Morgunblaðið - 14.12.1986, Blaðsíða 20

20 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1986
KRISTIIMN
ÍBJÖRGUN
Eldhugi og lifandi þjóðsaga
KRISTINN í Björgun heitir nýútkomin bók Almenna bókafélagsins, en
undirtitill bókarinnar er Eldhuginn í sandinum. Þessi frásögn og viðtals-
bók Árna Johnsen fjallar um feril Kristins Guðbrandssonar, athafnamanns,
eins af forsprökkum gullskipsmanna, brautryðjanda í fiskirækt á Islandi,
sandvinnslumanns og einstaklings sem hefur bjargað nær hundrað skipum
af ströndum landsins.
Kristinn í Bjðrgun og dr. Snorri Hallgrimsson, en vinátta þeirra og
samstarf var mjög traust.
ugan að rekja þessa strandsögu,
því að sumt gekk nú tiltölulega
fljótt og auðveldlega fyrir sig, ann-
að var erfiðara. En nokkur strönd
eru eftirminnilegri en önnur og má
nefna þau. Sjálfsagt er öfugmæli
að tala um að eitthvert strand sé
skemmtilegt, en eitt það erfiðasta
strand, sem ég hef átt við, var þeg-
ar Bjarmi frá Dalvík strandaði hjá
Stokkseyri. Þó verð ég að segja að
það var skemmtilegt að fást við það
strand.
Þetta var upp úr 1960. Ég var
erlendis, þegar Bjarmi strandaði,
en kom heim tveim dögum eftir
strandið. Þá var talið vonlaust að
bjarga skipinu, vegna þess að það
var komið inn fyrir skeijagarðinn,
alveg upp í fjöru. Þetta var eitthvað
um 200 tonna skip og var orðið
mikið skemmt, en ekki kominn að
því mikill leki. Þetta var nýlegt stál-
skip, sem Samvinnuttyggingar
áttu. Þegar ég kom á strandstaðinn
var búið að kanna skeijagarðinn
vandlega og mæla, og hann var svo
grunnur að alltaf vantaði einn
metra upp á að skipið gæti flotið
út jrfir hann, þó svo menn kæmu
því úr fjörunni. Þetta var geysi-
spennandi og ég tók verkið að mér.
Og það endaði með því að við skut-
um Bjanna yfir skerin.
Þama var heilmikill sketjaklasi
á móti strandstaðnum. Við vorum
búnir að þrælkanna allt í kringum
hann, allan skeijagarðinn, því við
vorum með bátinn í þijár vikur.
Og á þeim tíma fundum við leið
fyrir hann út að ákveðnum hrygg
í skeijagarðinum, klöppum yst í
honum. Með því að fara miklar
krókaleiðir gat hann flotið út að
þessum þröskuldi. Verkefnið var
erfitt. Við urðum að byija á því að
velta bátnum af stað úr íjörunni,
því að hann stóð á klöpp, svo að
ekki var unnt að grafa undan hon-
um. En við náðum honum af
klöppinni með því að velta honum
alveg á hliðina. Síðan þræddum við
leið eitthvað um 400 metra til vest-
urs meðfram fjöru inni í skeijagarð-
inum áður en við gátum farið að
sigla aftur í austur til þess að kom-
ast að þröskuldinum, þar sem
hagstæðast var að fara yfir skerið.
Vélin var í lagi og allt klárt.
Innan við þröskuldinn, sem var
yst í skeijagarðinum, var allstórt
sker, og þangað kom ég stærstu
vélskóflunni okkar, 45 tonna tæki,
með því að láta hana fara á fjöru,
og þar gerðum við hana klára fyrir
skotaðferðina. Á háflóðinu var vél-
skóflan langt úti í sjó, en dólaði þó
upp úr á skerinu. Um það bil 60
metra haf var á milli vélskóflunnar
Hér birtast þrír stuttir þættir úr
Kristni í Björgun. Sá fyrsti segir
frá fyrstu uppfinningu Kristins og
sporum hans af unga aldri. Annar
kafiinn fjallar um björgun þegar
hann skaut 200 tonna skipi yfir
sker og þriðrji kaflinn er upphafið á
kafla sem heitir Á léttu nótunum í
Tungu í Vestur-Skaftafellssýslu og
fjallar m.a. um gamansemi og til-
þrif góðra veiðifélaga Kristins eins
og Jóhannesar Nordal, seðlabanka-
stjóra, Eyjólfs Konráðs, alþingis-
manns og Helga Bergs, bankastjóra
Landsbankans.
Hugvitið þýddi leti
Þegar ég fór að heiman, 14 ára
gamall," sagði Kristinn, „var svo
sem ekkert við að vera fyrir mig
heima og það þekktist ekki annað
fyrir vestan en að menn reyndu að
spjara sig, bjarga sér sjálfir. Tveir
bræðra minna voru þá heima, og
ég var lítið fyrir skepnur. Ég dudd-
aði þó við það hangandi hendi að
höggva í féð fisk. Fiskurinn var
höggvinn í smábita, einn í hveiju
höggi, en ég tók mig til og smíðaði
öxi sem hjó sex bita í einu höggi.
Þetta þótti sýna leti og ómennsku,
að nenna ekki að höggva einn bita
í höggi. Ég hugsa að ég hafi verið
viku að búa þessa öxi til, allt hand-
gert, sorfíð með þjöl og hnoðað
saman, og götin boraði ég með
handsveif. Þetta voru tvö lítil söx,
sem ég hafði á ská, þannig að bit-
amir urðu tígullaga, og það var
einmitt það sem var talinn vera
mesti gallinn við þessa aðferð —
að bitamir urðu ekki ferkantaðir
eins og þeir vildu hafa þetta. Karl
þarna á Hvamminum, Jón að nafni,
lánaði mér verkfæri. Hann var sá
eini sem sýndi áhuga, sá einhveija
glóm í þessu. En almennt þótti það
bera vott um leti og ómennsku, ef
menn gerðu sér störfin einfaldari
en áður hafði tíðkast.
Mig minnir að það hafí verið á
Lambeyri, sem lækur rann í sjó,
og ég taldi upplagt að kaupa bíl-
dínamó til þess að virkja aflið og
fá ljós, en því var tekið fálega.
Samt er það mitt mat að það sé
ekki alltaf það versta að knýja á
um vinnu, þótt hún megi stundum
vera skynsamlegri, því ég held að
það sem hijái mest ungt fólk nú
sé skortur á vinnu. Unga fólkið
hefur gott af því að vinna svo að
það þreytist og verði að hvíla sig.
Þá framkallast hagnýt hugsun. Eg
minnist þess til dæmis, þegar Bret-
arnir komu og hertóku landið árið
1940. Þá var ég búinn að vinna í
slíkri törn að ég svaf í tvo sólar-
hringa og vissi ekki fyrr en kvöldið
- S
Ein af teikningum Sigmunds af Kristni í gullskipsleitinni: „Svona, ekkert volæði góði, við leitum meðan
einhvern sand er að hafa til að leita í.“
eftir að búið var að hertaka landið,
svaf það af mér.
Mér fannst gott að vera á togur-
unum, alltaf nóg að éta eins og
maður gat í sig látið og vaktirnar
þannig að hægt var að sofa í átta
tíma samfleytt. Það var himnaríki
á jörðu að komast á togara. En í
tvö ár fannst mér ég ekki eiga
kaupið. Andinn var þannig að ég
spurði að því heima, hvort ég mætti
fá mér hlífðarföt, hringdi heim eða
kom boðum um að ég þyrfti að
kaupa mér vinnugalla og slíkt. Allt
fór í heimilið á þessum árum, þekkt-
ist ekki annað þá, allir sem gátu
urðu að vinna fyrir heimilinu.
Nítján ára ákvað ég að fara i
Stýrimannaskólann og tók því til
við að safna peningum. Nokkru
seinna varð ég fyrir smávegis slysi
austur á Selvogsbanka, fékk poka-
blökk í hrygginn og var settur í
land í Reykjavík og klæddur í gifs.
Ég var fljótur að jafna mig og var
orðinn alheilbrigður eftir tvo mán-
uði. Um það leyti fékk ég bíladellu
og eyddi peningunum sem ég hafði
safnað. Þetta var 1941, og ég átti
40 þúsund krónur, sem ég ætlaði
að nota í Stýrimannaskólann, en
um haustið, þegar ég rankaði við
mér, var ég harðtrúlofaður, búinn
að eyða öllum peningunum og átti
eina bíldruslu. Ekkert varð úr skóla-
göngunni, en þá tók ég við leigubíla-
aksturinn og stóð í harkinu næstu
tvö árin. Um skeið átti ég þijá bfla
og gerði út hjá BSÍ. Það var mikið
að gera í akstri sem tengdist hem-
um, Ameríkönum, en þegar herinn
fór var ekkert að gera. Þá var ég
orðinn hundleiður á harkinu, enda
er það einhver sú leiðinlegasta
vinna sem ég hef stundað um
ævina. Maður ók þama daga og
nætur — það eina sem ég sá við
þetta var það að vinnutíminn var
nógu langur. Maður var að eignast
íbúð á þessum árum og gat unnið
mikið, og svo hef ég alltaf verið
fyrir heldur langan vinnutíma.
Þeir voru margir eftirminnilegir
í harkinu. Ég man eftir Villa Þórð-
ar, Hans Tómassyni, Alfreð Elías-
syni. Alfreð var þá að fara til
Bandaríkjanna í flugnám og gerði
út bíl í nokkra mánuði, sömuleiðis
Kiddi Olsen. Einu sinni fórum við
upp á Sandskeið í hálfgerðum
prakkaraskap. Þar var hvilft í miðri
braut, sandgryfja, og átti að kanna,
hver gæti flogið lengst yfir gryfj-
unni. Alfreð komst Iengst á Dodge
’40, enda langsterkasti bfllinn í
þetta, en ég var á Lincoln ’39 og
náði honum ekki nógu skarpt upp,
bíllinn var svo þungur. Þetta var
þó nokkuð jafnt hjá okkur öllum,
en haft var á orði eftir þetta svif
að þeir Alfreð og Kiddi Olsen hefðu
byijað að fljúga þarna, en ég hefði
lent í sandinum.
Með teygjubyssuaðferð
yf ir skerið
Það væri auðvitað að æra óstöð-
Leitin að gullskipinu er fyrir
löngu orðin annað og meira
én leit að hollensku Indíafari
með kopar og demanta innan-
borðs. Hún er orðin tákn um
þrautseigju, djörfung og dug
nokkurra einstaklinga, sem í
aldarfjórðung hafa lagt fram
ótalda fjármuni úr eigin vasa,
tíma og mannafla til þess að
leita uppi mikii menningar-
söguleg verðmæti.