Morgunblaðið - 07.01.1989, Blaðsíða 5

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JANÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JANÚAR 1989
B 5
uppi íslensku tónlistarlífi innan
fárra ára. „Þetta unga fólk er
framtíð íslenskrar tónlistar og Sin-
fóniuhljómsveit æskunnar er þeim
nauðsjmlegur vettvangur til að
þroskast sem góðir tónlistar-
menn,“ sagði Zukofsky að lokum.
H. Sig.
eftir Einar Má
Guðmundsson 1
rithöfund
menntir hafa í æ ríkari mæli losnað
úr viðjum þess raunsæis sem stund-
um hefur verið kennt við félagsráð-
gjöf og læknaskýrslur.
Fýrir starfandi rithöfunda á
Norðurlöndum hefur þessi staða
þýtt gríðarlegar breytingar. Hið
gamla viðhorf, sem oftast er kennt
við Georg Brandes, um bókmennt-
imar sem umræðuvettvang hug-
mynda hefur mátt víkja fýrir mun
dýpri og breiðari skilningi á eðli
frásagnarlistarinnar. Þær hefðir
sem norræn menning byggir á er
sá andlegi fjársjóður sem höfundar
dagsins í dag hljóta að sækja í. Það
er allt of algengt að íjársjóðum
þessarar menningar sé aðeins veif-
að sem safngripum við hátíðleg
tækifæri. En jafnt íslendingasög-
urnar, goðafræðin og munnmæla-
sögumar, ásamt ævintýrum H.C.
Andersens, Kalevala o.fl. o.fl; allt
er þetta lifandi bókmenntahefð sem
myndar bakgmnn þeirra bók-
mennta sem skrifaðar em í þessum
löndum. Og það sem ekki er síður
mikilvægt fyrir nútímahöfunda á
Norðurlöndum er hin sígilda nor-
ræna skáldsaga með höfunda ein-
sog Strindberg, Hamsun, Laxness
og Heinesen í broddi fylkingar. Allt
myndar þetta gmnn þess sem nú-
tímahöfundar á Norðurlöndum
hljóta að sækja til.
Og lýk ég hér máli mínu.
STÆRSTA
hljómsyeit landsins
Við hjá Sinfóníuhljómsveit æskunnar ætl-
um að firumflytja hér á íslandi Sjöttu
Sinfóníu Mahlers undir stjórn Pauls
Zukofskys í Háskólabíói í dag, laugar-
daginn 7. janúar klukkan hálQujú,“
sagði Hulda Birna Guðmundsdóttir um
þessa tónleika stærstu hljómsveitar
landsins. Já, Sinfóníuhljómsveit æskunn-
ar er stærsta hljómsveitin hérlendis því
tæplega 100 hljóðfæraleikarar takaþátt
að þessu sinni, á aldrinum 13-25 ára.
William Heinesen
og því þarf hann ekki lengur á
neinum andlegum rétttrúnaðarpáf-
um að halda.
í öllum orðaflaumnum um hve
einangmð Norðurlönd em í bók-
menntalegu tilliti, er mönnum hollt
að hafa í huga að um síðustu alda-
mót skipuðu norrænar bókmenntir
veglegan sess í heimsbókmenntun-
um. Það er ekkert fráleitt að
ímynda sér að um næstu aldamót
verði staðan svipuð. Ekki svo að
skilja að bókmenntirnar í heiminum
séu einhver svæðisbundinn fótbolta-
leikur heldur standa höfundar alls
staðar í heiminum frammi fyrir
sama vandanum og bókmenntirnar
em í eðli sínu alþjóðlegar. Sú til-
hneiging að skipta þeim upp í svæði
er fyrst og fremst markaðslegt sjón-
armið, þó vissulega kunni það í
ýmsum tilvikum að vera raunin að
meira sé að gerast á einum stað
en öðmm.
En vilji Norðurlöndin sigrast á
sinni menningarlegu minnimáttar-
Halldór Laxness
kennd verða þau að læra að horfa
á menningu sína sem heild. Ekki
heild sem byggir á að menning allra
þjóðkirknanna sé eins heldur þar
sem innri aðstæður og ólík sjónar-
mið mætast. Við tölum um suður-
amerískar bókmenntir þó öll vitum
við að sú álfa samanstendur af
mörgum löndum og að bókmenntir
hverrar þjóðar fyrir sig em ólíkar.
Sá menningararfur sem Norður-
löndunum er sameiginlegur gerir
það að verkum að hægt er að líta
á menningu þeirra sem svipaða
heild.
Þær breytingar sem átt hafa sér
stað á norrænum bókmenntum á
síðustu árum em á engan hátt sér-
norrænar. Þvert á móti er um al-
þjóðlegt blómaskeið að ræða í frá-
sagnarlist og skáldskap, Þetta
blómaskeið byggir á, einsog áður
hefur komið fram, endurreisn frá-
sagnarlistarinnar og skáldskapar-
ins. Og það er þessi staða sem hef-
ur orðið til þess að norrænar bók-
Hulda Bima sagði að eins og
aldur hljómsveitarmeðlima gæfi til
kynna væri kunnátta þeirra og
nám á ýmsum stigum. „Sumir em
komnir í framhaldsnám erlendis
en þeir yngri em enn við nám í
tónlistarskólum landsins. Flestir
þátttakenda koma héðan frá
Reykjavíkursvæðinu og Akureyri
en einnig em hljóðfæraleikarar
víðar að af landinu. Það geta allir
verið með sem hafa náð vissri
leikni á hljóðfærin,“ sagði Hulda
Bima.
Sinfóníuhljómsveit æskunnar
varstofnuðþann l.janúar 1985
við upphaf Ars æskunnar og Tón-
listarársins. Stofnendur vom
skólastjórar tónlistarskólanna
ásamt Paul Zukofsky sem verið
hefur stjómandi hljómsveitarinnar
frá upphafi. í samtali við Morgun-
blaðið sagði Zukofsky að Sjötta
Sinfónía Mahlers væri ein af þeim
H.C. Andersen
er það sammni hins þjóðlega og
alþjóðlega sem heimsbókmenntim-
ar spinna þræði sína úr.
Einsog allir vita er fæðingarvott-
orð skáldsögunnar í Evrópu og
skáldsagan er að mörgu leyti evr-
ópsk listgrein. Sumir segja að Evr-
ópa eigi tvennt: tónlistina og skáld-
skapinn. Eflaust mætti eigna Evr-
ópu fleira, til dæmis boðhlaupið, en
það skiptir ekki máli hér. En þrátt
fyrir þessa staðreynd, evrópskan
uppmna skáldsögunnar og tiltölu-
lega ungan aldur, hafa menn í tíma
og ótíma verið að gefa út dánarvott-
orð og þóst geta hengt það á kald-
ar tær skáldsögunnar. En alltaf
hefur hún risið upp, ef ekki gengið
aftur, og í dag talar enginn um
dauða skáldsögunnar, nema
kannski örfáir Fransmenn. Hitt er
hins vegar athyglisvert að hin nýja
flóðbylgja frásagnarlistar hóf ekki
ferðalag sitt í Evrópu, einsog raun-
in hafði verið öld áður, heldur var
henni hmndið af stað frá löndum
August Strindberg
þriðja heimsins, nánar tiltekið Suð-
ur-Ameríku, og þaðan kom hún
aftur til Evrópu.
IV
En hvemig horfa þessi mál við
norrænum bókmenntum?
Með örfáum undantekningum
hefur útbreiðsla norræna bók-
mennta, út fyrir Norðurlöndin, ver-
ið sáralítil á árunum eftir stríð.
Sumir hafa viljað skýra þessa stað-
reynd með því hvemig nasisminn
misnotaði norræna menningu og
afskræmdi og má til sanns vegar
færa. Fleiri skýringar em vafalaust
en þær skipta ekki máli hér. Hitt
er öllu mikilvægara að margt bend-
ir til að nú sæki norrænar bók-
menntir fram á ný.
Þetta er ekki bara spádómur úr
lausu lofti gripinn heldur staðreynd
sem þess vegna mætti gefa töl-
fræðilegan gmnn. Fleiri og fleiri
höfundar á Norðurlöndum em nú
þýddir og gefnir út á tungumálum
Knut Hamsun
fyrir utan hið norræna málsvæði
og má benda á að hvort tveggja í
ljóðlist og sagnagerð kennir nú
margra grasa á Norðurlöndum.
Þessi staða er í sjálfu sér ekkert
skrýtin þegar haft er í huga að um
áratuga skeið hafa Norðurlanda-
þjóðimar setið á sínum rassi og
fylgst með menningu umheimsins
einsog gestir í leikhúsi. Þess vegna
er líka kominn tími til að þeir reyni
sig sjálfir á sviðinu.
Málið er ekki að í dag séu skrifað-
ar fleiri bækur á Norðurlöndum en
svo oft áður heldur hefur sama
getjunin verið að eiga sér stað í
bókmenntum norrænna þjóða og í
bókmenntum annarra þjóða, það er
endurreisn frásagnarlistar og
skáldskapar. Spurningarmerkin
blómstra í huganum og hin skáld-
lega leit er hafin. Gagnstætt tíma-
bili raunsæisins, þegar rithöfundar
töldu sig boðbera svipaðs sannleika
og stjórnmálamenn, vita menn nú
að skáldskapurinn er sitt eigið svar
Morgunblaðið/Sverrir
Scott Kluksdahl æfir
sellóleikarana.
Sinfó
ní»hlj6
*8ku
nnar.

^eitar

Sinfóníu-
hljómsveit
æskunnar
flytur
6. Sinfóníu
Mahlers
í Háskólabíói
Joanne Opgenorth æfir
fiðluleikarana. Myndim-
ar em allar teknar á
æfingu í Hagaskóla fyrr
i vikunni.
þremur sinfóníum Mahlers sem
taldar væru marka upphafið á lok-
um ferils hans sem tónskálds,
þeirri fimmtu, sjöttu og sjöundu.
„Þetta er mjög tilfinningaþrungið
verk og eitt þekktasta einkenni
þess eru hamarshöggin þrjú sem
gjaman eru túlkuð sem örlögin
og dauðinn sem Mahler var farinn
að fínna nálgast. Verkið er nokkuð
langt og einnig þarf mjög stóra
hljómsveittil flutningsins sem
líklega er ástæða þess að það hef-
ur ekki verið flutt hérlendis áður,“
sagði Paul Zukofsky stjómandi.
Hulda Bima sagði að aðdrag-
andinn að stofnun hljómsveitar-
innar hefðu verið svonefnd Zukof-
sky-námskeið sem haldin voru á
vegum Tónlistarskólans í
Reykjavík á árunum 1977-1983.
Þá var ákveðið að hverfa frá nám-
skeiðunum og leita nýrra leiða og
niðurstaðan varð Sinfóníuhljóm-
sveit æskunnar.
Frá stofnun hljómsveitarinnar
hafa verið haldin átta námskeið
og því níunda lýkur nú með tón-
leikunum í dag. Sér til fulltingis
hefur Zukofsky aðstoðarfólk frá
Bandarikjunum sem æft hefur hin-
ar mismunandi deildir hljómsveit-
arinnar svo tíminn nýttist sem
best. Hljóðfæraleikaramir ungu
hafa æft daglangt frá 27. desem-
ber og leggja mikinn metnað í
verk sitt nú sem endranær en áður
hefur hljómsveitin m.a. framflutt
9. sinfóníu Mahle.rs, Þijá þætti úr
Wozzec eftir Alban Berg,
Strengjakvartett op. 131 eftirBe-
ethoven útsettan fyrir strengja-

sveit og Píanókvartett í g-moll op.
25 í hljómsveitarbúningi eftir J.
Brahms og A. Schonberg.
„Markmiðið með Sinfóníuhljóm-
sveit æskunnar er að gefa ungu
tónlistarfólki kost á að spila í full-
skipaðri sinfóníuhljómsveit. Eng-
inn einn tónlistarskóli á landinu
er svo öflugur að hann geti haldið
úti fullskipaðri nemendahljómsveit
en það er nauðsynlegur þáttur í
uppeldi sérhvers tónlistarmanns
að fá tækifæri til að spila í slíkri
hljómsveit. Á þennan hátt fá nem-
endumir að kynnast mjög náið
tónbókmenntum hljómsveita og
læra þau öguðu vinnubrögð sem
hljómsveitarleikur krefst. Á þenn-
an hátt þroskast nemendur og
öðlast þá reynslu sem slík sam-
vinna og ögun felur í sér. Hljóm-
sveit sem þessi skapar einnig kjör-
inn vettvang fyrir þá hljóðfæra-
leikara sem stefna í atvinnu-
mennsku," sagði Hulda Bima.
Paul Zukof sky tók í sama
streng og bætti því við að hinir
fjölmörgu tónlistarmenn sem nú
tælqu þátt í starfi hljómsveitarinn-
ar væra þeir sömu og myndu halda
Joseph
Ognibene
æfir málm-
blásarana.
Fuglabúr
frásagnarlistarinnar
III. hluti
Á sínum langfa þróunarferli hefur frásagnarlistin verið sá vettvangur þar sem þræðir
sögnnnar mætast og andinn lifir. í þeirri margflóknu og verkskiptu veröld sem við búum
í dag er skáldskapurinn ef til vill síðasti stallurinn þar sem hægt er að standa og segja
einsog gömlu Grikkirnir: Ekkert mannlegt er mér óviðkomandi. Skáldskapurinn gefúr
viðfemari mynd af heiminum en nokkurt annað listrænt form. Nútimaskáldskapurinn
leitar eftir anda hlutanna og birtir veröldina í samspili við þann anda. Innan sinna vé-
banda rúmar hann öll frásagnarform fyrri tima en stendur um leið með báða faetur í
núinu; nútímaskáldið er annála- og sagnaritari í einni persónu, ljóðskáld og sögusmiður
á sömu stundu. Gleymum því ekki að fyrstu stórvirki vestrænnar frásagnarlistar voru í
bundnu máli.
Iskáldskapnum leggja orðin
ekki mælikvarða sinn á
hvað er skrifað heldur
hvemig. Þess vegna tjáir
skáldskaparlistin það sem
máli skiptir á allt annan
hátt en fréttastofur sjónvarps-
stöðva. Beri menn til dæmis saman
fréttir frá þriðja heiminum við
skáldverk þaðan gefur það síðar-
nefnda allt aðra mynd af ástandinu.
í skáldskapnum stendur maðurinn
andspænis ofureflinu en fréttimar
sýna aðeins ofureflið eins og það
birtist. Fréttin nær í besta falli
annálseðli atvika en skáldskapurinn
sýnir hvort tveggja í senn öflin sem
að baki búa og andann sem yfír
þeim hvilir.
Sú endurkoma frásagnarinnar,
sem hér hefur verið minnst á, á sér
sínar samfélagslegu rætur og hefur
sinn pólitíska boðskap, því það sem
hefur kallað frásagnargleðina fram,
eru einmitt þær aðstæður sem
heimurinn býr við í dag: það er að
segja, eyðileggingin sem vofír yfir
mannkyninu og sú tilfinning að nú
standi mannkynið á krossgötum
hefur framkallað þá tilfínningu að
nú sé einmitt tími til að færa jafnt
stóra sem smáa atburði í letur og
segja sögur þannig að við fínnum
að heimurinn, þrátt fyrir tárin sem
flæða niður kinnar hans, sé staður
sem við verðum að virða.
Þess vegna skipta allir afkimar
heimsins jafn miklu máli og kannski
er þessi staða skýringin á því hvers
vegna vaxtarbroddur heimsbók-
menntanna kemur í svo ríkum
mæli frá heimshomunum þar sem
samhengi hlutanna er skýrast. í litl-
um samfélögum halda skáldin á
heiminum einsog steinvölu í lófan-
um. Með öllum sínum sérkennum
geta marklítil pláss tjáð allan heim-
inn, því aðferðimar sem notaðar
eru, hin bókmenntalega tjáning, eru
sameign alls mannkyns. Þannig er
þessi tjáning um leið liður í and-
legri sjálfstæðisbaráttu þjóðanna.
Með því að leggja áherslu á sér-
kennin er fjölbreytileiki veraldar-
innar undirstrikaður. Þannig eru
bókmenntimar að mörgu leyti burð-
arásinn í bardaganum gegn þeirri
andlegu flatneskju sem „gervi-
hnattamenningin“ reynir að
þröngva upp á þjóðimar til að festa
stórveldafyrirkomulagið enn betur
í sessi. Sem sé, í stuttu máli sagt