Morgunblaðið - 04.10.1987, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
C 7
ils Thoroddsen sló hins vegar í gegn
og er síðan í hópi þeirra leikrita sem
einkenna íslenska leikhefð.
Jólaleikritið Piltur og stúlka verð-
ur frumsýnt á annan í jólum. Öm
Ingi Gíslason gerir leikmynd en
leikstjóri verður Borgar Garðars-
son. Hann hefur um árabil starfað
í Finnlandi, meðal annars hjá Lilla
Theatem, og kemur sérstaklega frá
Helsinki til að setja Pilt og stúlku
á svið.
Horft af brúnni
í lok febrúar er áætlað að frum-
sýna hið víðkunna bandaríska
leikrit Horft af brúnni eftir Arthur
Miller. Jakob Benediktsson íslensk-
aði verkið, en það var leikið í
Þjóðleikhúsinu á sjötta áratugnum.
Horft af brúnni er áhrifamikið, ný-
klassískt leikrit og fjallar um
vandamál í fjölskyldu ítalskættaðs
hafnarverkamanns í Brooklyn í
Bandaríkjunum vegna komu og
dvalar ólöglegra innflytjenda á
heimilinu. Enda þótt leikritið sé
komið nokkuð til ára sinna em ekki
á því nein ellimörk. Boðskapur þess
á enn fullt erindi til nútímamanna.
Theodór Júlíusson mun leikstýra
Horft af brúnni, en hann er nú
kominn til starfa hjá Leikfélagi
Akureyrar eftir ársleyfi og nám í
Lundúnum. Hallmundur Kristins-
son gerir leikmynd.
Tevje stígiir á
fjalir Samkomuhússins
Rúsínan í pylsuendanum á þessu
leikári er söngleikurinn Fiðlarinn á
þakinu eftir Joseph Stein. Söngtext-
ar em eftir Sheldon Harnick og
tónlistina samdi Jerry Bock, en
íslenska þýðingin er eftir Egil
Bjamason, hinn afkastamikla söng-
leikjaþýðanda. Fiðlarinn á þakinu
er án efa einhver vinsælasti söng-
leikur seinni ára og hefur verið á
sviði vítt og breitt um heiminn um
árabil. Nú em liðin um tuttugu ár
síðan Tevje söng Ef ég væri
ríkur . .. á fjölum Þjóðleikhússins
og þrettán ár em síðan Húsvíkingar
settu upp eftirminnilega sýningu á
Fiðlaranum. Leikfélagi Akureyrar
þótti því tímabært að gefa þeim
ijölmörgu, sem ekki hafa notið þess
að sjá Fiðlarann á þakinu, kost á
að kynnast þessu vinsæla verki og
hinum, sem séð hafa, tækifæri til
að riíja upp góð kynni við þær eftir-
minnilegu persónur sem þarna
koma fram.
Fiðlarinn á Þakinu verður fmm-
sýndur í apríl og leikstjóri verður
Stefán Baldursson. Þetta er fjöl-
mennasta og viðamesta verkefni
leikársins, enda kemur fram í Fiðl-
aranum fjöldi leikara auk kórs,
hljómsveitar og dansara.
Leikhúsferðir til
Akureyrar
Leikfélag Akureyrar selur að-
gangskort sem gilda á allar sýning-
ar félagsins nema bamaleikritið.
Með því að kaupa aðgangskort geta
leikhúsgestir tryggt sér fyrirfram
sæti á ákveðnum sýningum, en
jafnframt notið þeirrar þjónustu að
fá skipt á miðum ef atvikin haga
því svo að þeir komast ekki á tilsett-
um tíma. Flugleiðir og Ferðaskrif-
stofa Reykjavíkur hafa skipulagt
og auglýst ferðir hvaðanæva af
landinu til Akureyrar í tengslum
við sýningar Leikfélagsins og félag-
ið sjálft hyggst sem áður veita
íbúum nágrannabyggða þá þjón-
ustu að útvega þeim gistingu ef
þeir koma í leikhúsferð til Akur-
eyrar.
Reynsla undanfarinna ára sýnir
að það færist í aukana að fólk komi
í vetrarferð til Akureyrar, til dæm-
is helgarferð, og noti þá tækifærið
að sjá sýningar hjá eina atvinnuleik-
húsinu utan höfuðborgarsvæðisins.
Langmest hefur aðsóknin verið að
söngleikjunum miklu, My Fair
Lady, Piaf og Cabarett og einnig
hefur hún verið talsvert mikil að
öðrum verkum á sviði Samkomu-
hússins. Miðað við hina veglegu
verkefnaskrá þessa leikárs er ekki
ástæða til að ætla annað en að sú
aðsókn vaxi.
— svpáll

Þorgeir Þorgeirsson
Ég á erfitt
með að hugsa
mérHámen
sem útkjálkasál
- segir Þorgeir Þorgeirsson, sem
nýlokið hefur við þýðingu á
nýjustu bók hans „Töfralampanum
IKVÖLD skulum við fara
í heimsókn til maddömu
Abrahamsen og sjá
töfralampann hennar,
Laterna magica, var þá
sagt við mann strax um
morguninn og þarmeð
var búið að sáldra gullnu sæði
gleðinnar i sál þína. Ekki vissirðu
rétt vel hvað þetta var en söngur-
inn í þessum snarborulegu orðum
var einhvernvegin þannig að við
(ég og bróðir minn, tveim árum
yngri) urðum nánast vitstola úr
tilhlökkun. Það er nú einusinni
svo að mesta aflið býr í tælandi
orðum.
Laterna magica! Laterna
magica!
Það var nepjuvindur þennan
dag og frost í aðsigi, fölur grámi
í loftinu og komið framí nóvem-
ber, en samt — hvílíkur dagur!
Við hentumst um götur og stræti
með tunnugjarðirnar okkar,
nema það hafi verið bara einfald-
ir járnhringir sem við rákum á
undan okkur og stýrðum þessu
með prikum, og það voru sjálf
lukkuhjólin sem við þarna ókum!
Himneskari embættum hafa eng-
ir síðan gegnt. Stjórnendur
rússibana og hraðlesta, flugvéla
og tunglflauga geta bara pakkað
saman og farið heim. Þetta var
tryllingslegt kapphlaup við sjálf-
an fáránleikann undir merkjum
töfraorðanna Laterna magica
sem einlægt voru á hælum okkar
við undirleik klingjandi gjarð-
anna. Engin gandreiðarham-
hleypa á leiðinni norður og niður
hefur nokkurntíma reynt neinn
viðlika djöfulmóð eftirvænting-
arinnar."
Kaflinn hér að ofan er úr „Töfra-
lampanum" eftir færeyska rithöf-
undinn William Heinesen, en bókin
kemur út í þessari viku hjá Þýðingar-
útgáfunni og Forlaginu í þýðingu
Þorgeirs Þorgeirssonar. Heinesen á
sér nokkuð stóran aðdáendahóp hér
á landi og spurði ég Þorgeir, hvort
það væri eitthvað öðru fremur í verk-
um hans sem gerði hann svo
vinsælan hér.
„Ég held að lykillinn að vinsæld-
um hans hér sé sá sami og að
vinsældum hans annars staðar, sá
að hann er rithöfundur af alþjóð-
legri stærðargráðu," svaraði Þor-
geir.
Þorgeir hefur þýtt níu bækur eft-
ir Heinesen, Turninn á heimsenda,
Fjandinn hleypur í Gamalíel, í morg-
unkulinu, Ráð við illum öndum,
Kvennagullið í grútarbræðslunni, I
Svörtukötlum, Það á að dansa, Glat-
aðir snillingar og nú síðast Töfra-
lampann.
„Fyrsta bók Williams kom út árið
1921,“ segir Þorgeir. „Hún hét Arkt-
iske elegier og andre digte og næstu
bækur hans eru flestar ljóðabækur.
Fyrsta skáldsaga hans „í morgun-
kulinu" kom út 1934 og gerist á
Þrymsey. Síðan kom „Nóatún“ 1938
og var hún fyrsta bókin sem var
þýdd eftir hann á íslensku, árið
1947. Hann gaf „í Svörtukötlum"
út 1949 og „De fortabte spill-
emænd" 1950. Hún hét í upphaflegri
íslenskri þýðingu „Slagur vindhörp-
unnar", en í minni þýðingu „Glataðir
snillingar." Þó hún hafi komið út á
eftir Svörtukötlum var hún skrifuð
á undan. „í Svörtukötlum“ var síðan
lesin hér í útvarpi um 1950. Sú þýð-
ing var þó aldrei gefin út. Ég held
að hún hafi bara ekki virkað sem
útvarpssaga. í henni er engin aðal-
persóna og persónugalleríið er mjög
stórt. Eftir þetta var litill áhugi hér
á Heinesen, þar til „Slagur vind-
hörpunnar" kom út árið 1956.
Bókmenntaverðlaun Norðurland-
aráðs fékk hann fýrir „Vonin blíð“
sem hannn skrifaði 1964. Það er að
segja, hann fékk þau hálf á móti
sænskum manni, Lagerkranz, sem
skrifaði bók um Dante.
„Vonin blíð“ hlýtur að hafa verið
send inn sem dönsk bók, því Færey-
ingar voru ekki famir að senda inn
í þessar veðreiðar þá. Hún var sam-
in á dönsku eins og aðrar bækur
Williams.
Færeyingar, margir, eru að liggja
William á hálsi fýrir að skrifa á
dönsku. Ég vil á hinn bóginn full-
yrða að hefði hann kosið að skrifa
á föðurmáli sinu — því móðurmál
hans var danska, móðir hans var
dönsk, og amma - þá ættum við
engan William Heinesen í dag. Áhugi
Færeyinga sjálfra á verkum Heines-
ens nægði að vísu til þess að fyrsta
bókin sem kom út eftir hann á fær-
eysku, kom út þegar hann var 75
ára_ gamall.
Á hinn bóginn held ég að einmitt
þetta, að skrifa einvörðungu um
Færeyjar og einvörðungu á dönsku,
hafi hjálpað honum til að finna sína
raunverulegu stærð. Á færeysku
hefði honum aldrei liðist að skrifa
eins og hann hefur skrifað um Fær-
eyinga. Ekki vegna þess að málið
sé vanburðugra, heldur vegna þess
að þá hefði hann lokast inni með
viðfangsefnið í of þröngu umhverfi,
orðið að slá af kröfum til sjálf sín
og listarinnar og ég á afskaplega
bágt með að hugsa mér William
Heinesen sem þesslags útkjálkasál."
En hafa Danir ekki verið dug-
legir að eigna sér hann?
„Að vissu leyti held ég að Heine-
sen eigi sinn mjög sérstaka sess í
danskri bókmenntasögu og þeir þurfi
ekkert að eigna sér hann. Fyrir
nokkrum árum gaf hann Dönum öll
sín handrit og gögn og ég held það
hafi allt verið látið í Det Kongelige
Bibliotek.
Vissulega er hann danskur höf-
undur að því leyti að hann skrifar á
dönsku. Þessi mótsögn að vera Fær-
eyingur sem skrifar á dönsku um
Færeyinga finnst mér líka hafa gef-
ið honum meira svigrúm til að
gagnrýna stöðu Dana á eyjunum og
þarmeð meiri slagkraft í frelsis-
baráttu Færeyinga.
Það sem ég raunverulega á við
er það að hann hefur ráðið við að
leysa þessar andstæður; að vera að
skrifa á dönsku um Færeyjar um
leið og hann hefur leyst þær and-
stæður sem hann fjallar um (verkum
sínum, með þeim afleiðingum að
hann hefur orðið með stærstu rithöf-
undum sem 20. öldin hefur þurft að
umbera."
Þegar þú talar iim andstæður,
verður manni hugsað til persónu-
sköpunar og samfélagslýsinga i
bókum Heinesens. Hann skrifar
oft um persónur sem eru haldnar
mikilli þráhyggju eða eru hálf—
geggjaðar, en maður trúir á þær
sem venjulegar og heilbrigðar.
Hver er galdur hans i persónu-
sköpun?
„Það er einkenni á persónulýsing-
um Williams, eins og annarra mikilla
höfunda, að hann lýsir einstakling-
um, en ekki klisjum og hráefnið í
þessa einstaklinga er áreiðanlega
fengið úr hans nánasta umhverfi,
það er að segja úr eyjunum. Hins-
vegar lúta persónur hans lögmálum
skáldskaparins og frásögunnar. Ég
kann eiginlega ekki að orða þetta
betur en hann segir sjálfur í viðtali:
„Ég er ekki heimspekingur, ekki
siðaboðandi, eiginlega ekki heldur
efahyggjumaður og að sinu leyti
ekki menntamaður heldur. Skáld-
skapurinn er minn vettvangur.“
Það er athygli vert þegar ferill
Williams er skoðaður, að framan af
ferli sínum yrkir hann hverja ljóða-
bókina á fætur annarri. í þessum
ljóðabókum er hann búinn að „poet-
isera" Færeyjar. Það er eins og hann
sé búinn að búa til skáldskaparmynd
um Færeyjar og þegar hann fer að
skrifa skáldsögumar er eins og hann
hleypi persónugalleríinu inn á þetta
landslag. Það var Karsten Hoydal
sem benti mér á þetta og ég hygg
að það sé satt. Álltént hefur mér
fundist alla tíð, að texta Williams
þurfi maður að þýða með nostri og
fyrirhöfn, eins og maður væri að
þýða ljóð.
Galdurinn, og kannski eitthvað
af þeim djöfulskap sem þú finnur í
verkum hans, er trúlega frá við-
fangsefninu. Hann vinnur upp úr
tiltölulega „frumstæðu" samfélagi,
þar sem galdurinn er ennþá lifandi
veruleiki. Þetta rann upp fyrir mér,
ekki síst þegar ég fór að kynnast
ofurlítið suður-amerískum særinga-
realisma, sem hefur orðið frægur á
síðari ámm. Það er ekki einleikið
hvað William getur orðið líkur þeim
höfundum í verkum sínu. Þó skrifar
hann sín verk á undan þeim.“
Um hvað er hann svo að skrifa
f „Töfralampanum?“
„Töfralampinn, eða Latema
magica var meðal flölmargra fyrir-
rennara kvikmyndavélarinnar. Þetta
var sýningavél með logandi ljósi inní
lokuðum kassa og varpaði kyrra-
myndum af glerplötum uppá vegg
gegnum sjóngler. Þó sjálfar mynd-
imar væm stjarfar, mátti hreyfa þær
með því að snúa vélinni. Þannig var
fyrirrennari kvikmyndarinnar líka
andstæða hennar. Það má ráða af
frásögnum þeirra sem á Töfralampa-
sýningar horfðu að það hafi verið
öllu áhrifameira að sjá kyrramyndir
æða um veggi, loft og gluggatjöld,
heldur en nú er að sjá mynd hreyf-
ast í föstum ramma.
Og Töfralampinn er meiren bara
titill seinustu bókar meistarans. í
jessari bók em myndir hans úr fortí-
ðinni kyrrari en fyrr, en hreyfast
þó með nýjum og óvæntum hætti.
Bygging verksins er nýstárleg og
mjög í líkingu við Töfralampasýn-
ingarnar forðum. Það er eins og
William standi hér í miðjum nafla
heimsins, sem vitaskuld heitir ennþá
Þórshöfn, og sýni okkur veraldar-
söguna í dulbúningi þorpslýsingar
sinnar.
Ég get ekki kallað þetta smá-
sagnasafn. Til þess em sögumar
innbyrðis of tengdar. Aukapersóna
í einni sögu verður aðalpersóna í
þeirri næstu og aðalpersóna í einni
sögunni getur rétt bmgðið fyrir í
annarri. Tengingamar í þessari bók
em miklu sterkari en hefur verið í
smásagnasöfnum hans. Sumar af
sögunum í „Töfralampanum" hafa
mér virst eins og prósaljóð og eina
söguna kallar hann reyndar sjálfur
„ballöðu." Hann setur hana upp og
segir hana mjög sterkt í ballöðu-
formi.
Sá sem er fyrirfram sannfærður
um að í þessari bók sé gamalmenni
að endurtaka sjálfan sig, hlýtur að
verða fyrir vonbrigðum, en þannig
held ég að góður hluti af dönskum
gagnrýnendum hafi hugsað, án þess
að ég þekki þá gagnrýni nema af
orðspori.
En sá sem tekur þá afstöðu að
gamli maðurinn sé ekki að endur-
taka sig, heldur endumýja sig, getur
setið í miklum fagnaði bókina á
enda. Annars er það ekki í mínum
verkahring að segja til um hvemig
á að lesa þessa bók. Ég er bara
þýðandinn.
Þessar Heinesen þýðingar í hálfan
annan áratug hafa í rauninni verið
minn háskóli."
Hvað tekur við hjá þér þegar
Heinesen-þýðingum lýkur, eða
hafa ekki flest verka hans verið
þýdd á islensku?
„Ég held að tvær smásögur séu
eftir. Ja, svo em nú ljóðin. Þau em
ekki ómerkasti þátturinn á rithöf-
undaferli hans. Ég er orðinn dálftið
þreyttur á prósaþýðingum. Þetta er
mjög erfitt starf, aðallega vegna
þessarar óvissu, að þó maður sitji í
þúsund ár með setningu á tungu-
máli sem maður þykist kunna og
ætli að flytja hana yfir á sitt eigið
mál, getur maður aldrei verið viss
um að það sé rétt gert. Því það er
nú svo að þetta verður aldrei rétt.
Það er ekki til neitt samheiti á milli
tungumála. Ef svo væri þá væri
bara til eitt tungumál."
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir