Morgunblaðið - 04.10.1987, Qupperneq 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
í VESTURSAL Kjarvalsstaða stendur nú yfir sýning á
verkum eftir Jón Axel Björnsson, Björgu Órvar og Valgarð
Gunnarsson. Jon Axel sýnir hér olíumálverk og einn
skúlptúr. Hann útskrifaðist úr Myndlista og handíðaskóla
íslands 1979 og hefur síðan haldið fimm einkasýningar; í
Ásmundarsal 1982, Salnum 1985, Mokka 1985, Gallerí Svart
á hvítu 1987, Gallerí Gangnum 1987, aukþess sem hann
hefur tekið þátt í samsýningum á íslandi, í Sviþjóð og í
Frakklandi.
Jón Axel fæddist árið
1956 í Reykjavík og
þar hefur hann alið
manninn alla tíð. „Ég
fór ekki einu sinni í
sveit þegar ég var
yngri,“ segir hann, „og
ég gekk bara í tvo
skóla, Vogaskóla og Myndlista og
handíðaskólann.
Eftir Vogaskóla staldraði ég við
í nokkur ár, byrjaði að læra iðn-
grein sem ég kláraði ekki, því á
micju því tímabili fór ég á myndlist-
arnámskeið hjá Hring Jóhannessyni
í Ásmundarsal, hjá Myndlistarskóla
Reykjavíkur. Þannig að í sambandi
við myndlistina var ekkert afger-
andi ákveðið fyrr en ég var kominn
yfír tvítugt, þótt vissulega hafi áður
komið fram tilburðir hjá mér í þá
átt.
Ég hef verið að hugsa mikið um
skólaferil minn, sem var mér alltaf
hreinn „tortúr." Myndlista og handí-
ðaskólinn var ekkert skárri, hvað
það varðar. Það er þessvegna kald-
hæðnislegt að vera orðinn kennari
þar. Það er eiginlega ekki hægt að
kenna myndlist, en mér fínnst ég
vera gagnrýnandi fremur en kenn-
ari. Fólk hefur orðið hissa þegar
ég segi þetta, því margir koma
þama inn og vilja fá að vita hvem-
ig á að gera hlutina rétt. Það er
að vísu minni hlutinn, en það er
mér mjög erfítt að lenda í þeirri
stöðu að eiga að segja til um hvað
er rétt og hvað rangt. En skóli
fínnst mér kannski erfíður vegna
þess að ég á erfítt með að þola
skipulag fram í tímann og mætinga-
skylda fínnst mér hryllilegur
hlutur."
Fórstu í myndlist til að geta
stjómað þínum tíma eða tímaleysi
sjálfur?
„Nei, ég held að í rauninni hafí
aldrei neitt annað komið til greina.
Þetta er einhver tilfínning, eitthvað
sem maður fínnur að maður verður
að gera. Mér fínnst ég aldrei hafa
verið til í neinu öðru.
Þar sem mér hefur alltaf leiðst
í skóla, kom framhaldsnám ekki til
greina hjá mér. Eftir Myndlista og
handíðaskólann vildi ég byija að
vinna einn og sjálfur, en það gekk
í rauninni erfíðlega.
Þetta margumtalaða „nýja mál-
verk“ var eins og ljós í myrkri fyrir
mig, vegna þess að myndlistin var
í mjög föstum skorðum, fólk varðð
að fara eftir vissum rásum. Mál-
verkið var ekki til þá. Málaradeildin
í Myndlista og handíðaskólanum
var mjög fámenn deild. Það var
mjög fámenn deild. Það var svo
mikil harðlínustefna í myndlistinni.
Menn máttu svo lítið. Það var mjög
afmarkað svið í málverkinu fyrst í
stað sem mátti nota, en það varð
þróun í þessu. Ástandið núna er
orðið þannig að fólk getur farið
eftir sínum eigin rásum. Það er
ekki einn viðtekinn sannleikur leng-
ur.
Þegar ég var að byija að mála,
var „concept" tímabilið svokallaða.
Að því sem að mér sneri, þá var
málverkið bara hætt að vera list.
Það var ákaflega þægileg tilfínning
að vakna upp með það einn daginn
að hægt var að búa til listaverk
með olímálningu. Ég get vel ímyn-
dað mér að margir hafí Ient í þessari
aðstöðu. Það er ekkert óeðlilegt að
ungir listamenn fylgi framsæknum
hlutum í listsköpun, en það er óeðli-
legt þegar menn þróast ekki.
„Nýja málverkið" hafði mjög líka
mjög afmarkað svið fyrst. Það var
einhver grófur expressjónismi, ein-
hver katastrófa og bombuhræðsla.
Alltaf þegár breytingar verða og
stagnerað form er fyrir, kallað það
á andstæðu sína. „Nýja málverkið"
var í andstöðu við það sem hafði
verið í 10 ár og þreytan var orðin
rnikíl.
Fyrstu árin gerði ég eiginlega
ekki neitt. Var eins og þurr penni.
Það kom ekkert úr pennanum. Ég
vann eitt og annað í smátímabilum
og var svo að reyna að mála.
Það var eiginlega málamiðlun að
ég fór í málaradeildina. Ég ætlaði
í skúlptúrdeild. Málaradeildin var
einskonar þrasutalending. Ég hafði
unnið við jám og drasl um tíma,
þekkti aðferðina sem þarf við efnið
og meiningin var alla tíða að fara
í skúlptúr, en þegar kom að vali
hjá mér eftir tvö ár í forskólanum
var skúlptúrdeildin lögð niður. Ég
held vegna skorts á nemendum. Svo
var hún opnuð aftur árið eftir að
ég útskrifaðist.
Annars hefði ég átt að fara í
grafíkdeild til að læra aðferðir og
tækni. í málaradeild var ekkert
markvisst nám þegar ég var þar.
Það var aftur í grafíkdeildinni. Þar
var kennsla í hlutföllum, sýrublönd-
un og annað."
Þú sýnir hér eitt skúlptúrverk.
Hefurðu fengist við það meðfram
málverkinu?
„Ég hef eitthvað aðeins föndrað
við þetta niðri á vinnustofu hjá
Sóley Eiríksdóttur. En það var fönd-
ur. Þetta er fyrsti skúlptúrinn sem
ég sýni. Ég reikna með að vinna
skúlptúra með málverkinu áfram
og vinna eitthvað með grafík. Ég
held að menn afmarki sig of mikið
við ákveðna aðferð og ákveðið efni.
Mér fínnst engin ástæða til þess."
Myndir þú flokka myndir þínar
á þessari sýningu undir „nýja mál-
verkið?
„Ég held að þær séu ekki þetta
„nýja málverk." Þetta byijaði hins-
vegar þar. Reyndar er ég búinn að
fínna svar við því þegar ég er spurð-
ur hvað ég sé að mála: „Sjálfan
mig á röngunni." í öllu sem ég hef
málað, fínnst mér ég hafa verið að
fást við sama hlutinn. Ég mála til
dæmis ekki landslag, landslagsins
vegna, eða uppstillingu, uppstilling-
arinnar vegna. Mér fínnst ég vera
að mála mína stöðu í umhverfínu,
eða samfélaginu, eða hvað má nú
kalla það.
En ég hef þó aldrei gengið fram-
hjá hinum maleríska þætti. Það eru
alltaf viss lögmál myndflatarins
sem ég hlýði. Það fylgdi míkið þess-
ari nýju málarabylgju að menn litu
á þetta lögmál sem aukaatriði að
miklu leiti. Kannski voru menn
hræddir um að þetta eyðilegði inn-
tak, eða meiningu verksins. Hjá
mér er þetta þveröfugt. Ég tel þetta
geta dregið fram meiningu verks-
ins. Ég hugsa um myndbyggingu
og ég hugsa um áferð og lit, og
reyni að raða þessu saman eins og
gömlu málaramir gerðu, með virð-
ingu fyrir þessum hlutum."
Þú segist mála stöðu þína í um-
hverfínu, eða samfélaginu og
myndir þínar eru flestar af karlper-
sónum. Áttu við að þú sért að hugsa
um stöðu karlmannsins í samfélag-
inu?
„Nei þetta hefur ekkert með karl-
mennsku að gera, þótt maður
komist aldrei undan þessu atriði,
að vera karlmaður. En það er ekk-
ert sérstakt sem ég vil koma á
framfæri í því sambandi. Karlkynið
held ég eigi ekkert bágt og kven-
kynið ekki heldur. Hitt er annað
mál að mannkynið í það heila getur
átt bágt.
Það eru semsagt tveir stórir
þættir í mínu málverki, tilfínninga-
hliðin — inntak, meining eða skoðun
- og svo þessi tæknilegi maleríski
þáttur, sem ég hugsa mikið um.
Hver og ein mynd felur í sér
ákveðna niðurstöðu af þessu
tvennu. Hitt er svo annað mál að
viðfangsefni mitt á þessari sýningu
er mjög mikið það sama.“
Hvemig gengur þér að lifa af
myndlistinni?
„Það hef ég aldrei getað. En ég
nýt dyggrar aðstoðar vina og
vandamanna. Ég held það sé það
sem fleytir myndlistarmönnum
áfram, eða þá að þeir vinna eins
og skepnur við eitthvað annað. Hér
er þó alveg hægt að lifa af mynd-
list, því eins og allur heimur veit,
þá kaupa islendingar allra þjóða
mest af myndlist.
En líftími listamanns er orðinn
mjög stuttur. Það á ekki bara við
hér. Ég kalla þetta „ameríska við-
skiptahætti." Álmenningur á orðið
erfítt með að fylgja listamönnum
eftir á ferli þeirra, því það má segja
að listamaður sé tekinn fyrir og
honum kannski haldið á lofti í 10
ár, settar upp sýningar sem seljast
upp á stuttum tíma, en svo verður
að svara kröfum um „eitthvað
nýtt.“ Þetta hefur kannski eitthvað
með breyttan hugsunarhátt að
gera. Þeir sem hafa fjármagn í
dag, vilja kannski kaupa málverk
eftir þekktan málara, eða einhvem
sem verður mikilsmetinn seinna, en
í dag er erfitt að veðja á réttan
hest, ef svo má segja. Þrátt fyrir
þetta, held ég að enn séu til listunn-
endur sem kaupa verk afþví þeim
fínnast þau góð. Ég held það hljóti
að vera.“
Verkin þín hér em feykilega stór
og varla hægt að segja að þú sért
að mála fyrir stofur á venjulegum
heimilum. Er ekki neikvætt að
mála svona stórar myndir, ef þú
vilt selja þær?
„Mér hefur alltaf gengið betur
að mála stór verk. Mér hefur alltaf
gengið betur að stækka upp en
minnka niður. í þessu tilfelli hér