Morgunblaðið - 09.11.1986, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 1986
B 11
að bókin kemur út og líti flóttalega
um öxl! Svei mér þá — það er nátt-
úrlega alltaf gaman að koma
svolitlum illindum af stað!“
Svo verður Steinunn alvarleg á
nýjan leik.
„Það segir sig vitaskuld sjálft að
sem höfundi hefur mér dottið allt
það í hug sem þessi kona gengur
í gegnum; annars hefði ég varla
getað skrifað bókina. En konan er
samt ekki ég og við höfum lifað
gerólíku lífi. Tökum bara augljóst
atriði eins og það að hún á ekkert
barn. Það gjörbreytir auðvitað lífi
manns að eignast bam og maður
verður aldrei samur upp frá því,“
segir Steinunn og lækkar röddina
eins og hún vilji ekki að Tinna, sem
er komin inn til sín, heyri í sér. „En
ég veit það ekki, kannski er ég
bara svona klók að dulbúa mig —
að ljúga sannleikanum ..."
Sagöist ég vera á
rósrauÖu skýi?
Af einhveijum ástæðum verða
þessar hugleiðingar til þess að
Steinunn fer að tala verr um bókina
sína en áður.
„Helvítis bókin. Sagðist ég vera
uppi á rósrauðu skýi? Það er náttúr-
lega ekki alveg rétt. Ég er að
sjálfsögðu aðeins farin að tapa
áhuga á henni, sem betur fer; ég
ætla að vona að mín bíði betri örlög
en að hugsa um hana til æviloka.
Þetta hefur verið stormasamt sam-
band. Og auðvitað hef ég þrátt fyrir
allt svolitlar áhyggjur af því hvem-
ig verður skrifað um hana.“
„Hvemig heldurðu að verði skrif-
að um hana?“
Ég hélt að þetta væri ósköp sak-
leysisleg spuming, en Steinunn
starir á mig í forundran lengi vel.
„Ég held ég hafi bara aldrei ver-
ið spurð að • svona nokkm áður,"
segir hún ioks. „En úr því þú spyrð
þá verð ég eins og nærri má geta
að standa við mitt. Ég held að það
verði skrifað mjög vel um þessa
bók! Ég held það hljóti bara að
vera — nema gagnrýnendur séu
einhveijir asnar," segir Steinunn
og hlær og gefur mér til kynna að
þetta beri ekki að taka of hátíð-
lega. „En það sem ég vildi segja
er að ég held að form þessarar
bókar sé ákveðin nýjung; ég hef
ekki áhuga á að líkja eftir öðmm
höfundum og ég held að ég hafi
þama skapað eitthvað nýtt — sum-
partinn óvart kannski! Eg held líka
að ég hafi í bókinni náð því sem
einhver amerískur gagnrýnandi
kallaði „the particular flavour of
this suffering". Hann sagði að þetta
væri að finna í öllum góðum bókum.
Hvemig eigum við að þýða það?“
Við komumst að þeirri niðurstöðu
að „hið einstaka bragð þeirrar þján-
ingar“ sé þokkaleg þýðing, en þá
er Steinunn aftur komin með
áhyggjur.
„Er ég kannski búin að tala of
mikið um óvenjulegt form? Það er
líklega villandi. Ég meina — þetta
er enginn Ulysses! Það er ekkert
óskiljanlegt í þessari bók og hún
er ekkert torf. „Hið einstaka bragð
þessarar þjáningar“ eiga allir að
geta skilið."
Nú langar mig að
skrifa um fólk
„Ætlarðu að halda áfram í svip-
uðum dúr, heldurðu?"
„Nei,“ segir Steinunn og er
ákveðin. „Ekki í bili, alla vega. Nú
langar mig ofboðslega til þess að
skrifa um FÓLK. Ég stend í þeirri
hamingjusömu trú að það sé auð-
veldara en að skrifa beinlínis um
fyrirbæri eins og þjáninguna — eða
ástina. Auðvitað hef ég alltaf skrif-
að um fólk en það er ekki það sama
og að skrifa þijú fjögur hundmð
blaðsíðna bók með helling af per-
sónum. Ég held að það sé nú fyrst
sem ég er fær um að takast á við
svoleiðis verkefni. Veistu, að fólk
er mér sífellt undrunarefni? Það
líður ekki sá dagur að ég verði
ekki alveg steinhissa á því hvað
fólk getur tekið sér fyrir hendur!
Ég get orðið alveg bit bara á því
að hlusta á fólk í síma eða sjá það
úti í búð eða fylgjast með því í
umferðinni. Skemmtilegast finnst
mér að hlusta á fólk segja sögur
af því sem það hefur lent í. Fólk
er litskrúðugra og íjölbreyttara en
nokkur dýragarður og ég meina
þetta alls ekki neikvætt. Það er
bara eins og mennimir séu alls
ekki af sömu' tegund. Ég man til
dæmis eftir því að þegar ég bjó í
Ameríku fóru þar fram miklar um-
ræður í blöðum um bamanauðgara.
Þá fór ég að hugsa um það hvers
konar orku mennimir búa yfír og
hvað hún tekur á sig ólíkar mynd-
ir. Þessir bamanauðgarar hugsa
um það alla ævi, frá morgni til
kvölds á hveijum einasta degi,
hvemig Jjeir geti komist yfír
krakka. A sama tíma lifir annað
fólk til 110 ára aldurs og því dettur
svonalagað aldrei í hug; það flökrar
ekki einu sinni að þvf. Og hlutir
eins og peningamál; einn maður
getur verið að farast úr áhyggjum
út af einhveijum peningamálum
sem maðurinn á neðri hæðinni leið-
ir ekki einu sinni hugann að, hvað
þá meira. Eða algengt fyrirbæri
eins og framhjáhald. Maðurinn á
neðri hæðinni stundar það kannski
alla ævi og finnst ekkert sjálfsagð-
ara en manninum á efri hæðinni
finnst það alveg ótækt og hin mesta
svívirða. Svo er eins víst að maður-
inn á neðri hæðinni lifi þrátt fyrir
framhjáhaldið í hamingjusömu
hjónabandi en hinn í hreinasta
helvíti."
... fjölbreytileikinn
enn geggjaðri
Steinunn er greinilega alveg dol-
fallin.
„Þó eru þessir menn af sömu
þjóð,“ heldur hún áfram. „Ef maður
fer að spekúlera í muninum á milli
þjóða verður Qölbreytileikinn ennþá
geggjaðri. Meðan ég var í Ameríku
kom þar upp merkilegt mál. Það
var kona frá Japan sem hafði gist
Ameríkana, eignast með honum tvö
böm og þau sest að í Kalifomíu.
Konan var að mestu einangruð og
í litlum tengslum við umheiminn.
Svo gerðist það að maðurinn skildi
við hana og samkvæmt hennar
venjum sá hún aðeins eitt úrræði;
að ganga í sjóinn með böm sín tvö.
Af einhveijum ástæðum dmkknaði
hún ekki en situr nú inni til æviloka
fyrir morð á bömunum sínum. Ég
meina — þetta er svo framandi
okkur — því hér skilur fólk á hveij-
um einasta degi — að þessi japanska
kona gæti eins verið frá annarri
plánetu. Tímaþjófurinn minn skil-*
greinir fólk gegnum einstakar til-
finningar en auðvitað er hægt að
skilgreina það gegnum fleira, segja
sögu þess frá fleiri hliðum og láta
hana tengjast sögu fleira fólks. Það
var kannski þetta sem ég átti við
þegar ég sagði að nýja bókin mín
væri um fyrirbæri en síður fólk.
Núna finnst mér verðugt viðfangs-
efni að skrifa um fólk ...“
Svo vendir Steinunn kvæði sínu
allt í einu f kross.
„Heyrðu! Það er alltof gott veður
til þess að sitja hér inni. Hvemig
líst þér á að koma í bfltúr upp í
Heiðmörk?“
Og það gerðum við. — U
Tímaþjófurinn
Kaflar úr nýrri skáldsögu eftir Steinunni Sigurðardóttur
Morgunblaðið birtir hér, með góðfúslegn leyfi
höfundar, þijá kafla úr bók Steinunnar
Sigurðardóttur, Tímaþjófinum, sem kemur
út hjá bókaforlaginu Vöku innan tíðar.
Kaflarnir eru upphafskaflinn, Skólasetning,
og svo þriðji og fjórði kafli bókarinnar.
Skólasetning
Ég er of snemma á ferðinni, því úrið mitt hefur seink-
að sér. Ég reyni að stilla það eftir Dómkirkjuklukkunni,
en það er vonlaust verk fyrir hanskaklædda konu. Mér
hrýs hugur við að afplána biðina á Austurvelli, gangandi
í hringi kringum styttu Jóns, en ég finn ekki upp á neinu
öðru til að drepa tímann. í sjöunda hring eða svo berst
mér til eyma óvenju hávær sorgarmars úr kirkjunni.
Svo er borin út líkkista. Hlýtur að vera ung kona, því
maður um þrítugt og sjö eða átta ára stelpa ganga fyrst.
Þau draga fætuma eftir malbikinu. Útfararfólkið tínist
úr kirkju og blandast kennurum og nemendum, sem em
famir að bíða eftir sömu athöfn og ég. Skólasetningu.
Ég er í rauðu kápunni og svörtu sokkunum og ég er
hálfsjenert ef menn skyldu halda að ég hafi verið í jarðar-
för svo mellulega búin.
Gisin ský em á hendingskasti svo það kviknar og
slokknar á sóiinni einsog biluðum vita. Trén í þinghús-
garðinum em orðin hálf dmsluleg, þótt september sé
rétt að byija. Dregur frá, rétt einu sinni, svo bjarma slær
á syrgjendur og menntaskólafólk, um leið og nýtt él
bylur á andlitinu.
Steindór, samkennari minn í frönsku og latínu, stend-
ur álengdar og horfir á mig hundslegur til augnanna en
lostafullur á vör. Ég reyni að vílq'a mér undan tilliti hans,
tek rauðan skýluklút úr veski, legg yfir uppsett hárið
og bind undir kverk. í beinu framhaldi af því er svört
regnhlíf þotin upp mér til vemdar. Sá sem hefur spennt
áhaldið fyrir mig er ekki í augsýn, en ég ávarpa hann
samt, hver sem hann er.
Ertu í skátunum, spyr ég og veit ekki hvert ég á að
snúa mér.
Nei, ég ætla að kenna sögu hjá ykkur í vetur.
Og vonandi lengur, segir rektor, sem stendur við hlið-
ina á mér. Má ég kynna.
Regnhlífamaðurinn er fyrir aftan mig svo ég verð að
snúa mér hálfhring til að geta tekið í höndina á honum.
Ég þarf líka að reigja mig til að sjá framan í hann, því
hann er ekki undir einn níutiuogfimm á hæð.
Gifting eða greftran segir hann og brosir beintenntur.
Það hittir alveg í mark þvf ég er alltaf veik fyrir list-
rænni hönnun úr varanlegu efni.
Gifting og greftran, segi ég og við göngum samsíða
upp Dómkirkjutröppur, á leið f skólasetningu. Steindór
er hnípinn í humáttinni.
Sjaldgjæft að geta stjómað regnhlíf í þessum rokrassi
þar sem maður veit aldrei hvaðan á mann stendur veðr-
ið segi ég. Um leið lendir sú svarta í ófyrirsjánlegri
vindhviðu. Hún fykur upp og sögukennarinn roðnar þeg-
ar hann reynir að koma einhverri mynd á hana án þess
að slasa fólkið í þvögunni.
Þetta getur komið fyrir alla segi ég móðurleg, en
drengnum er bragðið og hann sýnir tennumar ekki aftur.
Ég sé útundan mér í kirkjunni að hann sjmgur með
Rís þú unga íslands merki. Ætli hann sé þá ekki hálfgerð-
ur skáti í sér eða ungmennafélagi. Að utan er hann alveg
einsog risabangsi í búðarglugga. (Svekkjandi augu úr
ísbláu gleri/montinn með sig f glugganum./Dýrasti bangsi
í bænum/með uppstoppað öiyggi/Hugsar: Hún á ekki
fyrir mér þessi./Þér biygði nú ef manni tæmdist arfur/
eða vinimir efndu til samskota.)
Göngufrí í okt.
Sjötti bé suðaði svo mikið að ég gaf göngufrí. Þetta er
í fyrsta skipti á tólf ára kennsluferli sem ég gef göngufrí
um haust. Það er veðrið til þess. Langt að komin sólin
skín miskunnsöm á regnbogalauf jarðar og svo á ég líka
afmæli. Þijátíuogsjö þótt skömm sé frá að segja. Skyldu
þeir vita réttan aldur á kennslukonunni sjötta bé bekkjar
piltamir sem þrá hana leynilega hver í kapp við annan.
Mér er það alltaf huggun harmi gegn (jafnvel þótt ég
sé ekki nauðsynlega harmi slegin í það og það skiptið)
að trítla um Gamla kirkjugarðinn. Hér er ég nefnilega
svo stálheppin að eiga vísan stað hvenær sem mér þókn-
ast að hefja hvfld f friði hjá Öldu Einarsdóttur ívarsen
og Oddi ívarsen landlækni og Öldu Oddsdóttur ívarsen,
andvana fæddri, réttu ári á undan mér heilli og lifandi
fæddri. Nafnið mitt var sem sagt til áður en ég kom í
heiminn, á litlum legsteini í ættargrafreitnum. Ég ólst
upp við að skoða það, hissa og fegin að þama var ég
ekki, bara nafnið mitt.
Skelfing hvað það verður nú huggulegra fyrir mig að
hrökkva uppaf en þorra íslendinga. Mér er þó ætlaður
staður, en hinir greyin, alveg í óvissu um hvar þeim verð-
ur holað niður. Við Nesti í Fossvogi kannski, eða uppi á
öskuhaugum. Er það nú mórall að jarða fólk í fyirum
raslahaug. Er ætlast til að liðið hvíli í spekt með ísskáps-
hurðir bretti saumavélar og stólfætur næst sér; er nú
ekki nóg sem límir fólk við jarðlífið þótt það fái að vera
í friði fyrir framliðnu dóti eftir dauðann. Var því virki-
lega ekki nóg traflun að teygjum og bendlaböndum meðan
það var og hét? Eða aumingja dána fólkið í Fossvogin-
um, alveg uppundir Öskjuhlíð sumt hvað og langar í
sólbað milli jólatijánna, eða það er of nálægt Nesti og
óskar sér einnar með öllu. Nei auðvitað er það sá Gamli
sem blívur, þar var byijað að gróðursetja okkur fyrir svo
löngu og steinamir útsprangnir allt árið. Svo er stutt f
bíó og leikhús og á barina, og það er alltaf í þeim Gamla
sem skemmtilegasta fólkið gengur og hugsar fallega til
okkar sem verðum horfín sjónum.
Enginn getur ímyndað sér öiyggið í að eiga frátekinn
stað undir grænni torfu. Óundirbúin brottför út í veður
og vind væri ekki að mínu skapi. Það er höfuðnauðsyn
manneskju einsog mér að vita nákvæmlega hvar ferðalag-
ið á að enda.
Inni í miðjum garði situr ólétt kona á leiði. Við hliðina
á henni er maður sem býður vínarbrauð úr brúnum bréf-
poka. Svona leynist margt f lífríki kirkjugarðsins ef að
er gáð. Þessi tvö era úr alþýðustétt í illa sniðnum fötum.
Þau era bæði með englahár, fingert og liðað. Og það
geislar af þeim einhveiju sem ég þekki ekki en hef lesið
um á margri misþykkri bók. Það rifjast upp fyrir mér
sem ég hef náttúrlega alltaf vitað: svo margt sem ég á
ekki um að velja. Til dæmis alls ekki að vera ólétt al-
þýðukona að borða vínarbrauð f kirkjugarðinum með
ektamanni.
Á leiði með litlum engli sé ég afmælið mitt. 18. októ-
ber. Þann dag fyrir fjöratíuogfjóram áram dó stúlkubamið
Þórann Jónsdóttir, sjö ára gömul. Það er stundum sagt
að fólk venjist öllu, en það er ekki satt. Fólkið í gamla
daga á íslandi var jafndapurt þegar fimmta barn dó og
það fyrsta. Af ellefu bömum þeirra hjóna komust tvö til
manns. Saga úr nútímanum á íslandi. Ungbamadauði
hvergi lægri í heiminum en á íslandi. Önnur saga úr
nútímaím. En það er sama þótt snögg umskiptin séu til
hins betra, aumingja þjóðin hefur ekki þolað þau. Hún
er einsog ferðamannahjörð ringluð af þotuveiki. Það sem
bjargar mér er að vera aristókrat í þijá ættliði. Ef ég
væri það ekki þá væri ég búin að fylla húsið hjá mér
af frystikistum og hefði aldrei stigið fæti á ftalska grand.
Átjánda októbersólin skín mér skært í há-hádeginu.
Ég fer úr frakkanum, er bara á stutterma peysu og tylli
mér á leiði Þórannar Jónsdóttur bams. Ég raka saman
regnbogans laufum með mokkasfnunum og ég leyfi mér
þann munað að leggjast á þau og hneppa aðeins frá
peysunni í hálsakoti. Þá blikar á demantinn í giftingar-
hringnum sem hún móðir mín vildi að ég erfði eftir hana.
Best þú berir hann frekar en engan hring, sagði hún,
handviss um að ég mundi engan vilja og aldrei giftast.
Lognið og kyrrðin í heimi legsteinanna færist jrfir
mig. Mér rennur í bijóst með laufin við vanga. Hrekk
svo upp við eitthvert þrask, en ég sé ekki neinn. Von-
andi fer enginn að ganga fram á mig lárétta á leiði
einsog þegar Jóndi gekk frammá okkur Nonna að kyssast
í þessum garði sjötta bekkjar vorið.
Annars var ég jrfirleitt ein á ferð hér á menntaskólaár-
unum. Ein á leið heim í Sörlaskjól af skólaballi, í ullar-
sokkum, bomsum og á siffonkjól undir tvídkápunni sem
mamma keypti í London. Og það brakaði í snjóskorpu á
leiðunum. Ég man ekki eða skil ekki hvers vegna ég var
yfírleitt ein mfns liðs. Því ég var skemmtileg falleg og
gáfuð og fín í tauinu. Og stórættuð. En það getur auðvit-
að fælt ættleysingjana frá.
Ekki er ég fyrr staðin upp, búin að hneppa peysunni
og skella Burburry frakkanum yfir beran handlegginn
með fóðrið út en bláeygði samkennarinn frá því á skóla-
setningu birtist í kirkjugarðshliðinu. Hann stendur kjur
SJÁ BLS. 12B