus Ýmir Óskarsson,
Ágúst Guðmundsson og Kristín Jó-
hannesdóttir.
Því meira framboð,
því grimmara val
Nú spyr blaðamaður hvort það
frelsi sem Hrafn boðaði í fjölmiðlun
samrýmist hugsjón kvikmjmdagerð-
armannsins. Hvort sjmdafióð sjón-
varpsefnis muni ekki slæva
dómgreind og mjmdauga áhorfand-
ans ? Því neitar Hrafn staðfastlega.
„Þvert á móti er þetta gott. Því
meira framboð, því grimmara val.
Fjölmiðlaflóðið mun frelsa manninn
undan ofurafli fjölmiðlunarinnar.
Það er gæfa okkar því einstaklingur-
inn verður betur varinn gegn því og
velur og hafnar. Ein tengilína í haus-
irn á þér táknar einokun, 5-6 stöðvar
veita þér val.“
„Ríkissjónvarpið verður að gera
upp við sig hvaða hlutverk það á að
leika. Því svara ég á þann hátt að
það eigi að leika það hlutverk sem
enginn annar getur' leikið, en þjóðin
krefst að sé fyrir hendi. Þetta er í
raun mín meginhugmjmd" segir
Hrafn. „Það gæti komið sá dagur
að hlutverki þessarar stofnunnar yrði
lokið, og þá verðum við að horfast
í augu við það. Ekkert er eilíft,
hvorki menn né stofnanir, gaktu
bara upp í kirkjugarð og skoðaðu
legsteinanna, hversu margir af þeim
sem þar liggja grafnir héldu ekki að
þeir væru ómissandi á meðan þeir
voru á lífi. Þannig má enginn hugsa,
hvorki ég né þú, né þessi stofnun.
Heimurinn er alltaf að breytast, og
við megum ekki láta fortíðina valda
því að við getum ekki lifað nútím-
ann. Ég lít á hlutverk mitt á þessari
stofnun sem 3-4 ára krossferð. Síðan
er þvi lokið.“