Morgunblaðið - 03.03.1989, Blaðsíða 7

31 SfiAM •« }(l]0/aUT8Ó'j qf(].A JglftmgM -
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. MARZ 1989
ii i)
B 7
Dr. Ann P. Streissguth
unni, að minnsta kosti í Banda-
ríkjunum, enda að mínu áliti hrein
fjarstæða.
Bjór er áfengi
Nú drekka konur gjarnan pilsn-
er á meðgöngu. Hvað með bjórinn
sem nú er kominn til íslands?
„í rannsókn sem gerð var í
Seattle í Bandaríkjunum var fólk
spurt um áfengisneyslu sína. Kom
í Ijós að stór hluti þessa fólks
hélt að bjórinn skaðaði ekkert þó
að það vissi að áfengi væri í bjórn-
um. Ég tel að þetta sé mjög mikil-
vægt fyrir ykkur íslendinga að
hafa í huga núna þegar farið er
að selja sterkan bjór. Bjór er
áfengi.
Það er sama hvort drukkinn er
einn sterkur drykkur eða ein bjór-
dós, áfengismagnið er það
sarna."
Viðvaranir á
áfengisflöskum
Dr. Ann hefur eins og áður kom
fram í fjölda ára unnið að rann-
sóknum og einnig starfað að fyrir-
byggjandi aðgerðum. Hvernig
og ekki kannski eins mikið neytt
dagsdaglega.
Ennfremur má segja að hér hef-
ur aldrei þótt fallegt að sjá van-
færa stúlku með glas í hendi. Þetta
hefur tilheyrt okkar menningu, trúi
ég. Ef til vill höfum við haldið uppi
forvörnum með okkar víkingseðli.
Hitt er annað mál að lítið hefur
verið gert af því að kynna þessa
hættu á íslandi," segir Atli. Hann
bendir á að nokkrar greinar hafa
verið skrifaðar á undanförnum
árum og í mæðraskýrslum er spurt
eftir því hvernig sé með áfengis-
og tóbaksneyslu. Annar hefur
áróðurinn ekki verið.
hefur þetta starf gengið í Banda-
ríkjunum?
„Það var ósköp erfitt í byrjun.
Ég fékk óbilandi áhuga á þessu
árið 1973 og ákvað að eyða tíu
árum í að rannsaka og vinna að
fyrirbyggjandi aðgerðum. Ég hélt
upphaflega að mér myndu duga
tíu ár en ég ákvað svo að bæta
tíu árum við og verð að sjá hvað
kemur út úr því.
Þegar ég byrjaði á þessu starfi
mínu voru það 81% kvenna sem
drukku áfengi á meðgöngutíma.
Sex árum seinna hafði talan lækk-
að verulega eða allt niður í 42%
og það var mjög uppörvandi.
í fyrstu var alls ekki auðvelt að
koma skilaboðum áleiðis og það
var í raun ekki fyrr en æðsti mað-
ur heilbrigðismála í landinu mælti
með bindindi á meðgöngu að hjól-
in fóru að snúast okkur í hag.
Með árunum hafa málin verið
að þróast til betri vegar, ýmis fylki
og borgir hafa sett þær reglur að
allsstaðar sem hægt er að kaupa
vín verði að hanga viðvörun til
verðandi mæðra þar sem segi að
hættulegt sé að drekka áfengi á
meðgöngu. í mörg ár hefur verið
barist fyrir því að fá flöskur merkt-
ar með viðvörunum. Áfengisiðn-
aðurinn er mjög sterkur í Banda-
ríkjunum og hefur tekist að þagga
þetta niður í mörg skipti. Það var
hinsvegar nú í haust að samþykkt
var í þingi að áfengisflöskur
skyldu merktar með límmiðum
þar sem skýrt væri frá því að
áfengi væri hættulegt fóstrum.
Það kom í Ijós að ástæða var fyr-
ir því. Fjórar mæður hafa lögsótt
áfengisinnflytjendur og framleið-
endur vegna þess skaða sem
börn þeirra hafi orðið fyrir vegna
áfengisneyslu. Þær drukku að
vísu vínið en halda fram að áfeng-
isframleiðendurnir hafi vitað að
vínið væri skaðlegt börnunum og
þeir jafnvel barist gegn viðvörun-
armiðum á flöskum. Þeim varð
Ijóst að með þessu móti gætu
þeir farið að tapa meira fé ef þeir
merktu ekki flöskur sínar. Niður-
staðan varð því svo að í lok þessa
árs eiga allar áfengisflöskur í
Bandaríkjunum að vera merktar
með viðvörunum. Tvennskonar
límmiðar verða á flöskunum sem
velja má um, annar að áfengi sé
skaðlegt verðandi mæðrum og
hinn að það sljóvgi og deyfi neyt-
andann."
Áfengisneysla
föðurins
Skiptir máli hvort faðirinn drakk
áfengi þegar framleiðsla sæðis-
fruma átti sér stað eða við getn-
að?
„Ýmislegt bendir til að það
hafi þýðingu en enn hafa engar
nógu ýtarlegar rannsóknir verið
gerðar á því," segir dr. Ann, en
hinsvegar bendir hún á að um
þessar mundir standi yfir um-
fangsmiklar rannsóknir á þessu
viðfangsefni við háskóla í Banda-
ríkjunum.
Texti: GRG
- SEGIR ATLI
DAGB J ARTSSON
BARNALÆKNIR
Þar sem bjórinn flæðir nú yfir
landann er ekki úr vegi að spyrja
Atla að lokum hvort vanfærar kon-
ur verði ekki að bíða með að teyga
ölið. Hann segir að þrátt fyrir þá
skoðun sína að þegar til lengdar
lætur muni þetta bjórleyfi sem nú
hefur fengist á íslandi draga úr
heildarneyslu áfengis og gera að
verkum að minna verður drukkið
af sterkum vínum þá sjái hann
hættuna sem fyrir hendi er á að
ófrískar konur átti sig ekki á því
að bjór er áfengi.
„Þungaðar konur eiga hreint
ekki að drekka bjór. Um leið og
kona hefur minnsta grun um að
hún sé barnshafandi á hún að
hætta allri áfengisneyslu og bjór-
neysla er þar með talin."
Mérfinnst útsýnib
^Esjunnar
^stórkostlegt
Að aðlagast aðstæð-
um er ekki alltaf sjálf-
gefið. Það vekur því
aðdáun og um leið for-
vitni þegar eiginkonur
diplómata ná að feiia
menntun sína og
áhugasvið að lífinu í
landinu. Ein þeirra sem
það hefur og á aðdáun-
arverðan hátt, er f rú
Patricia Chapman
sendiherrafrú Breta.
Frú Chapman er kenn-
ari og fornleifa- fræð-
ingur að mennt, hún
var að setja saman
pottabrot, er okkur bar
að garði breska sendi-
ráðsins einn sólbjartan
dag fyrir skömmu.
Við uppgröft í Viðey
„Ég ætlaði ekki að trúa
mínum eigin augum þegar ég sá
þessi 17. aldar pottabrot við
uppgröftinn í Viðey," sagði hún
á sinn hægláta hátt en full eld-
móðs. Hún sýndi okkur brotin
og sagði að þau væru úr skaft-
potti sem hafi komið hingað frá
Hollandi á 17. öld með hollensk-
um hvalföngurum, sem að líkind-
um hafa notað eldhúsáhöld i
verslun við íslendinga. „Ég þekkti
strax þessa tegund pottabrota
frá því ég var við rannsóknir í
Haag í Hollandi á fornmenjum frá
17. öld, þessi brot eru nákvæm-
lega eins," sagði hún og benti
um leið á upphleypta mynd í gler-
ung leirsins.
Frú Chapman var einn þeirra
fornleifafræðinga sem vann við
fornleifarannsóknir í Viðey í sum-
ar. „Ég var mætt klukkan 8 á
morgnana til að taka bátinn til
Viðeyjar hvenær sem ég gat því
við komið," sagði hún, „og mér
finnst ég hafi lyft þar nokkrum
tonnum af íslenskum jarðvegi er
við unnum í kapp við jarðýturnar,
en þannig var það einnig í Haag.
Slík starfsaðstaða er nokkuð ein-
kennandi fyrir fornleifauppgröft í
dag. Oft finnast gamlar menjar
undir grunnum húsa sem fara á
að endurbyggja og reynist þá oft
vera knappur tími til rannsókna.
Fornleifarannsóknir eru líka mjög
dýrar. Það má því segja að forn-
leifauppgröftur nú til dags sé oft
einskonar björgun. í Viðey held
ég að við höfum gert eins vel og
hægt var á þeim tíma sem okkur
var gefinn."
Víkingatíminn í Englandi
„Við komum sem sagt hingað
frá Hollandi," sagði frú Chap-
man, „það var mjög áhugavert
og ekki síst vegna tungumálsins
sem er á margan hátt svipað
enskri tungu og þegar ég svo
kom hingað og heyrði þetta
gamla mál víkinganna, þá voru
mér Ijós áhrif máls þeirra á ensk-
una."
Chapman-hjónin áttu mikinn
þátt í að fá hingað til sýningar
Morgunblaðið/Bjami
Frú Patricia Chapman kannar pottabrot frá uppgreftrinum í Viðey.
forna muni frá Jórvík eða York á
Englandi, þar sem víkingarnir
höfðu aðsetur um 250 ára skeið
eða fram undir 1066. Almennt
höfum við lítið vitað um þetta
tímabil, eða kannske ekki vilja
vita vegna lýsinga í fornum ritum
á grimmd þessara fornu víkinga.
Við ræddum í sambandi við
þetta tímabil um tengsl sagn-
fræði og fornleifafræði. „Þessi
fræði eru ekki alveg þau sömu,"
sagði frú Chapman, „í mörgum
tilvikum segir sagan eitt en forn-
leifarannsóknir sýna hlutina tals-
vert aðra. Hver sá sem ritar sög-
una getur ekki komist hjá því að
skrifa hana út frá eigin sjónar-
horni og er hún því sjaldnast hlut-
laus. Það kemur kannske gleggst
í Ijós í viðhorfum Englendinga
gagnvart víkingunum. Munkar
rituðu frásagnir af árásum víking-
anna og lýstu því hve hræðilegir
ofbeldismenn þeir voru, en
klaustur þeirra urðu fyrst til að
verða fyrir árásum. En það kem-
ur í Ijós þegar farið er að vinna
að uppgreftri á stað eins og
Jórvík að víkingarnir voru, eftir
að þeir höfðu komið sér fyrir,
mjög starfsamir hagleiksmenn
og stunduðu kaupmennsku. (
gegnum fornleifarannsóknir
kemur einnig í Ijós að þeir hafa
haft friðsamleg samskipti við þá
sem fyrir voru í landinu. Þarna
hefur fornleifafræðin komið fram
með gjörólíka mynd af þessu
tímabili."
Víkingunum tókst mjög fljótt
að aðlaga sig aðstæðum og
sagði frú Chapman að það hafi
komið fram á tvennan hátt, ann-
ar var að þeir lærðu að höggva
út stein fyrir grafreiti, það höfðu
þeir ekki þekkt áður, en legstein-
ar voru hluti af kristnum siðum
sem þeir hafa tekið upp. Víking-
arnir voru í upphafi heiðnir en
mjög fáar heiðnar grafir hafa
fundist í Englandi. Hinn þátturinn
var tungumálið. Það er til áletrun
yfir kirkjudyrum í Kirkdale sem
augljóslega greinir frá víkingi, og
er þar letrað nafn hans, Orm
Gamalsson. í áletrunin kemur
fram að þeir hafa þá þegar aðlag-
að sig þeirri mið-ensku sem þá
var töluð, en áletrunin er frá um
100 árum eftir að þeir höfðu tek-
ið sér bólfestu á Englandi.
Hve mikil voru áhrif
víkinganna á
engilsaxneska tungu?
„Þau voru mjög mikil," sagði
frú Chapman. „Aðaláhrifin voru
í þá átt að einfalda enska mál-
fræði. Sagnir eru af víkingnum í
Jórvík er hann ræðir viðskipti við
Engilsaxa sem vildi selja honum
kerru og hest. Víkingurinn var
aldrei viss um hvort heldur um
var að ræða einn hest og tvær
kerrur eða tvo hesta og eina
kerru. Þessi misskilningur kom
upp vegna þess að málfræðin í
tungumálum þessara beggja að-
ila var ekki sú sama. En til að
auðvelda samskiptin byrjuðu
Engilsaxar að einfalda málið og
lögðu þeir áherslu á orðaröð
fremur en málfræðiendingar og
varð úr síðar mið-enska. Þannig
urðu áhrif þeirra mjög mikil og
það eru fjölmörg orð í ensku sem
eru frá víkingum komin, má þar
nefna orð eins og booth=búð,
door=dyr, down=dúnn og fleiri."
Nú er vitað að margir víking-
SJÁ NÆSTU SÍÐU