Morgunblaðið - 31.01.1988, Blaðsíða 16

16 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1988
POTT-
ÞETTAR
■^TTTia
AGOÐU
Wi ^o ] i
RING bílaperurnar
fást á benslnstöðvum
Skeljungs
Sýslunefndar saga Skagafjarðar
Békmenntir
Sigurjón Björnsson
Kristmundur Bjamason: Sýslu-
nefndarsaga Skagfirðinga. Fyrra
bindi. Útgefandi: Sýslunefnd
Skagafjarðarsýslu. Akureyri
1987. 322 bls.
Ollum sem fást við sögu einstakra
byggðarlaga og héraða er Krist-
mundur Bjamason á Sjávarborg í
Skagafirði mæta vel kunnur. Sögu-
svið hans hefur verið í sýslunum
tveimur norðanlands, Skagafjarðar-
og Eyjafjarðarsýslu. Eru afköst hans
ekki smá: Tveggja binda ritverk um
Þorstein Daníelsson á Skipalóni, þrjú
bindi Sauðárkrókssögu og fjögur
bindi Dalvíkursögu sem hann hefur
nú nýlokið. Að ógleymdri lítilli en
vel gerðri bók um Jón Ósmann,
feijumanninn alkunna við vesturós
Héraðsvatna. Hlutdeild hefur Krist-
mundur og átt að ýmsum ritverkum
um menn og málefni þar nyrðra eða
að útgáfu að verkum annarra, s.s.
Sögu frá Skagfírðingum, ritsafni
Hofdala-Jónasar, auk þess sem hann
hefur samið fjölda ritgerða um norð-
lensk málefni fyrri tíma.
Kristmundur Bjamason var því
sannarlega vel undir það búinn að
rita starfssögu sýslunefndar Skaga-
ijarðarsýslu. Varla var nokkur annar
Norðlendingur efninu kunnugri fyr-
irfram né átti stærri syrpur heimilda.
Fyrsti sýslufundur Skagafjarðar-
sýslu var haldinn á Reynistað 8.
október 1874. Árið 1976, rúmlega
hundrað árum síðar, samþykkti svo
sýslitnefnd „að gefa út á sinn kostn-
að minningarrit um sýslunefnd
Skagafjarðarsýslu í tilefni af 100
ára starfsemi hennar". Ári seinna
var Kristmundur Bjamason ráðinn
til verksins. Ritun bókarinnar gat
hann þó ekki hafíð fyrr en árið 1985
vegna annarra verkefna sem hann
hafði þá með höndum (Saga Dalvík-
ur). En þá var ljóst orðið að dagar
sýslunefnda væru senn taldir. Sam-
kvæmt nýjum lögum hætta sýslu-
nefndir störfum við árslok 1988.
Varð því að ráði að Kristmundur
segði söguna til loka.
I því bindi sem nú birtist nær frá-
sögnin eitthvað fram yfír 1930, lítið
eitt mismunandi eftir efnisþáttum. í
seinna bindi á svo að koma greinar-
gerð um athafnir þeirra 50—60 ára
sem þá á eftir að gera skil ásamt
að sjálfsögðu öllum skrám, sem
nauðsynlegar em í verki sem þessu.
Kristmundur hefur þann hátt á
að skipa efninu í nokkra málaflokka
eftir aðalviðfangsefnum sýslunefnd-
ar. í þessu bindi eru flokkamir sex,
þ.e. samgöngur, menntir, heil-
brigðismál, iðnir, útvegur og
búshagir. Fjórir þessara flokka
skiptast svo enn frekar, þ.e. tveir
fyrstu og tveir síðustu. T.a.m. er
undir titlinum samgöngur fjallað um
vegi, feijur, kláfdrætti, brýr,
samgöngur á sjó og vötnum og
póst og síma. Síðasti flokkurinn er
og að vonum allmjög sundurgreind-
ur.
Með þessum hætti kemur höfund-
ur góðri og eðlilegri skipan á efni
sitt, þó að vitaskuld megi einnig
hafa annan hátt á.
Eins og höfundur bendir réttilega
á í formála hafa sýslunefndir sjaldn-
ast frumkvæði að málum og end-
anleg afgreiðsla mála er sjaldan í
höndum þeirra. Hlutverk sýslu-
nefnda er yfírleitt að taka við málum
sem komin eru af stað, styrkja þau
og leita stuðnings og samþykkist
æðri yfírvalda. Því er það að ef ein-
ungis ætti að gera grein fyrir
afskiptum sýslunefndar í máli hveiju
myndi yfírleitt vanta bæði upphaf
og málslok. Slík frásögn yrði væg-
ast sagt mjög ófullnægjandi fyrir
lesandann. Höfundur rekur þráðinn
í hveriu máli frá upphafí og til árs-
Kristmundur Bjarnason
loka 1988 (í seinna bindi). Þáttur
sýslunefndar verður ekki ætíð mik-
ill, stundum að vísu þó nokkur og
svo að sköpum skiptir, í öðrum tilvik-
um minni — og ekki er því að neita
að stundum þykir honum nefndin
býsna treg í taumi og ekki ýkja stór-
huga eða framsýn. En hvað sem því
iíður þá verður þessi frásögn í hönd-
um Kristmundar Bjamasonar e.k.
saga framkvæmda, verklegra, fé-
lagslegra og heilbrigðisþjónustu-
legra og menntunarlegra í
Skagafirði í rúmlega hundrað ár.
Með þeirri skerðingu þó að ekki eru
önnur mál til umfjöllunar en þau sem
sýslunefnd hefur fjallað um á ein-
hveiju stigi og frásögnin nær ekki
lengra en afskipti sýslunefndar.
Þessi saga eins og hún er hér
sögð verður alltaf læsileg og athygl-
isverð, stundum raunar mjög svo,
því að Kristmundi er lagið að rita
skýran og aðgengilegan stíl.
Fyrsti kafíinn er mjög svo athygl-
isverður. Býst ég við að mörgum
þyki t.a.m. fróðlegt að lesa um kláf-
drætti og feijur. Þá er og saga
brúargerðar í Skagafírði, sem hér
er ýtarlega rakin, stórmerkt innlegg
í sögu samgöngubóta. í kaflanum
um menntir er næsta fróðlegt að
lesa um Skagfírzka kvennaskólann
1877—1881 og allan aðdraganda að
hinum sameiginlega kvennaskóla
Skagfírðinga og Húnvetninga. Þá
er hér skilmerkilega greint frá að-
draganda að og stofnun Búnaðar-
skólans á Hólum og starfsemi
skólans árin 1882—1901, en lengur
hafði sýslunefnd ekki afskipti af
skólanum. Þá er saga sundkennslu
í Skagafírði rakin allt frá upphafí
og sitthvað fleira mætti til nefnda.
E.t.v. er síðasti kaflinn um Búshagi
einna síst áhugaverður, þó að þar
sé að sjálfsögðu einnig margan fróð-
leik að fínna. En vera má að það
stafí af því að hjarta höfundar slær
bersýnilega eitthvað hægar þegar
talið berst að sauðasölu, hrossabeit
og kartöflurækt.
Talsvert er af myndum í bókinni,
af mönnum, mannvirkjum og at-
vinnuháttum. Eru þetta gamlar
myndir, sem sjaldan sjást og veru-
lega gaman er að skoða.
Þegar ég fyrst frétti af því að til
stæði að rita starfssögu sýslunefnd-
ar Skagafjarðarsýslu bjóst ég satt
að segja ekki við ýkja fysilegum
skrifum. Prentaðar fundargerðir
sýslunefndar þekkti ég lítillega og
þótti ekki kræsilegar. Og sem strák-
ur og unglingur tyllti ég mér
stundum niður á sýslunefndarfundi
á Króknum, aðallega til að sjá karl-
ana, því að fundimir sjálfír fundust
mér afspymu leiðinlegir. Af þessum
sökum þótti mér Kristmundur komst
vel frá þessu verki sínu, en það
stafar að sjálfsögðu af því hvemig
hann kaus að taka á efninu og
hversu frábært vald hann hefur á
þessu þekkingarsviði.
Víst hljómar margt í þessum þátt-
um kunnuglega. Um sumt hefur
áður verið ritað bæði af Kristmundi
og öðmm. En hér er efnið að fínna
í stærra samhengi, oft endurskoðað
og nýjar heimildir hafa verið dregn-
ar fram. Nú bíður maður einungis
eftir framhaldi sögunnar.

*TWli-.ViÁv'nÁ>’rt1/l>VÍ^
NU
:

\\
‘7

FERMINGAR