Morgunblaðið - 28.05.1988, Síða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. MAÍ 1988
ÚR BAKARAOFNINUM
Á LEIKSVTÐIÐ
FIÐLARINN á þakinu er
á tjöl unum í
Samkomuhúsinu á
Akureyri þessar vikurnar |
og þar er margt um
manninn með honum.
Mest ber á Tevje
mjólkurpósti. Þessi Tevje
er stór maður,
dökkhærður og
fúlskeggjaður. Maðurinn
á bak við hann er Theodór
Júlíusson. Hann hefur í
vetur jafnframt leikið
aðalhlutverkið í
Lokaæfíngu og leikstýrt
Horft af brúnni. En
hvaðan kemur hann, hvað
er hann að gera hér, af
hverju sást hann ekki hér
í fyrra? Við skulum
kynnast Theodór
Júlíussyni, ferli hans og
stöðu, og gefum honum
orðið þar sem hann situr
við norðurglugga í litla
salnum á efstu hæð í
Samkomuhúsinu.
Morgunblaðið/Sverrir Páíl
Theodór Júlíusson leikari.
Satt að segja byrj-
aði ég að lifa með
leiklist strax í
bemsku heima á
Siglufirði. Pabbi,
Júlíus Júlíusson,
var árum saman
einn af aðalleik-
urunum þar og hann tók mig með
á æfíngar í Sjómannaheimijinu al-
veg frá því ég var pínulítill. Ég man
að ég fýlgdist vel með öllu og satt
að segja skiidi ég ótrúlega vel um
hvað leiklist snerist strax þegar ég
var sjö ára eða svo. Já, pabbi lék
mikið og hann var einn af fáum
áhugaleikurum í dreifbýlinu sem
átti þess kost að hafa leiklist að
atvinnu um tíma. Hann var tvívegis
gestaleikari héma á Akureyri og
þegar hann lék hér Bör Börson fékk
hann launalaust frí á pósthúsinu
heima en Leikfélag Akureyrar
greiddi honum sömu laun og hann
hafði þar. Þetta hefur sjálfsagt ver-
ið sjaldgæft á þeim tíma.
Bakaradrengurinn
Sjálfur byijaði ég að koma fram
á skólaskemmtunum heima, var þar
í alls konar félagslífí og líka í hljóm-
sveit. Það æxlaðist síðan svo eftir
gagnfræðaskólann að ég fór að
vinna í bakaríinu heima, hjá Stein-
dóri frænda mínum Hannessyni.
Það leiddi til þess að ég fór að
læra bakaraiðn og á meðan ég var
í því var ég í hljómsveitastandi, en
leikurinn blundaði alltaf í mér þó
að nokkuð langt liði þar til hann
varð að alvöru í lífi mínu.
Þegar bakaranáminu lauk fór ég
til Noregs. Þá var ég tvttugur mað-
ur og giftur. Konan mín, kletturinn
í lífi mínu, er líka frá Siglufirði,
Guðrún Stefánsdóttir. Þegar hér
var komið sögu áttum við átta
mánaða gamalt bam og við tókum
okkur til og fórum til Óslóar, þar.
sem ég vann í konditoríi eða köku-
gerð í tvö ár. Við komum síðan
heim, ákveðin í að setjast að í
Reykjavík. Þá vildi svo til að það
var hringt í mig frá ísafirði og ég
var beðinn að koma vestur og taka
að mér að reka þar bakarí. Þangað
fórum við og þar var mér fljótlega
boðið að taka þátt í starfí Litla leik-
klúbbsins. Það var þama fyrir vest-
an sem ég fór að leika af einhveiju
viti. Ég starfaði með klúþbnum
þessi tvö ár sem við vorum á ísafirði
og lék þar í þónokkrum sýningum.
Meðal klúbbfélaga þama var Bjöml
Karlsson, en hann kenndi á staðn-
um. Okkur datt í hug í sameiningu
að bregða okkur suður og fara í
SÁL-skólann og læra leiklist. Guð-
rún kona mín hvatti mig ákaft til
þess, eins og yfírleitt þegar mér
hefur staðið eitthvað til boða, en
það fór þó svo að Bjöm fór suður
í skólann en ég rann á rassinn með
þetta. Hafði ekki kjarkinn. Við vor-
um komin með tvö böm og ég sá
ekki hvemig hægt væri að setjast
á skólabekk þegar svo var komið.
Aftur á heimaslóðir
Frá ísafírði lá leiðin aftur heim
til Siglufjarðar. Ég tók við bakarí-
inu þar, en hélt líka áfram í leiklist-
inni, stóð meðal annars fyrir þvi
að endurreisa Leikfélag Siglufjarð-
ar, sem hafði verið í dvala í nokkur
ár, og við höfðum uppi töluverða
starfsemi. Eftir að hafa bakað á
Siglufírði í tvö eða þijú ár varð ég
leiður á þessu starfí, sótti um og
fékk starf æskulýðs- og íþróttafull-
trúa bæjarins. En eftir tveggja ára
starf sem bæjarstarfsmaður sá ég
eftir að hafa hætt að baka. Það var
þó eitthvað upp úr því að hafa og
mögulegt að sjá fyrir sér og fjöl-
skyldu sinni með því.
Um það leyti bauðst mér að fara
til Dalvíkur, vinna þar við bakstur
og verða jafnvel meðeigandi í bak-
, aríi þar. Ég varð það nú raunar
aldrei því við fundum það fljótt
hjónin að við vorum ekki enn búin
að fínna rétta staðinn fyrir okkur.
En þegar við komum til Dalvíkur
fómm við að fínna verulega fyrir
leikhúsinu hér á Akureyri. Við gerð-
um að vísu töluvert af því árin sem
við bjuggum á Siglufirði að skreppa
hingað í leikhús, en á Dalvík var
þetta vissulega miklu nær. Ég bak-
aði á Dalvík í tvö ár — það er út
af fyrir sig merkilegt svona eftir á
að hyggja hvað við bjuggum víða
í tvö ár - og þar lék ég líka tölu-
vert mikið og leikarabakterían í
mér óx og óx.
Inn í atvinnuleikhúsið
| Svo rarin upp sá dagur að ég sá
að auglýst var eftir leikumm hjá
Leikfélagi Akureyrar. Ég beit á
jaxlinn og ákvað að sækja um. Ég
fékk stöðuna og ég verð að segja
eins og er að ég varð óskaplega
undrandi. Það fylgdi þessu svo
furðuleg tilfínning. Ég varð ham-
ingjusamur eins og bam en um leið
voðalega hræddur. Og fyrsti dagur-
inn minn í nýja starfínu, afmælis-
dagurinn minn 21. ágúst 1978, var
einhver erfíðasti dagur í lífi mínu.
Þá kom ég á samlestraræfingu í
þessu atvinnuleikhúsi. Hér vom
Danska IjóðskáldiÖ Henrik Nordbrandt
Fulltrúi Danmerkur í
kapphlaupinu um
bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs
tapaði á
endasprettinum fyrir
kappanum Thor
Vilhjálmssyni
Danska skáldsins Hen-
rik Norbrandts var
vænst til Reykjavíkur
í mars síðastliðnum til
þess að gera við
danska bókmenntakynningu á veg-
um Norræna hússins. Nærvera hans
hefði orðið viðburður, því því það er
ekki einasta erfítt að fá Nordbrandt
til þess að sýna sig opinberlega held-
ur bætist þar ofan á að nær ómögu-
legt er að tæla hann burt frá Miðjarð-
arhafslöndum þar sem hann h'eldur
sig, fanginn af sérstæðri birtunni.
Hann kom heldur ekki, þrátt fyrir
jákvæð símtöl frá knæpum í Malaga
og Tanger, þar sem honum þótti
veran hræðileg. En á siðustu stundu
varð þrálátt vetrarþunglyndið ferða-
lönguninni yfírsterkara!
Fyrir tveimur ámm var framlag
Danmerkur til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs. Guldkuglen eftir
Hanne Marie Svendsen. Þetta er án
efa besta skáldsaga sem komið hefur
fram á þessum áratugi í Danmörku
og var einstaklega gott og verðugt
framlag. Það sama er að segja um
ljóðasafn Henrik Norbrandts Under
Mausalæet. Ég efaðist heldur ekki
eitt andartak um að í þetta skiptið
myndi Danmörk hreppa hnossið, því
jafn andrík ljóð hef ég ekki augum
litið síðan ég las ljóð Sophus Claus-
ens. Ljóðin hafa í senn sértæka og
almenna skírskotun og em þar að
auki frumleg. Þetta er þmngin ljóða-
bók sem veitir okkur aðgang að
duldri, niðandi uppsprettu innra með
okkur og farvegur hennar færir okk-
ur þangað sem hið óútskýranlega býr
og merkir allt. Og þrátt fyrir allt
andríkið seldist hann og var lesinn,
einsog Goethe forðum, og bókin varð
reyndar söluhæsta bók ársins og er
það vægast sagt sjaldgæft þegar
ljóðabók á ( hlut. En, einsog alkunna
er, fékk hann ekki bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs. Á endasprett-
inum í Þórshöfn þurfti hann að lúta
í lægra hald fyrir íslandi. Þegar mér
bámst þessi tíðindi, inn á fallegt
bókaafn Norræna hússins, varð ég
alls ekki leið. Ég hugsaði með mér:
„Já auðvitað, hann hlýtur þá að fá
Nóbelsverðlaunin."
Henrik Nordbrandt sem fæddur
er 1945 hefur á tuttugu ára tímabili
látið frá sér fara nærri 20 ljóðabæk-
ur. Eftir útkomu fyrstu ljóðabókar-
innar Digte 1966, hlaut hann þriggja
ára starfslaun úr listasjóði að upp-
hæð 60.000 dkr. Þetta var stór upp-
hæð á þessum tíma og vom menn
ekki á eitt sáttir. „Fyrir svona litla
ljóðabók!!!" sögðu sumir og höfðu
magn í huga frekar en gæði. Og
svona hefur þetta gengið. Nord-
brandt hefur fengið öll þau bók-
menntaverðlaun sem veitt em í Dan-
mörku. Hann hefur m.a. fengið
Stór-verðlaun dönsku ddönsku Aka-
demíunnar, fyrstu skálda af sinni
kynslóð.
Það vill þannig til að þegar ljóð-
skáld skara fram úr, þá bíða bæði
gagnrýnendur og lesendur spenntir
eftir því að ljóðskáldið snúi sér að
skáldsögunni, og verði þar með al-
vöm höfundur. Fyrstu, og hingað til
einu, skáldsögu Henrik Nordbrandts
var beðið með sérstakri eftirvænt-
ingu. Bókin er njósnasaga og heitir
Finckelsteins blodige bazar. Hún
kom út árið 1983. Bókin uppfyllti
alls ekki væntingar gagnrýnenda um
spennubókmenntir, ef til vill vegna
þess að morðgátumar í bókinni
skipta í raun litlu máli og eiga reynd-
ar ekkert að upplýsast. Aðalpersónan
er morðinginn sjálfur, og verður ekki
hjá því komist að sjá í honum Nord-
brandt sjálfan. Hann er málfræðing-
ur (án háskólaprófs) einsog Nord-
brandt, er sérfræðingur í tyrknesku,
arabísku og kínversku og er þar að
auki upptekinn af tyrkneskum þjóð-
kvæðum og lífsspeki sem þó liggur
víðs Qarri allri pólitískri afstöðu. Hér
að neðan er synishom úr skáldsög-
unni þar sem Finckelstein ræðir
pólitík við mann nokkum, and-fasista
og and-kapítalista, en sjálfur er hann
njósnari og gagnnjósnari sumpart
af fúsum og fijálsum vilja, sumpart
nauðugur:
„Ég held að við séum sammála,
sagði Hiiseyn alvarlegur í bragði.
Fred [Finckelstein] hafði þrátt fyrir
allt ekki valdið honum vonbrigðum.
Finckelstein! hugsaði sá. Þú ert
festulaus, algjörlega festulaus. Þetta
var tilvitnun í gamlan kennara. Fyrr-
verandi skátaforingja. Sá maður
hafði haft festu.
— Það hefði verið hægt að nota
hann sem símastaur, sagði hann
upphátt."
Góðvinur Finckelsteins margmillj-
ónerinn og pólitíkusinn Muzaffer,
sem erfítt er að henda reiður á
pólitískt og líkamlega, er nokkurs
konar hliðstæða hans. Þeir vita báð-
ir að það er eitt sem þeir eiga sameig-
inlegt en það er áhuginn á danska
heimspekingnum Kierkegárd og bók-
in er krydduð heimspeki hans. Skáld-
sagan er ekki spennusaga í þeim
skilningi að lesandi verði að komast
því hver drap hvem, hver ætlar að
drepa hvem, og svo framvegis; þetta
er kitlandi en skiptir minnstu máli.
Spennan snýst í raun um myrka og
mótsagnakennda afkima mannssál-
arinnar. Þar er hið stóra sakamál
að vinna og við nánari athugun er
það einmitt það sem gerir kristin-
dóminn áhugaverðan og aðlaðandi.
Það er almennur skilningur að boð-
orðið: „Þú skalt ekki drepa" merki
að ekki megi undir nokkrum kring-
umstæðum deyða aðra mennslqu.
En frá þessu boðorði eru í biblíunni
tilteknar fjölmargar undantekningar
og niðurstaðan er sú að allir þeir sem
ekki skipta neinu máli [ leit manns-
ins að fullkomleika séu réttdræpir.
Finckelstein er ekki áhugaverður
vegna þess að hann er morðingi.
heldur vegna þess að jamm er full-
komlega mannlegur og fullur mót-
sagna. Gagnrýnendum fannst sagan
tyrfín — konum fannst hún full karl-
rembu. Hann á það nefnilega til að
líkja konum við kýr, sérstaklega
Önnu, ástkonu Finckelsteins (en
„Anna“ er eins afturábak og áfram!)-
Nákvæmlega það sama gerir Suz-
anna Brögger í nýjustu bók sinni
„Edvard og Elvira — en ballade" án
þess að nokkur sjái ástæðu til þess
að ásaka hana um karlrembu. í
líkingum hennar þykjast menn sjá
sársaukann vegna hlutskiptis kon-