Morgunblaðið - 09.04.1988, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. APRÍL 1988
B 7
kringum það.
En nú að sýningunni sjálfri.
Það hafði verið ákveðið, að Be-
atrix drottning opnaði sýninguna
formlega og til stóð að leiða hana
um sýningarsvæðið. Af þessu gat
ekki orðið, því hún fékk snert af
heilahimnubólgu á skemmtisiglingu
á Miðjarðarhafí nokkrum dögum
áður og öllum opinberum skyldum
hennar var aflýst. Kom þetta þó
reyndar ekki niður á hinu ómiss-
andi kokteilboði í konungshöllinni
við Dam-torg.
Fullt tveggja daga verk var að
fara um sýningarsvæðið og skoða
öll verkin. Þau leiddu áhorfandann
sum hver á staði þar sem ella er
þess ekki kostur að komast. Kon-
unglegu biðsalimir á jámbrautar-
stöðinni stóðu gestum opnir út sýn-
ingartímann; þessir salir eru á hrað-
leið með að verða að fomleifum —
þar sýndi Kees de Groot vídeó, hljóð
og Ijós í hálfrökkri.
Að baki brautarstöðvarinnar er
höfnin. Á bryggjusporði númer tíu
er lítið veitingahús. Þar var stofa
frátekin undir framlag eftir David
Tramlett. Verkið heitir „Stundum
hér — stundum þar“ og er málað
á veggina; listamaðurinn er ferða-
langur og mótífið sækir hann í
húsarústir frá Mexíkó. Borð er fyr-
ir tvo, þar sem boðið er upp á sér-
stakan „century-kvöldverð", sem
er partur af listaverkinu.
I húsi við Heilagaveg er sundlaug
uppi á annarri hæð. Þessari sund-
laug hefur verið lokað, fyrirtækið
varð gjaldþrota, en nú, seinasta
snúninginn sýndi þar Skotinn David
Mach. I einu sundhorninu voru flot-
dýnur og kútar; sundleiktækjum var
hraukað upp yfir vatnsflötinn — á
toppinum var græn torfa. Hin
megna klór- og svitalykt kannski
vart hentug til að bjóða konungs-
fólki upp á, varð mér óvart hugsað.
Elliheimilið Begijnhof var vett-
vangur. Listamaðurinn er Barry
Flanagan. 'Úti í garðinum var út-
höggvinn steinn. Inni var stein-
skúlptúr á grindarstöpli — sandur
á gólfí og í gluggakistum. Frekar
gamaldags myndlist í réttu um-
hverfí?
Oude Kerk (Gamla kirkjan) er
að fínna í hverfi hinna rauðu ljósa.
Elzti hluti þessa guðshúss var
Barry Flanagan: „Án titils“, og „Höggmynd nr. 6A“.

vígður 1306 og núverandi sköpulag
fékk kirkjan 1571. Þarna er enn
messað á sunnudögum, og í kjallar-
anum er umsjónarmaðurinn með
hænsnarækt. Mótmælendakirkjur
eru venjulega harðlæstar utan
messutíma — en vegna sýningar-
innar var haft opið daglega frá
10—17. Wolfgang Laib hét lista-
maðurinn þama og sýndi á gólfinu
röð af hrísgijónafylltum skálum.
Hann aðhyllist búddisma. — Frá
þessari virðulegu kirkju var svo
þriggja mínútna gangur að næsta
listaframlagi. Það var að finna við
endann á Betlehemsstíg, „í La vie
en Rose“, klúbbi sem allir karlmenn
í Amsterdam eru sagðir þekkja.
Ábyrgir voru tveir listamenn, Georg
Jiri Dokoupil og Rob Scholte, „villt-
ir málarar". Salarkynni eru vinnu-
staður kvenna, sem láta blíðu í té
gegn þóknun. Komið er inn í bleik-
málað forherbergi með mörgum
gluggahurðum. Á bak við gler
standa ungar konur og bíða. Þar
sem ekki er beðið, er dregið fyrir
og nöfn blasa við: Dalai Lama,
Ruud Lubbers, Diego Maradona,
Marlon Brando; eru þeir þarna fyr-
Wolfgang Laib: „Hrísgrjóna-
máltíðir" í Oude Kerk.
ir innan? í notalegum hliðarbar
gátu listunnendur fengið sér hress-
ingu og horft á pornóvídeó. Þarna
var ekki við hæfi að smella af ljós-
myndum. — Mjög er reyndar al-
gengt, að listamenn hegði sér eins
og mellur... — Skyldi hafa verið
planað, að fara með drottningu og
fylgdarlið í skoðunarferð á þennan
bleika stað borgarinnar? Eða leist
mönnum kannski ekki á blikuna?
Fátt var um verk úti undir beru
lofti. í leiðsögubók með sýningunni
segir, að Hollendingar viti ekki hvað
þeir eigi að gera við opin svæði,
þeir séu nánast haldnir víðáttu-
hræðslu. Flest verkanna voru því í
húsaskjóli, innan fjögurra veggja.
— I Amsterdams Historisch Muse-
um héngu mannamyndir eftir Mar-
iene Dumas við hlið 17. aldar mál-
verka af varðmönnum borgarinnar.
Nú þegar ljósmyndavélin er komin
til sögunnar, keppir listakonan ekki
við hana. — Herbergi í Rembrandts-
húsi voru lögð undir abstraktmál-
verk eftir Rob van Koningsbruggen,
sem kallaður er Rembrandt okkar
daga; ekki held ég að listamaðurinn
vilji taka undir það. — Jan van den
Dobbelsteen var í Rijksmuseum; í
Asíudeildinni hafði hann endaskipti
á litum veggja og lofts, og stillti
upp búddalíkneski á móti Maríu-
mynd; báðar styttumar eru frá 12.
öld; verkið var nafnlaust, en
kannski spyr það hver okkar tími
sé. Pieter Laurens Mol gaf sitt per-
sónulega svar í Museum Amstel-
kring („Vor kæri herra á þakloft-
inu“, er heiti kirkju innan veggja
safnsins, á annarri hæð og undir
risi). „Niðurleið listarinnar" nefndi
hann verk er sýndi brennandi kerti.
Og á gluggarúðu er veit út að
þröngum bakgarði var rauð blý-
menja í stað regndropa, og texti
fylgdi með: „Satúrnus táknar dap-
urleika og dauða; blý er frumþáttur
plánetunnar Satúrnus."
Ekki er alveg klárt hvort „Cent-
ury ’87“ teljist vera hæsta bunga
Menningarfjallsins í Amsterdam, en
sýningin skagar út sem tindur og
gaf óvænta útsýn yfir borgina; seg-
ir þó fremur fátt af því hvað það
er, sem Amsterdam hefur og minnir
það á hina eilífu togstreitu um hvað
er list og ekki list.
Christian Boltanski: „Skugga-
myndalexíur“.
fylgi ég þér heim að dyrum), og var hún
safn smásagna. Bókin vakti mikinn úlfaþyt
í Noregi og ekki síst á hinu siðprúða Suðurl-
andi þar sem Askildsen var búsettur. Sög-
umar þóttu sóðalegar og klámfengnar, bók-
in var bannlýst í Mandal, sóknarpresturinn
lét fjarlægja hana úr bókasafninu og íbúam-
ir settu bóksalanum það skilyrði að hann
yrði að taka bókina úr búðarglugganum ef
þeir ættu að versla hjá honum. Lögreglu-
stjórinn, faðir Askildsens, kastaði bókinni á
bál. „Þetta er ósköp hreinleg bók,“ sagði
Askildsen nýlega í viðtali og víst er áð nú
em sögur hennar í hæsta lagi kallaðar erót-
ískar.
Viðfangsefni Askildsens hafa mikið til
verið þau sömu gegnum árin þótt tíðarand-
inn hafí oft sett svip á efnistökin, sérstak-
lega í skáldsögunum sem reyndar em í
meirihluta í höfundarverki hans. Eina skáld-
söguna skrifaði hann í anda absúrdstefnu
og tilvistarheimspeki sem mikið vom í tísku
í Evrópu á 6. áratugnum, aðra skrifaði hann
í hefð módemismans sem var að ryðja sér
til rúms í Noregi undir lok 7. áratugarins
en tvær síðustu skáldsögurnar komu út ’74
og ’76 og em félagslegar raunsæissögur,
skrifaðar undir merkjum Kommúnistaflokks
Verkamanna, eða AKP einsog hann er tíðast
nefndur af Norðmönnum. En sjálf viðfangs-
efni Askildsens hafa sumsé haldist að mestu
óbreytt gegnum þessa stórsjói. Honum er
mjög umhugað um einstaklinginn sem berst
fyrir tilvem sinni og tilverurétti í umhverfi
sem í raun er honum andsnúið, þetta er
fólk sem gerir allt til að halda virðingu sinni
og reisn. „Réttlæti hefur alltaf verið gmnn-
tónninn í mínu eigin siðgæði og pólitískum
Norski rithöfundurinn Kjell Askildsen.
afskiptum, reyndar em stjórnmálaskoðanir
mínar frekar bamalegar, mótaðar af skýmm
og einföldum hugtökum einsog réttlæti,"
segir Askildsen.
Uppreisn og uppsteyt unglinga gegn boð-
um og bönnum hinna fullorðnu og samband
fóður og sonar hafa einnig verið eins konar
bláþræðir í gegnum bækurnar hans. Kyn-
slóðunum er stefnt saman sem andstæðum
til að sýna á einfaldan hátt vald hins sterka
yfír hinum vanmáttuga, hvemig aflið og
valdið standa í vegi tilfínninga og hugar-
flugs. Svipað er upp á teningnum í þeim
sögum sem lýsa samlífi hjóna, þar er tilfínn-
ingaleg bæling valdbeiting í hennar kjölfar,
aflvaki hins illa.
Þögnin hefur líka verið stöðugur fylgi-
nautur Askildsens gegnum tíðina. Það er
mikil þögn í sögunum hans, þögn milli per-
sónanna, þögn í heiminum. „Þögnin er tákn-
gervingur minnar eigin bölsýni,” segir hann
en með orðgætni sinni tekst honum þó að
vekja hjá lesandanum grun eða hugrennin-
gatengsl sem í sjálfum sér em hreint drep-
fyndin — allt í einu rís fyndnin eins og
gosstrókur upp úr miðri bölsýninni og dreif-
ist yfír allt sögusviðið. Stundum vaknar
meira að segja sá gmnur að í raun sé
Askildsen að blekkja okkur, hann sé alls
ekkert svona svartsýnn heldur sé þetta bara
grín allt saman, jafnvel þótt köld alvaran
blasi við.
Enda þótt Kjell Askiidsen hafi gefið út
fleiri skáldsögur en smásagnasöfn, em það
þó smásögumar sem hann er þekktastur
fyrir. Hann þykir reyndar slíkur meistari í
meðferð smásagnaformsins að margir landa
hans hafa á orði að hann sé einhver snjall-
asti smásagnahöfundur Noregs fyrr og
síðar. Sögurnar hans em yfirleitt stuttar —
og alltaf eins stuttar og þær mögulega geta
verið — og afar hnitmiðaðar. Hugsun þeirra
er skýr og sömuleiðis hugmyndin að baki
þrátt fyrir að möguleikar séu á margs kon-
Árið 1983 hlaut Kjell Askildsen verðlaun
Gagnrýnendasamtakanna norsku fyrir smá-
sagnasafnið Thomas F.’s siste nedtegnels-
er til almenheten (Síðustu skrif Tómasar
F. fyrir almenning). Sú bók hefur að geyma
örstuttar hugleiðingar Tómasar gamla F.
um ofur hversdagslega atburði í lífi hans,
settr fram með þeim einstæða hætti sem
Askildsen er svo lagið. Þótt hver einstök
hugleiðing geti staðið útaf fyrir sig em
þetta samstæð skrif og því hafa margir
orðið til að kalla bókina „mini-skáldsögu”.
Einnig er í bókinni sagan Carl Lange en
sjónvarpsgerð þeirrar sögu var nýlega sýnd
í ríkissjónvarpinu.
í lok síðasta árs sendi Askildsen frá sér
úrval smásagna sem hann nefndi En pluts-
elig frigjorende tanke (Hugmynd sem
skyndilega frelsar) eftir síðustu sögunni sem
reyndar hefur aldrei birst á prenti fyrr.
Þessi bók hlaut vægast sagt frábærar við-
tökur í Noregi og gagnrýnendur kepptust
um að hlaða lofi á höfundinn enda þótt all-
ar sögumar hefðu birst áður utan þessi eina.
Þetta er þó ekkert skrýtið því í fyrsta lagi
em sögurnar allar stórgóðar og einkennilega
áhrifamiklar auk þess sem sú mynd sem
fæst af Kjell Askildsen sem höfundi verður
mjög skýr með þessari bók.
Þegar spenna og ástríða knýja menn
til skrifta er afraksturinn iðulega for-
vitnilegur — stundum frábær. Fyrir Kjell
Askildsen er hvert orð dýrara en gull,
öllum orðum er ætlaður sérstakur sess
og lilutverk, engu ofaukið. Enda ekki
við því að búast af manni sem vill heldur
þegja en segja einhvern óþarfa einsog
hin löngu hlé á ferli hans benda til.
ar túlkun.