Morgunblaðið - 22.10.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. OKTÓBER 1986
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. OKTÓBER 1986
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aóalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuói innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Vinnuréttur
aldraðra
Frá sjónarhóli einstaklings,
sem hefur starfshæfni og
starfsvilja, er rétturinn til at-
vinnu, rétturinn til að sjá sér
og sínum farborða í önn
hvunndagsins, hluti af almenn-
um mannréttindum. Þetta á við
um fullorðið fólk ekkert síður
en yngra að árum, svo fremi
það haldi heilsu og starfsgetu.
Engu að síður fer þeim fjölg-
andi á Norðurlöndum, sam-
kvæmt opinberum heimildum,
sém hætta störfum áður en eft-
irlaunaaldri er náð, þrátt fyrir
það að heilsufar fólks á aldrin-
um 65 til 74 ára hafí batnað
að mun á heildina litið frá því
sem var fyrir 20-30 ánim.
Læknamir Ólafur Ólafsson
og Þór Halldórsson segja í grein
hér í Morgunblaðinu:
„Það hefur oft komið í ljós
að fram að 70 ára aldri er and-
leg hæfni næsta óskert og má
jafna við getu þrítugra. Þó
verður að taka fram að snerp-
unni hrakar heldur."
Þeir segja jafnframt um
starfslok einstaklings meðan
starfsgeta og starfsvilji hans
er enn lítt skertun
„Slíkt er ekki læknisfræði-
lega réttlætanlegt eins og nú
horfír við og leiðir til ótíma-
bærrar hrörnunar og inn-
lagna á stofnanir eins og
mörg dæmi eru til um. Með-
ferð öidrunar er ekki algjör
hvfld, heldur örvun huga og
líkama.“ (Leturbreyting lækn-
anna.)
Höfundar komast að þessari
niðurstöðu:
„Eftirlaunaaldur á að vera
sveigjanlegur og byggjast á
læknisfræðilegu og félags-
fræðilegu mati á starfsgetu og
hæfni hvers og eins. Vitaskuld
á ekki að skerða rétt manna til
eftirlauna er þeir hafa áunnið
sér. En það eru mannréttindi
að halda óskertum starfsrétt-
indum svo lengi sem hæfni og
starfsorka bjóða. Lagt er til að
eftirlaunaaldur verði mun
sveigjanlegri en nú er, þ.e. fólk
geti valið um hvenær það hætt-
ir störfum, t.d. á aldursbilinu
60-75 ára.“
Ástæður þess að fullorðið
fólk hættir fyrr störfum á Norð-
urlöndum en áður var, þrátt
fyrir batnandi heilsufar, eru
ýmsar: atvinnuleysi, auknar
menntunarkröfur, hagræðing í
atvinnurekstri, félagslegur
þrýstingur og neikvæð verka-
lýðspólitík.
Atvinnuleysi er ekki til að
dreifa hér á landi, sem betur
fer. Og kröfum um hagræðingu
og þekkingu má mæta, að
dijúgum hluta, með endur-
menntun og þjálfun. Því má
heldur ekki gleyma, að saman-
söfnuð starfs- og lífsreynsla
hinna eldri er oftar en ekki
verðmætur „fjársjóður“, sem
vel fer á að gagnist samfélag-
inu.
Ef rétturinn til vinnu er hluti
mannréttinda, og viðurkenndur
sem slíkur, á hver einstakling-
ur, sem býr yfír starfshæfni og
starfsvilja, að hafa jafnstöðu
við aðra þegna þjóðfélagsins á
starfsvettvangi, hvað sem aldri
hans líður. Starfsreynsla og
starfsþekking eru í raun auð-
lind, sem samfélagið getur nýtt
betur en gert er. Loks mæla
læknisfræðilegar forsendur
gegn ótímabærum starfslokum
fullorðins fólks. Hinsvegar á
hver einstaklingur, sem skilað
hefur samfélaginu langri starf-
sævi, að hafa þann valkost, að
geta sezt í helgan stein, við
sæmilegt afkomuöryggi, þegar
tilteknum aldri er náð.
Þjóðarböl
— þjóðar-
gæfa
Víðtækt atvinnuleysi er
þjóðarböl í mörgum
rflq'um. Ekki er óalgengt að
tíundi hver einstaklingur á
vinnualdri hafí ekki starf við
hæfí. Fjöldi einstaklinga hefur
gengið atvinnulaus árum, jafn-
vel áratugum saman.
íslenzkt samfélag hefur
ýmsa kosti, þótt sitthvað standi
enn til bóta. Einn höfuðkostur
þess — og raunar þjóðargæfa
okkar — er hátt atvinnustig,
þ.e. að framboð atvinnu svarar
eftirspum, og raunar gott bet-
ur, ef undan eru skilin stað-
bundin skammtímavandamál,
einkum tengd sveiflum í sjávar-
afla.
Samkvæmt könnun Vinnu-
veitendasambandsins getur
íslenzkur vinnumarkaður tekið
við allt að fímm þúsund nýjum
starfsmönnum, án mikils undir-
búnings, einkum í físk- og
matvælaiðnaði, fata- og veijar-
iðnaði, málm- og byggingar-
iðnaði, sem og smásöluverzlun.
Enginn vafí er á því að það
jafnvægi sem hefur náðst í
efnahagslífí okkar, m.a. með
hjöðnun verðbólgu, hefur styrkt
atvinnulífíð. Mestu varðar að
festa þennan árangur í sessi
en glutra honum ekki niður með
nýrri verðbólguholskeflu.
„Mér hefði líklega blætt
út, ef kuldinn hefði ekki
verið svona mikill“
Rætt við Kristján Jón Guðmundsson, sem komst lífs af úr flugslysinu í Ljósufjöllum
FLUGSLYSIÐ í LjósufjöUum í
apríl sl. er flestum sjálfsagt enn
í fersku minni. Þar fórust fimm
manns, en tveir menn, Pálmar
Gunnarsson og Kristján Jón Guð-
mundsson, komust lífs af. Krist-
ján er nýfluttur vestur á
Bolungarvík, þaðan sem hann er
ættaður, og hefur hafið störf á
bókhaldsskrifstofu þar í bæ.
Hann hefur þó enn ekki hlotið
fullan bata eftir slysið og verður
hægri fótur hans í gifsi fram á
næsta ár. Kristján var staddur í
Reykjavík fyrr i mánuðinum og
þar náði blaðamaður Morgun-
biaðsins af honum tali.
Kristján slasaðist mikið þegar
flugvélin TF-ORM hrapaði í fíöllun-
um á Snæfellsnesi og sérstaklega
hlaut hann mikla áverka í andliti.
Tvær sprungur komu í ennið, en
allt andlitið þar fyrir neðan möl-
brotnaði og gekk inn um tvo
sentimetra. Augun gengu aftur
undir heila og í nokkum tíma var
andlit hans svo bólgið að ekki sást
í þau. Hann brotnaði einnig illa
fyrir ofan hægri ökkla og fór úr
mjaðmarlið vinstra megin.
Kristján er ótrúlega jákvæður
maður og bjartsýnn. Hann féllst á
að tala um slysið við Morgunblaðið
og hvaða breytingar það hefði haft
í för með sér á daglegt líf hans.
„Ég er núna með skúffu, sem
ég hafði ekki áður," segir Kristján
í gamansömum tón. Hann missti
átta tennur í slysinu, alveg niður
við góm og er nú í tannréttingum,
þar sem lagfæra verður allan tann-
garðinn.
„Ég var búinn að finna hvemig
andlitið hafði breyst með því að
þreifa á því, þannig að ég fékk
ekki áfall þegar ég leit í spegil
fyrst, en mér leist nú ekkert á þetta
í byijun. Bæði augun svömðu ljósa-
prófí þegar ég var fluttur á spítai-
ann, en þegar bólgan hjaðnaði kom
í ljós að ég var blindur á vinstra
auga,“ segir Kristján. Eiginkona
hans, Drífa Gústafsdóttir, varð
fyrst til að sjá vinstra augað opn-
ast, en hún sagði ekkert, heldur
beið eftir að Kristján segði til hvort
hann sæi með því.
Kristján man lítið eftir slysinu,
annað en gloppur hér og þar.
„Ég man að ég hékk í öryggis-
Morgunblaðið/Gunnar .
Kristján Jón Guðmundsson
Myndin til hægri er tekin á þeim tíma sem hann keppti með Fylki
í knattspyrnu, en sú til vinstri tæplega hálfu ári eftir flugslysið í
Ljósufjöllum.
beltinu þegar vélin hrapaði, en
þegar við vomm alveg að koma
niður man ég að ég hugsaði að nú
slyppi ég ekki.“
Kristján og fjölskylda hans vom
búsett í Reylq'avík þegar slysið átti
sér stað, en hann hafði skmppið
vestur í mánuð til að fara einn túr
með togara. Um borð í togaranum
slasaðist hann lítillega, þegar hann
stakk hnífí í aðra höndina. Þurfti
hann því að fara til Reykjavíkur í
aðgerð og hafði í hyggju að fara
suður með áætlunarflugi Flugleiða.
Þennan laugardag í apríl var hins
vegar slæmt veður og Fokker-vél
Flugleiða flaug ekki.
„Þetta var miklu erfiðara fyrir
fíölskylduna en mig,“ segir Krist-
ján. „Konan vissi ekki að ég væri
með þessari vél Emis, því ég hafði
sagt henni að ég færi ekki með
lítilli vél. Foreldar mínir vissu það
hins vegar, þannig að þegar vélin
týndist, létu þau konuna mína vita.
Svo hófst hin langa bið. í 13 klukku-
stundir vissu þau ekki hver örlög
mín hefðu orðið."
Kristján segist hafa verið ákaf-
lega flughræddur áður en slysið
átti sér stað, en hann hafí verið
staðráðinn í því að fljúga aftur.
Eftir heimsóknina til Reylgavfkur
fyrr í mánuðinum, tók hann svo þá
ákvörðun að fljúga vestur.
„Ég varð að fljúga aftur. Það var
eiginlega verst að bíða eftir því að
flugvélin færi í loftið. Það var óneit-
anlega skiýtin tilfínning þegar hún
var svo komin á loft, en ég hugsaði
bara að nú væri ekkert sem ég
gæti að gert. Hún væri komin í
loftið og ég gæti engu um það
breytt."
Kristján er jákvæður maður og
það er ekki að sjá að hann láti þenn-
an þátt lífs síns á sig fá. Ljóst er
að hann verður með hægri fótinn
í gifsi í nokkra mánuði í viðbót, en
hann segir það smámuni miðað við
hvað aðrir hafa mátt þola.
„Ég er ánægður að vera á lífí.
Ég get ekki séð að ég hafí ástæðu
til að vera annað en bjartsýnn.
Aðrir týndu lífi í þessu slysi eða
misstu ástvini, ég slapp. Og ég tel
það vel sloppið að brotna aðeins á
tveimur stöðum," segir hann.
Kristján vann sem skrifstofu-
stjóri hjá hinu opinbera þegar hann
bjó í Reykjavík, en var að hætta
störfum þar, þegar slysið varð. Fjöl-
skyldan ákvað að flytjast vestur á
Bolungarvík og hafa þau nú komið
sér ágætlega fyrir þar í raðhúsi.
Áður fyrr fór Kristján einn og einn
túr á sjóinn og segist hann örugg-
lega ætla að stunda sjómennskuna
á ný, svo framarlega sem hann
geti það.
„Ef mig langar nógu mikið til
að gera eitthvað, þá geri ég allt sem
ég get til að það takist."
Kristján segist vera sami maður
eftir slysið, en þó hafí hugarfar
hans óneitanlega tekið nokkrum
breytingum.
„Ég komst að því að þetta getur
komið fyrir hvem sem er. Maður
er ekki eilífur. Svona nokkuð breyt-
ir verðmætamatinu og viðhorfum
manns til lífsgæða," segir hann.
Fjölskylda Kristjáns veitti honum
ómetanlegan stuðning í gegnum sjö
vikna dvöl á Borgarspítalanum og
10 vikna endurhæfíngu á Grensás-
deildinni.
„Fjölskyldan lá aldrei á liði sínu
og þegar líða tók á sjúkrahúsdvöl-
ina, þurfti ég virkilega á því að
halda að fá heimsóknir. Konan kom
í heimsókn tvisvar á dag og stelp-
umar oft með henni. Núna, þegar
ég er að bíða eftir því að geta
hreyft mig almennilega, verð ég
stundum óþreyjufullur og pirraður,
en það líður hjá fljótlega."
Hann og Drífa eiga tvær dætur,
þær írisi Björk sjö ára og Birgittu
tveggja ára. Kristján segir að fíöl-
skyldan sé ánægð með að vera flutt
vestur á bemskuslóðir hans.
„Það er miklu auðveldara að
komast á miili staða á hækjunum
og mér líður miklu betur þar en í
Reykjavík."
Knattspyma átti mjög upp á
pallborðið hjá Kristjáni áður fyrr
og keppti hann með Fýlki í annarri
deild. Hann segir að mikill tími
hafí farið í æfíngar og segist hlakka
til þess að geta farið að sparka í
bolta á ný.
„Ég sé ekki eftir tímanum sem
fór í fótboltann, ekki fyrir sjálfan
mig, en kannski fíölskyldunnar
vegna. Ég er mikið fyrir hreyfíngu
og ætla að reyna að halda mér við
þegar ég losna úr gifsinu, þótt ég
verði nú ekki keppnismaður aftur.
Ég sé ekki eftir fortíðinni. Það er
allt saman búið og gert. Það er
bara til nútíð og framtíð."
Þegar Kristján lagði af stað í
hina örlagaríku ferð, var hann illa
klæddur. Hann var einungis í galla-
buxum, í einni peysu, þunnum
sokkum og lakkskóm. Þegar björg-
un barst og farið var með þá Pálmar
á spítala, kom í ljós að Kristján var
með brot fyrir ofan ökkla og var í
fyrstu talið að taka þyrfti fótinn
af. Að sögn Kristjáns var slíkur
kuldi á slysstað, að æðamar
skruppu saman þannig að læknam-
ir fundu ekki nægilegar æðar til
að tengja. Þegar líkaminn hitnaði,
komu í ljós einhveijar æðar og var
þá allt gert til að bjarga fætinum.
Hann segir að sennilega hafí kuld-
inn þó bjargað meim en skaðað.
„Mér hefði líklega blætt út, ef kuld-
inn hefði ekki verið svona mikill,"
segir Kristján.
Miklum sársauka segist Krisiján
ekki muna eftir, fyrr en löngu eftir
að hann var kominn í spítala.
„Verkjalyfin héldu sársaukanum
niðri, þannig að ég hélt að það
væri ekkert að mér. Þegar ég fór
af lyfjunum, þoldi ég fyrst ekki að
komið væri við fótinn og var með
miklar ofskynjanir. Það drápust
einhveijar taugar í kuldanum, en
læknamir segja að taugaendamir
séu að ná sér. Þetta tekur allt sinn
tíma.“
Læknamir vildu ekki segja
Kristjáni eftir á hvort hann hefði
verið í lífshættu. Einhver dökkur
blettur sást fyrir framan hjartað,
en hann hvarf fljótlega. Eftirköst
slyssins segir Kristján ekki hafa
verið mikil, en hann hefur þó vakn-
að upp við martraðir nokkram
sinnum. Hann er raunsær maður
og sér hlutina í réttu samhengi.
Dvölin á Grensásdeildinni segir
hann að hafí verið dýrmæt reynsla.
„Það var einn sem lá með mér á
Grensás og hann var mikið lamað-
ur. Þegar maður kynnist fólki sem
hefur orðið svona illa úti, sér maður
fyrst hvað lánsamur maður er. Það
var ekkert að mér, ég get ekki
kvartað yfír einu fótbroti þegar
aðrir sitja eftir og geta ekki hreyft
sig. Ég á þó a.m.k. möguleika, þótt
það taki tíma að jafna sig.“
Kristján hefur lést mikið við
sjúkrahúsleguna og hreyfíngaleysið
og segist hann verða frelsinu feginn
þegar hann losnar úr gifsinu.
„Ég missti 17 kfló. Þetta er eins
og besta Jane Fonda-megrun. Allir
vöðvar era famir og ég bæti ekkert
á mig fyrr en ég fer að hlaupa og
hreyfa mig. Það verður mikil, en
ánægjuleg vinna að byggja upp
líkamann að nýju,“ segir Kristján.
Tilhlökkun skín úr andlitinu.
Kristján vildi að lokum koma
þakklæti sínu á framfæri við björg-
unarsveitir, lækna, hjúkranarlið og
alla sem aðstoðuðu við björgun og
umönnun þeirra tveggja sem kom-
ust lífs af úr slysinu.
Texti/HGJ
Sjávarútvegsfræðsla:
*
Afram verður unnið að hugmynd-
um um einn sjávarútvegsskóla
FUNDUR um sjávarútvegsfræðslu var haldinn á mánudag
í tilefni af þvi að starfshópur um málið hefur skilað skýrslu
sinni þar sem m.a. kemur fram að sameina beri Stýrimanna-
skólann I Reykjavík, Vélskóla íslands og Fiskvinnsluskólann
i Hafnarfirði.
Á fundinum héldu þeir Sverrir
Hermannsson, menntamálaráð-
herra og Halldór Ásgrímsson,
sjávarútvegsráðherra ávörp og kom
fram í máli þeirra að halda bæri
starfi starfshóps um sjávarútvegs-
skóla áfram. Ekki skyldi þó flana
að neinu heldur kanna mál vel áður
en ákvarðanir yrðu teknar. Þegar
ráðherramir höfðu lokið máli sínu
kynnti Helgi G. Þórðarson niður-
stöður starfshópsins, en hann er
formaður hans. Þá flutti Stefán
Ólafur Jónsson, deildarstjóri í
menntamálaráðuneytinu, erindi
sem hann kallaði „Skólakerfíð og
sj ávarútvegsfræðslan".
„Það hefur verið rætt um það
lengi að setja á fót sérstakan skóla
í sjávarútvegsfræðum og nú er fyrst
og fremst rætt um meginlínur hvað
þetta varðar", sagði Helgi G. Þórð-
arson. „Helstu niðurstöður starfs-
hópsins eru þær að sameina beri
skólana þijá og lagt til að bætt
verði við fískeldisdeild og endur-
menntunardeild. Ástæður þess að í
þetta er ráðist era þær að við verð-
um að fá fram ákveðna sköran
milli fagsviða og það þarf að fá
fram sterkari stofhun til að ráða
betur við þau verkefni sem slíkum
skóla er ætlað. Þar er fyrst og
fremst um að ræða þær nýjungar
sem skólinn þarf að taka inn í náms-
efni sitt. Þá er lagt til að skólinn
starfí eftir áfangakerfí og þannig
mögulegt að hafa fræðslu á byijun-
arstigum um allt land. Nemendur
geta því fengið réttindi á fyrstu
stigum, bæði til vélstjómar og
skipsstjómar í heimabyggðum
sínum en fá þá jafnframt réttindi
til að koma inn í skólann og fá nám
sitt metið.“
Helgi sagði að á fundinum hefðu
margir flutt framsöguerindi og
umræður verið líflegar. „Menn vora
yfírleitt fylgjandi þessum hugmynd-
um, þótt fram kæmi gagmýni á
Sverrir Hermannsson menntamálaráðherra og Halldór Ásgrímsson
sjávarútvegsráðherra sátu fundinn um sjávarútvegsfræðslu. I ræðu-
stól er Stefán Ólafur Jónsson, deOdarstjóri i menntamálaráðuneytinu.
ýmis atriði. Það komu fram óskir
um að fá að vita nánar um þær
leiðir sem til greina koma og það
verður unnið meira í þessu. Það
þarf til dæmis að gera sér gleggri
grein fyrir ýmsum atriðum, t.d.
varðandi undirbúning að löggjöf,
sem þarf að vera rúm rammalög-
gjöf. Skólinn verður að hafa svigr-
úm til að geta mætt nýjungum",
sagði Helgi að lokum.
VETTVANGI
AF ERLENDUM
Forystugrein Economist um Reykjavíkurfundinn:
Oheppni, reynið aftur
Ef kenning A um, hvað það var, sem Gorbachev hafði i huga
í Reykjavik, er rétt, þá var fundurinn, sem misheppnaðist á Is-
landi aðeins þröskuldur á leið til samkomulags milli hans og
Reagans. Ef kenning B er rétt, þá er sú leið lokuð og Gorbachev
stefnir nú að öðru takmarki, sem er að reyna að kljúfa Vestur-
Evrópu frá Bandaríkjunum.
Kenning A, þessi vinalega, er
á þá leið, að Gorbachev hafí
farið til Reykjavíkur í þeirri ein-
lægu von að komast að samkomu-
lagi um afvopnun við Reagan
forseta, samtímis því sem hann
vildi ná ná eins góðu taki á geim-
vamaáætlun forsetans og hægt
væri. En hann ofmat það, hve
langt hann gæti komizt varðandi
geimvamaáætlunina og þvi fór
svo, að útréttir fíngur þessara
tveggja manna náðu í rauninni
aldrei að mætast í handtaki. Sú
staðreynd styður þessa skoðun,
að Gorbachev bauð fram slíkan
niðurskurð á rússneskum eld-
flaugum, að Leonid Brezhnev
hefði fengið slag og einnig að
svipur flestra úr sovézku sendi-
nefndinni var svo augljóslega
niðurdreginn, er það var tilkynnt,
að viðræðumar hefðu fari út um
þúfur. Ef þessi kenning er rétt,
þá ætti að verða hægt og verður
að taka upp að nýju leit að viðeig-
andi málamiðlun varðandi geim-
vamaáætlunina. Báðir aðilar hafa
.þegar færzt talsvert frá upphaf-
legri afstöðu sinni varðandi
geimvamaáætlunina. Þeir geta
enn náð samkomulagi svo framar-
lega sem Gorabchev fellzt á, að
hægt verði á leitinni að gagn-
flaugavömum en hún verði ekki
bönnuð.
Kenning B er meira ógnvekj-
andi. Samkvæmt henni hafði
Gorbachev gefíð upp alla von um
samkomulag, er hann kom til
Reykjavíkur, en hófst þar strax
handa við að setja upp gildru, sem
Reagan gekk síðan beint í. Eld-
flaugatilslakanimar vom beitan.
Felubúningurinn var sú stað-
reynd, að Rússar höfðu virzt
býsna kærulausir varðandi geim-
vamaáætlunina, aður en fundur-
inn í Reykjavík var haldinn.
Fómarlambið gekk í gildruna, er
Gorbachev gerði grein fyrir því,
að allt annað væri komið undir
því, að Bandaríkin samþykktu
kröfur hans varðandi geimvamir
- jafnvel samkomulag um meðal-
drægar eldflaugar, sem Gorbac-
hev hafði áður sagt, að ætti ekki
að tengja geimvamaáætluninni.
Nú hefur Gorbachev skilið Reagan
emjandi í gildranni og heldur
áfram að framkvæma áætlun sína
með því að bíða eftir því að kjós-
endur í komandi þingkosningum
f Vestur-Þýzkalandi og Bretlandi
kjósi flokka vinstra megin við
miðju, sem þegar hafa á sér hlut-
leysiblæ. Geri þeir það, kann
Gorbachev að vona, að viðbrögð
Bandaríkjamanna við vaxandi
hlutleysi í Evrópu, verði annað
hvort vinstri sinnaður skelfínga-
rótti, sem ýmist verður til þess
að binda enda á stuðning við Re-
agan og geimvamaáætlunina eða
þá - sem kæmi sér alveg eins vel
fyrir Gorbachev - þjóðemissinnað-
ur ótti, sem yrði til þess að allt
bandarískt herlið yrði flutt frá
Evrópu.
Ef hin svarta kenning B væri
rétt, þá fæli hún vissulega í sér
mikla ásökun á hendur Reagan
fyrir að hraða sér til Reykjavíkur
og knýja ráðgjafa sína til samn-
ingafundar að næturlagi, en
reynslan sýnir að þeim fylgja
næstum alltaf timburmenn. í
rauninni er kenning B ósennileg,
þegar Iitið er á þann tíma, sem
Óheppni, reynið aftur, segir á
forsíðu brezka vikublaðsins
Economist.
Gorbachev hefur til að smíða fíár-
lög.
Einhvem tímann á næsta ári
er nauðsynlegt fyrir Gorbachev
að vita, hvort hann verður að setja
mikið viðbótarfe'til hemaðarþarfa
inn í núverandi fímm ára áætlun,
sem hófst í ár. Ef hann væri fylgj-
andi kenningu B og hún reyndist
röng, það er að Bandaríkin hættu
ekki við geimvamaáætlunina og
ef Evrópa hneigðist ekki til hlut-
leysis - þá væri hann kominn í
klípu. Eldflaugafæribönd hans og
hans eigin geimvamaáætlun
myndi þá þurfa milljarða í við-
bótarfé, sem hann kysi heldur að
veija til almennra þarfa. Geta
hans til að ráða við hina tor-
tryggnu íhaldssinna í Rússlandi
myndi þá veikjast, ef hann yrði
að viðurkenna það, að samninga-
viðleitni hans gagnvart Reagan
hefði ekki gefíð neitt í aðra hönd.
Kenning B byggist á því að sá,
sem framkvæmir hann sé fíár-
hættuspilari. Gorbachev er kjark-
mikill maður, en hann lítur ekki
út fyrir að vera fjárhættuspilari.
Hvernig á að halda hon-
um á réttri leið?
Flf Gorbachev heldur áfram að
reyna að ná samningum við
Bandaríkin, þá veit hann, að hann
getur að minnsta kosti frestað
því, að gagnflaugatímabilið renni
upp og þannig varið því viðbót-
arfé, sem þessi vopn krefjast nú
til annarra þarfa. Hann er líkiegri
til þess að halda fast við við þessa
skynsamlegu stefnu, ef fólk í
Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu
fyllist ekki ofsahræðslu vegna
þess að Reykjavíkurfundurinn fór
út um þúfur. Og almenningsálitið
á Vesturlöndum á sennilega síður
eftir að fyllast ofsahræðslu, ef
Reaganstjómin myndi loksins láta
verða af því að útskýra, hver til-
gangurinn með geimvamaáætlun-
inni er.
Disneyland-útskýring Reagans
sjálfs - það er að stjömustríðsá-
ætlunin geti gert það kleift að
koma í veg fyrir, að nokkur kjam-
orkueldflaug falli á Bandaríkjin,
er nær öragglega vitleysa. En það
er ekki vitleysa að vona, að gagn-
eldflaugakerfí sé til einhvers
gagns breytt þeim skelfílegu út-
reikningum, sem heimurinn hefur
orðið að lifa við síðustu 40 ár.
Þessir útreikningar byggja á
því, að til að koma í veg fyrir að
maður verði fyrir kjamorkuárás
verði maður að geta svarað í sömu
mynt, það er að drepa allt að 100
millj. manns, þar sem þeir brosa
til vina sinna eða teygja sig til
að kveikja á sjónvarpinu. Þetta
er „fælingarkenningin". Hún nag-
ar samvizkuna og taugamar hjá
hveijum heiðarlegum manni. Eins
og er þá nagar hún taugamar hjá
fíölda manns í Vestur-Evrópu að
því marki, að þeir em reiðubúnir
til að varpa kjamorkuvopnum fyr-
ir róða og treysta á þá stefnu að
bíða með krosslagða fingur til að
halda hinum kjamorkuvopnabún-
um Rússum í skefjum. Hvað
Vesturlönd snertir, þá er gallinn
við fælinguna sá, að lýðræðisríkin
eiga erfíðara með það en einræð-
isrfkin að halda áfram að hóta
því ólýsanlega.
Gagneldflaugakerfí, sem gæti
stöðvað fjórðung eða jafíivel þriðj-
ung aðvífandi kjamorkuodda gæti
breytt þessu öllu. Það myndi gera
hugsanlegan árásaraðila miklu
meira hikandi sökum þess að það
yrði miklu ósennilegra, að hann
gæti eyðilagt möguleika fómar-
lambs síns til að gera gagnárás.
Kjamorkufreistingin myndi
dofna. Ef gagneldflaugavopn yrðu
leyfð til jafns við fíölda árásareld-
flauga, sem hvert land mætti hafa
samkvæmt alþjóðasamningi, sem
komið yrði á, þá myndi kjamorku-
vopna-freistingin verða að nær
engu. Afvopnun er ágæt, afvopn-
un og geimvamaáætlun að auki
er jafnvel betri. Það er með þess-
um hætti, sem ýta má til hliðar
kjamorkueldflaugum, sem svo
lengi hafa verið miðdepill allra
herfræðiáætlana.
Að sjálfsögðu kann svo að fara
að jafnvel gagneldflaugaskjöldur
í engum tengsum við Disney-
hugmyndina verði aldrei til.
Tæknin verður að ráða við þetta
verkefni. Vamarsprengjan verður
að þjóta nógu hratt að skotmarki
sínu og nógu beint. Gagneld-
flaugavopn verða sjálf að vera
ónæm fyrir skyndiárás. Og fjár-
hagsdæmin verða að ganga upp,
sem þýðir það, að það má ekki
vera ódýrara að framleiða kjama-
odd til viðbótar til árásar en það
vopn, sem þarf til þess að eyða
honum. En jafnvel möguleikamir
einn á móti fímm á gagneld-
flaugakerfí, sem stæðist slík próf,
þýða það, að geimvamaáætlunin
ætti að halda áfram, vegna þess
að hún skapar möguleika á því
að vflga kjamorkuvopnum til hlið-
ar úr sæti hins algera valds.
í rauninni era möguleikamir
sennilega meiri en einn á móti
fímm. Líklega verður hátækni
nútímans gufuvél framtíðarinnar.
Leysigeislar verða sennilega
hversdagsverkfæri hjá næstu
kynslóð.
Reagan forseti ætti að verja
næstu mánuðum til að skýra
bandalagsríkjum sínum frá þessu
en einnig Rússum. Gagnvart
Rússum ætti hann að bæta því
við, að hann sé fús til að fallast
á reglur varðandi hraðann á rann-
sóknum vegna geimvamaáætlun-
arinnar og tilraunir, sem eiga að
tryggja það, að Sovétríkin gangi
ekki inn f gagneldflaugaöldina
langt á eftir Bandaríkjunum.
Samningaherbergið í Genf mun
standa opið. Aðeins ef svo ósenni-
lega vill til, að Gorbachev aðhyllist
kenningu B, snýr hann ekki til
Genf.
(Þýtt úr The Economist).