Morgunblaðið - 08.01.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. JANÚAR 1988
Sinfóníuhljómsveit æskunnar.
Sinfóníuhlj óms veit
æskunnar í léttum leik
Tónleikar í Mennta-
skólanum við
Hamrahlíð í kvöld
í kvöld kl. 20.30 spilar sextíu
manna hljómsveit sinfóníur eftir
bæði Haydn og Schumann,. nánar
tiltekið þá 103. Haydns og nr. 3
eftir Schumann. Tónleikamir verða
í sal Menntaskólans við Hamrahljð.
Það er ekki Sinfóníuhljómsveit ís-
lands sem spilar þar, því þó það
beri ekki mikið á því, þá eigum við
tvær sinfóníuhljómsveitir þessa
dagana. Sú sem spilar í kvöld er
Sinfóníuhljómsveit æskunnar, sam-
ankomin -enn á ný undir stjóm
Bandaríkjamannsins Pauls Zukof-
sky, eins og oft áður, skipuð
æskufólki að mestu í samræmi við
nafnið. Zukofsky kennir við Juill-
iard tónlistarskólann í New York,
hefur þar umsjón með kennslu í
kammermúsík og er með hóp, sem
flytur nútfmatónlist.
Sinfóníuhljómsveit æskunnar var
stofnuð 1985, á ári æskunnar og
það ekki af tilviljun einni saman.
Hún kemur saman tvisvar eða
þrisvar á ári undir drífandi stjóm
Zukofskys. Þetta er heljarskinns-
mikið fýrirtæki eins og segir sig
sjálft, þegar sextíu manns koma
saman og sú sem rekur hljómsveit-
ina núna heitir Hulda Bima
Guðmundsdóttir, útskrifuð úr tón-
fræðideild Tónlistarskólans í
Reykjavík. Hennar starf er að
skipuleggja og undirbúa starf
hljómsveitarinnar og ekki sfzt fást
við fjármálin. Það hefur löngum
verið nokkur höfuðverkur að
tryggja fjárhagsgrundvöll hljóm-
sveitarinnar. Peningamir hafa
komið héðan og þaðan. Flugleiðir
hafa verið hjálplegir, bæði við að
koma krökkum utan af landi til
Reykjavíkur og eins með far stjóm-
andans. Krakkamir borga þátt-
tökugjald, nú tvö þúsund krónur,
sem nægir þó hvergi. Eitthvað kem-
ur inn af tónleikum hljómsveitarinn-
ar. Fyrirtæki hafa lagt fram fé,
nokkrir tónlistarskólanna og svo
ríkið. f ár fékk hljómsveitin nokkuð
myndarlegan skerf á íjárlögum,
eina og hálfa milljón, sem fleytir
henni þokkalega áfram þetta árið.
Þetta fjárframlag nýtist ekki sfzt
til að skipuieggja starf hljómsveit-
arinnar fram í tímann, sem auðvitað
skiptir miklu máli. Það dugir ekki
að byrja upp á nýtt í hvert skipti,
eða þurfa að hafa af þvf stanz-
Iausar áhyggjur, að hugsanlega sé
hljómsveitin að koma saman í
síðasta skipti í hvert sinn sem hún
kemur saman.
Allir sem koma eitthvað nálægt
tónlistarmálum hér gera sér glögga
grein fyrir hvað Sinfóníuhljómsveit
æskunnar skiptir miklu máli f tón-
listaruppeldi hér, því þetta er eini
möguleiki flestra krakkanna til að
fá þjálfun í hljómsveitarleik. Því
miður starfar til dæmis engin sin-
fóníuhljómsveit við Tónlistarskól-
ann í Reykjavík, hvað þá við aðra
skóla. Krakkamir þurfa að hafa
vissa lágmarks kunnáttu í hljóð-
færaleik til að komast inn og svo
er raðað í sæti hennar eftir prufu-
spil. Nemendur allra tónlistarskóla
á landinu geta sótt um inngöngu.
En innan um krakkana sitja líka
þrautþjálfaðir tónlistarmenn. Þama
era til dæmis Joseph Ognibene
homleikari og Bemharður Wilkin-
son flautuleikari, sem þjálfa blásar-
ana utan sameiginlegra æflnga,
búnir að gera það í mörg ár. Bem-
harður nefnir að það gefist ekki oft
tækifæri til að vinna verk jafn ná-
kvæmlega og hér sé gert, hér sé
farið ofan f kjölinn á verkunum.
Og svo sé einkar gaman að vinna
með Zukofsky.
Richard Kom bassaleikari spilar
og vinnur með krökkunum líkt og
þeir Joseph og Bemharður. Hann
hefur spilað með sinfónfunni hér,
en lfka víða á meginlandinu, nú
sfðast með útvarpshljómsveitinni í
Luxemborg og fer f ferð með henni
undir vorið. Og hann segir það sama
og Bemharður, ánægjuleg vinna
og gott og gagnlegt að vinna með
Zukofsky, líka fyrir lengra
komna ... Ótrúlegt hvað sá maður
sjái út úr nótunum, einkar skarpur.
En það hafa fleiri reyndir tónlist-
armenn unnið méð krökkunum og
Zukofsky í þessari umferð. Ásdís
Valdimarsdóttir víóluleikari, Am-
þór Jónsson sellóleikari, Martin van
der Valk páku- og slagverksleikari
eru leiðbeinendur og auk þess Jo-
anne Opgenorth fiðluleikari og
nemandi við Juilliard skólann, sem
kom hingað með Zukofsky.
Þegar við sitjum á tónleikunum
í kvöld og horfum á krakkana spila,
eins og þau hafi aldrei gert annað,
er það meðal annars vegna þess
að þau hafa setið við margar
klukkustundir á dag í tvær vikur
undir vökulum augum Zukofskys
og aðstoðarfólks hans. Zukofeky
hefur nákvæmt auga á atriðum eins
og fingrasetningu og bogastrokum
og heymin skörp, eins og þarf að
vera hjá góðum stjómendum.
Skyldu þeir annars ekki heyra gras-
ið vaxa eins og sagt er í ævintýran-
um?
Og það er ekki eintóm blíðuorð
sem §úka um salinn á æfingum.
„Hér erað það aðeins þið sem eigið
að spila — og þið spilið alls ekki!“
segir hann við hluta af strengjun-
um, eftir að hafa látið þau endur-
taka sama bútinn aftur og aftur...
Og eftir að hafa þurft að endurtaka
sama atriðið nokkram sinnum
hvessir hann augun á þau og segist
hvorki hafa tíma né þolinmæði til
að segja þeim þetta eina ferðina
enn. Og viti menn, eftir næstu til-
raun virðist hann ánægður, heldur
að minnsta kosti áfram, en það er
stutt í næsta atriði, sem þarf að
fægja og pússa. Stöku sinnum tek-
ur hann fiðluna sjálfur og spilar
fyrir þau eða með þeim, þegar orð-
in ein duga ekki til. Stjómendur
tíðka það stundum að skrifa í nót-
umar það sem þeir vilja leggja
áherzlu á eða draga fram. Zukofsky
hefur orð á að hann vilji heldur
tala við krakkana, útskýra og fá
þau til að skilja og tileinka sér það
sem hann segir, ffernur en að leggja
fyrir þau merktar nótumar eins og
fyrirfram gefinn hlut.
En allt þetta gerist látalaust.
Stjómandinn hvorki áepir né hopp-
ar, heldur situr og talar við krakk-’
ana, án þess að hækka röddina, en
hún er ógnþrangin á köflum. Það
er á krökkunum að heyra að Zukof-
sky sé strangur, harður og óvæginn
húsbóndi, en aldrei andstyggilegur
eða niðurbrjótandi. Og þó hann sé
ekki hlægimálugur eða noti
skemmtisögur og glens til að koma
hugmyndum sinum á framfæri, eins
og sumir stjómendur, þá má samt
á stundum sjá bregða fyrir kímni
bak við gleraugun. Og það efast
enginn um að hann yill krökkunum
allt hið bezta, vill að þau spili eins
vel og þau geta og kannski svolítið
betur en það ...
En hugum nú aðeins að krökkun-
um og hver þau era. Þau era víða
að, flest úr Reykjavík, en einnig frá
Akureyri. Konsertmeistari er
Margrét Kristjánsdóttir, tvítugur
nemandi í Tónlistarskólanum í
Reykjavík og tekur burtfararpróf
þaðan í vor. Ætlar í framhaldsnám
til Bandaríkjanna næsta haust. í
vetur er hún lausráðin við Sinfóníu-
hljómsveitina. Eins og fleiri af þeim
eldri þama hefur Margrét verið við-
loðandi Sinfóníuhljómsveit æskunn-
ar lengi, verið þar síðan hún var
tólf eða þrettán ára. Nú er hún
komin í ábyrgðarsæti þar. En hún
er í engum vafa um að undir stjóm
Zukofskys læri þau alltaf eitthvað
nýtt í hvert skipti. Auk þess geri
hann miklar kröfur, svo þama þurfi
að taka á öllu sfnu.
Hildigunnur Rúnarsdóttir er
fiðluleikari í hljómsveitinni, hefur
verið með síðan 1980, meðan sam-
komumar vora námskeið hjá
Zukofsky. Hún hefur orð á því hvað
öll vinnan þama sé markviss, mikið
lagt upp úr að krakkamir læri sem
mest og verkin vandlega valin til
að koma ákveðnum hlutum á fram-
færi við þau. Hildigunnur á sæti í
fulltrúanefnd hljómsveitarinnar, en
hver hljóðfæradeild á þar fulltrúa,
sem bera þá ábyrgð á nótum fyrir
félaga sína og öðru sem til þárf.
Hallfríður Olafsdóttir er flautu-
leikari og í fulltráanefndinni fyrir
tréblásarana. Hún er í Tónlistar-
skólanum í Reykjavík, lýkur einleik-
araprófi þaðan í vor. Hefur svo
hugsað. sér framhaldsnám í Eng-
landi næsta haust. Hún undirstrikar
sérstaklega hvað hljómsveitin sé
mikilvæg sem eini staðurinn, þar
sem nemendur geti fengið þjálfun
í hljóðfæraleik, en slík þjálfiin sé
einkar mikilvægur þáttur í náminu.
En það era ekki aðeins kvenmenn
í hljómsveitinni, þó þeir séu í meiri-
hluta. Stefán Óm Amarson er
nemandi í sellóleik, er í Tónlistar-
skólanum í Reylcjavík, átján ára og
hefur verið við sellóið í ellefu ár.
Hann hefur líka verið í Sinfóníu-
hljómsveit æskunnar frá bytjun og
þar áður á Zukofsky námskeiðun-
um, og dregur ekki úr gagnseminni.
Segist enda gera allt til að geta
verið með. Þama sé hægt að læra
mjög mikið og vinnan sé skemmti-
leg, því verkin, sem þau taki fyrir
séu yfirleitt mjög þung, svo þau fái
ærleg verkeftii að glfma við. Zukof-
sky sé frábær stjómandi. Þó ekki
sé unnið lengur en í tvær vikur,
þá þekki þau verkin út og inn eftir
þann tíma. Með góðri leiðsögn kom-
ist þau í gott samband við verkin
og höfunda þeirra, læri heilmikið.
En ekki sízt þá sé þetta svo fima
skemmtilegt!
Sá yngsti í hópnum heitir Halli
Cauthery, enskur í aðra ættina,
varð tólf ára á nýársdag og þegar
kominn vel áleiðis í fiðlunáminu.
Una Sveinbjamardóttir tólf ára er
með í hljómsveitinni í fyrsta skipti,
rétt eins og Halli, en þau sitja þama
bæði eins og alvant hljómsveitar-
fólk. í þessu fagi segir aldurinn
ekki allt.
Og skemmtunin leynir sér ekki,
þegar fylgst er með krökkunum á
æfingu, því þó þau spili oft með
áhyggjufiillum einbeitingarsvip, þá
er létt yfir þeim í hléunum og and-
rúmsloftið sfður en svo þrágandi.
Eins og áður er nefnt verða á
efnisskránni í kvöld sinfóníur eftir
Haydn og Schumann. Viðfangsefti-
in vísast ekki valin út í bláinn, hvað
segir Zukofsky um þau?
„Það er úr ýmsu að velja til að
setja á efnisskrá eins og hér. Sumt
er útilokað að taka, því hljómsveitin
er ekki af réttri stærð. Svo er að
nokkru tekið tillit til þess sem hefur
verið gert áður, nú tækifæri til að
taka fyrir annars konar verk, ann-
ars konar vandamál. En þetta er
kannski bara ein leið til að segja
að valið er að einhveiju leyti handa-
hófskennt...
En svo er líka spuming hvernig
verkin fara saman og hvað krakk-
amir eiga að finna út úr verkunum.
Að þessu sinni era bæði verkin í
Es-dúr, sem er mjög erfiður viður-
eignar fyrir strengina. Þetta kennir
þeim að einbeita sér að einni tónteg-
und, þau læra þá væntanlega hvað
það þýðir að leika í Es-dúr.
Verk Haydns era ærið flókin í
uppbyggingu og sinfónían nr. 103
er engin undantekning þar á.
Schumann sinfónían er líka merki-
leg að uppbyggingu. Einn þátturinn
skiptist til dæmis í ellefu hendingar
og sjö þeirra ná yfir ellefu takta.
Það er gott fyrir krakkana að kynn-
ast svona uppbyggingu, því margir
tónlistarmenn ganga ranglega með
þá hugmynd í kollinum að hending-
ar í tónverkum hljóti alltaf að ná
yfir tvo, fjóra eða átta takta. Svo
er hrynjandin óvenjuleg þama.
Þessi tónlist er líka skrifuð öðra
vísi en hún hljómar. Með öðrum
orðum þá verða þau að læra að það
er ekki hægt að skrifa allt sem á
að heyrast, læra og venjast því.
Þessu vil ég að þau nái og það
nýtist þeim í framtíðinni í öðram
verkum, þvf þessi atriði eiga við
fleiri verk en þau sem við fáumst
við hér og nú.“
Hver er munurinn á að vinna
með nemendahljómsveit og at-
vinnuhljómsveit?
„Aðaltilgangurinn er alltaf að
spila á tónleikum, flytja verkin. Að
vissu leyti er auðveldara að vinna
með krökkum, því þau ganga ekki
að verkunum með fyrirfram mótað-
ar skoðanir á þeim, það er hægt
að móta hugmyndir þeirra frekar,
þó vinna með þeim taki mun lengri
tíma.“
Nú era sömu krakkamir í hljóm-
sveitinni ár eftir ár. Hvemig gengur
að halda þræðinum, eða þarf alltaf
að byrja upp á nýtt?
„Það er svosem makalaust hvað
þau gleyma fljótt, en það er ekki
bara þeim að kenna, heldur er ekki
hægt að læra hljómsveitarspil f eitt
skipti fyrir öll með því að spila í
hljómsveit nokkrar vikur á ári. Líka
vegna þess að leiðsögnin hér er
. yfírleitt í litlum tengslum við aðra
kennslu, sem þau fá. Það sem er
unnið í hér er kannski ekki gert
neitt í annars staðar.
Ef vel á að vera þyrfti hljómsveit-
in að spila tvisvar í viku allt árið
og þar þyrfti að leggja áherzlu á
allt, sem skiptir máli í hljómsveitar-
spili. Það dettur víst engum í hug
að hægt sé að læra á bíl með því
að keyra aðeins nokkram sinnum á
ári. Þar er líka verið að læra tækni
og aðferðir og að fylgjast með öðr-
um. Sá sem spilar í hljómsveit þarf
að hafa tækni og aðferðir á valdi
sínu, en hann er lfka háður því sem
hinir gera, verður að horfa og fylgj-
ast með. Þetta er svo margslungin
vinna að það þarf mikla þjálfun til
að ná árangri í henni.
Ef krakkamir fá sjaldan að spila
með hljómsveit gera þau sér líka
síður grein fyrir hvað af því sem
stjómandinn er að segja þeim á við
víðar en í þessu verki og hvað er
sérstakt fyrir einmitt þetta verk.
Átta sig til dæmis síður á því hvað
á sérstaklega við um Haydn og
hvað á almennt við. Það byggist
fyrst og fremst á þjálfun að geta
greint þama á milli.
Hingað til hefur rekstrargrund-
völlur hljómsveitarinnar verið svo
ótryggur, að eftir hvert skipti hefur
verið óljóst hvort hún kæmi aftur.
Nú lítur hins vegar loksins út fyrir
að hljómsveitin geti komið saman
reglulega...“
Sannarlega ánægjulegt að geta
gengið að tónleikum eins og þeim
í kvöld vísum. Það jafnast fátt á
við góðar nemendahljómsveitir, þar
sem æskuþokki og óþreyjufull ein-
beitni liggur í loftinu.
TEXTI: Sigrún Daviðsdóttir
LJÓSM: Einar Falur