Morgunblaðið - 18.03.1989, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MARZ 1989
Þú heldur kannski að þú
eigir frí á sunnudögum
Nokkrir íslenskir gítarleikarar halda tónleika í ís-
lensku óperunni næstkomandi mánudagskvöld til heið-
urs Gunnari H. Jónssyni, gítarleikara, vegna sextugs-
aímælis hans. Gunnar hefur verið kennari flestra
þeirra ungu gítarleikara semí dag eru í mestum
metum. Meðal þeirra eru Símon ívarsson, Arnaldur
Arnarson, Einar Kr. Einarsson, Erik J. Mogensen og
Kristinn H. Arnason — og munu þeir allir koma fram
á tónleikunum. Það var ákveðið í byrjun febrúar að
spjalla Iítillega við Gunnar í tileftii af tónleikunum
og fáeinum vikum seinna var hafíst handa við að
egar ég hafði rakið fyrir
honum eltingaleikinn
spurði ég hvað hann
■Mtt kenndi á mörgum stöðum.
„Eg kenni í sjö skólum, en er
þó nærri í fríi núna — miðað við
það sem var í Reykjavík. Enda
var það nú svo að þegar ég sótti
um gítarkennslu hjá Josep Felz-
man á sínum tíma fékk ég þvert
nei. Svo ætlaði hann að loka hurð-
inni, en ég hafði haft vit á að
skella fætinum milli stafs og hurð-
ar, þannig að hann varð bara að
klemma hann ef hann vildi ekki
kenna mér.
Þegar hann sá að mér varð
ekki haggað sagði hann: „Nú
jæja, komdu þá inn. En veistu að
það sem þú ert að biðja um, ungi
maður, er að verða þræll alla
ævi. Þú heldur kannski að þú
munir eiga frí á sunnudögum, en
ég get sagt þér að svo verður
ekki.“ Hann gerði mér grein fyrir
því að ég gæti tæplega orðið §öl-
skyldumaður, þetta tæki allt sem
ég ætti. Hann sagði að hinn al-
menni mælikvarði væri að ég
gæti orðið þolanlegur á báðum
vígstöðvum. Ef ég yrði góður tón-
listarmaður væri alveg öruggt að
ég yrði aldrei almennilegur eigin-
maður — og ég mundi líklega
skilja.
Eg er skilinn — en ekki veit
ég hvort ég er góður tónlistarmað-
ur. En ég er á hlaupum. Einn
dag, í fyrra, þegar ég kom heim
úr vinnunni, sagði sonur minn,
þá íjögurra ára: „Hver er þessi
maður eiginlega." Það sýnir
kannski best að Feldzman hafði
rétt fyrir sér.“
En nú ert þú starfandi tónlist-
armaður auk kennslunnar...
„Já, ég hef leikið með Kammer-
sveit Akureyrar og í Leikhús-
hljómsveitinni. Nú svo kemur fyr-
ir að ég spila með hinum og þess-
um; harmonikkukörlum og lúðra-
sveitum, ef vantar mann.“
Af hveiju fluttist þú norður?
„Ég veit það varla. Ég held ég
hafi þurft á því að halda, því ég
var orðinn mjög þreyttur. Það var
lítið um gítarkennara í Reykjavík,
á meðan ég var þar, þó eitthvað
að aukast þegar ég fór. Ég fékk
að jafnaði 150-200 símhringingar
á viku, frá fólki sem vildi komast
í gítarnám. Ég vann þrefalda
kennslu og það er mjög erfitt, því
þetta er mikið einbeitingarstarf.
Tuttugu tímar á viku er talið al-
veg nægilegt verkefni. Annars
spiluðu mörg atriði saman í þess-
ari ákvörðun. Ég var búinn að
vera lengi þarna og ég held að
það sé ekkert gott að sami maður-
inn sitji lengi í nokkrum stól.“
Nú hefur þú kennt mörgum
fremstu gítarleikurum okkar.
Voru þeir allir mjög efnilegir þeg-
ar þeir hófu námið?
„Njah .. Þetta var svona upp
og ofan. Það hafa líka margir
komið til mín efnilegir og farið
óefnilegir.
Ég man eftir einni stúlku sem
var óttalegur trassi, en mjög
músíkölsk. Einhverra hluta vegna
komst hún ekki inn í skólann þeg-
ar hún sótti um og ég samþykkti
að taka hana í einkatíma. Én það
gekk ekkert með hana. Svo þegar
kom að því að gera upp, sagðist
ég ekki vita hvað hún ætti að
borga, því hún hefði ekki lært
neitt hjá mér. Hún sagðist eigin-
lega eiga að borga tvöfalt, því það
hlyti að vera svo mikið auka álag
að hafa svona nemanda. En ég
sagði þá að eiginlega ætti ég að
borga henni; hún væri meistari
minn, því hún hefði kennt mér
mikla þolinmæði. Ég hefði lært
heilmikið hjá henni, hún ekkert
hjá mér.
Önnur stúlka var hjá mér. Hún
var dúx í stærðfræðideild. Námið
gekk mjög vel og þegar ég var
búinn að kenna henni 2/4 og ætl-
aði að kenna henni 6/8 þvemeitaði
reyna að ná í manninn. En það var hægara sagt en
gert. Ekki af því hann býr á Akureyri, heldur var
hann aldrei heima. Hringt var í Tónlistarskólann, sem
sagði að hann væri í Laugalandi, sem sagði að hann
væri í leikhúsinu, sem sagði að hann væri í Hrafha-
gilsskóla, sem sagði að hann væri alveg úti í hinum
enda...
... og þannig gekk það dögum saman.
Þar til einn daginn að síminn hringdi, Gunnar á
línunni, hafði frétt að ég væri að reyna að ná sam-
bandi við hann. Og nú var hægt að hafa viðtal.
Rœtt við Gunnar
H. Jónsson
gítarleikara
hún; þetta gerði hún ekki, því
þetta væri sami hluturinn. Ég
sagði, jú, jú, vissulega, nema að
núna teldum við áttunduparta.
Ég tók mörg dæmi fyrir hana, til
að sýna henni um hvað ég væri
að tala. En hún var líka mikill
rökfræðingur og við deildum vel
og lengi. Það hrein ekkert á
henni. Svo ég ákvað að láta hana
tala. Hún hélt heillanga ræðu og
klykkti út með vel völdum orðum.
Ég horfði út um gluggann drykk-
langa stund — og sagði svo: „Ef
þú sæir þijá dverga ganga hérna
framhjá, mundir þú þá segja að
þar færu þrír menn?“ Þá settist
hún niður og fór að æfa sig eftir
því sem ég sagði henni til.
Einu sinni var ég með litla
stúlku sem var mjög þvermóðsku-
full. Hún vildi ekki fara eftir regl-
unum og þurfti að læra að binda
saman tóna. En hún vildi alltaf
stökkva á milli þeirra, alveg sama
hvað ég sagði. Ég sagði henni að
þetta væri eins og að ganga,
maður yrði alltaf að standa í ann-
an fótinn. Hún þrætti. Þá sagði
ég henni að standa upp, sem hún
og gerði. Þá sagði ég henni að
lyfta upp vinstra fæti — og hún
gerði það. Þá sagði ég henni að
lyfta upp hægra fæti líka ...
Þarmeð settist hún niður og fór
að æfa sig.“
Verður þú ekki viðstaddur tón-
leikana á mánudagskvöldið, þrátt
fyrir annríkið?
„Ég vona að ég komist. Ætli
veðurguðimir ráði ekki mestu um
það. En þeir í leikhúsinu ákváðu
að hafa tvær sýningar á Emil í
Kattholti á sunnudag, svo ég
kemst ekki fyrr en á sunnudags-
kvöldið.
Tónlistarmaður ræður svo ægi-
lega lítið jrfir lífi sínu. En það er
gæfa að fá að kynnast svo mörgu
greindu og skemmtilegu fólki sem
ég geri í minni vinnu og maður
fær allt til baka sem maður gef-
ur. Maður er alltaf að vinna með
vitundarsvið fólks og til þess þarf
að beita öllum tiltækum ráðum,
eins og þú sérð á sögunum sem
ég var að segja þér.“
.Ertu eini gítarkennarinn á Ak-
ureyri?
Nei, nei. Við emm tveir — og
báðir alveg á kafi. Það er kannski
dálítið mér að kenna. Við höfum
verið að gera dálitla tilraun hérna,
í sambandi við gmnnskóla og tón-
listarkennslu. Eg hef lengi haft
mjög mikinn áhuga á því að færa
tónlistina inn í gmnnskólana. Þar
geta þeir komið sem telja sig hafa
áhuga á að læra á hljóðfæri, og
geta gert það í tengslum við skóla-
daginn. Mér finnst það ekki vera
hlutverk tónlistarskólanna að
vinsa úr, segja hvað er A og hvað
B. Það kemur fljótlega í ljós hvort
nemandi hefur raunvemlegan
áhuga, eða hvort hæfileikar hans
liggja jafnvel annars staðar.
Krakkarair geta bara skroppið úr
tíma til að fara í músíkina, og það
er ekki alltaf sami tíminn. Ef þau
em í Tónlistarskólanum, þurfa
foreldramir kannski að koma með
þau fjórum sinnum í viku; í tvo
einkatíma, tónfræði og í hljóm-
sveitartíma. Þar ém líka tónleikar
á hveijum laugardegi, svo þetta
getur orðið oftar. Þegar þau verða
eldri bætist svo við tónlistarsaga,
tónheym og fleira. En þá geta
þau yfirleitt komið sér sjálf.“
En hvers vegna fórstu að læra
á gítar?
„Ég fór fyrst og fremst að læra
á fiðlu, en kennarinn minn setti
mig í gítamám. Hann vildi að ég
lærði á annað hljóðfæri með fiðl-
unni, helst píanó, orgel eða gítar.
Ég spurði með hveiju hann mælti
og hann sagði „gítar“. Það gæfi
mér mestu atvinnumöguleikana.
Ég fór bara eftir þeim leiðbeining-
um. En auðvitað var þetta talin
klikkun.
Það var ekki mikið um að vera
hér í tónlistarlífinu. Ég man að
ég keypti nótnastatív, það eina
sem til var í Reykjavík, á 96 krón-
ur, en þá var almennt tímakaup
um átta krónur á tímann. Fáum
ámm síðar komu út frægar gíta-
ræfíngar í París. Þær kostuðu 600
krónur og þá hafði ég 1.800 krón-
ur á mánuði. Það vom svo fáir
gítarleikarar í heminum. Það
þurfti að handgrafa nótur í málm-
plötur og þetta var gefið út fyrir
svo fáa, að þeir þurftu að að borga
brúsann. Nú kostar þetta nánast
ekki neitt og flestir stela afriti
af þessu — eins og ekkert sé. Og
veistu, eftir að ég keypti þetta
nótnastativ voru þau ekki til í
Reykjavík í eitt og hálft ár.
Én ég ætlaði nú reyndar aldrei
að verða gítarkennari. Svo var
það árið 1956, þegar Félag
íslenskra hljómlistarmanna stofn-
aði tónlistarskóla, að þeir höfðu
þá trú að ég gæti kennt. Svo
auglýstu þeir bara að ég yrði
kennari hjá þeim án þess að tala
við mig. Þeir töldu sig þekkja mig
það vel, að ég myndi ekki segja
nei, þegar búið væri að bóka hjá
mér nemendur. Þeir notuðu aðferð
kerlingarinnar sem sagði: „Það
hlýtur að vera satt, það stendur
í blöðunum."
En nú færðu að sjá afrakstur-
inn af erfiðinu.
“Já. Mér finnst ákaflega gaman
að þeir skuli vilja halda þessa tón-
leika. Bæði fyrir mig og aðra. Það
verður fróðlegt að sjá þá saman
komna þessa kvöldstund. Ég vona
bara að þeir spili mjög ólíkt. Ef
þeir spila allir eins verð ég að
taka þá í bakaríið. Þetta er mitt
tækifæri til að sjá hvort öll þessi
vinna hefur verið til einhvers.“
Viðtal/Súsanna Svavarsdóttir
Eitt er
getað haldið þessu aðskildu og það
hefur ekki verið mjög erfitt. Það
er dálítið sterkt í myndlistarmönn-
um að leikhúsið gleypi þá — þeir
smitist af bakteríunni, en það tmfl-
ar mig ekki,“ segir hann. Kannski
er það vegna þess að leikmyndir
hans tengjast skúlptúrnum sterkari
böndum en málverkinu. Einkenni á
leikmyndum Grétars er sterk til-
xinning fyrir öllu rýminu annars
vegar og þeim þrívíðu möguleikum
hins vegar sem leikhúsið býður
þannig hugsandi leikmyndateiknur-
um. Grétar tekur undir þetta og
segist hugsa leikmyndir sínar á
sömu nótum og skúlptúra. „Ég full-
yrti einhvern tíma um leikmyndina
í Stór og smár að hún væri öll
mynd
skúlptúrar fyrir leikara. Leikararnir
komu sjálfir inná með leikmyndina
— skúlptúrana, og þeir fengu ekk-
ert meira en þeir þurftu til. Einhver
sagði að dramatíkin væri sterk í
sumum myndanna minna. En það
held ég fari nú eftir því hvort áhorf-
andinn er vanur leikhúsi eða ekki.“
í sýningarskrá kemst Halldór
Björn Runólfsson listfræðingur svo
að orði um málverk Grétars að „ekki
sé langt síðan Grétar Reynisson tók
að hasla sér völl sem málari. En á
þeim stutta tíma hefur list hans
þróast með óvenjuhröðum hætti.
Óhætt er að kalla það stakkaskipti
þótt eðlið sé ávallt hið sama. Nú
hafa enn gerst breytingar og lúta
þær fyrst og fremst að byggingu
myndanna. í stað óhaminnar og
mannlægrar formteikningar er nú
komin bein skipting flatarins í þijá
afgerandi hluta. Að auki eru nokkr-
ar myndanna samsettar. Við það
verða þær höggmyndrænar og öðl-
ast bæði nýja vídd og virkni.“
„Það er rétt að breyting hefur
átt sér stað. Áður málaði ég eigin-
lega ekkert nema fígúrur en nú eru
þær horfnar úr öllum myndunum
nema einni hér á sýningunni.“ Máí-
verk Grétars eru stór að flatar-
máli, gjarnan tveir metrar á annan
veginn og metri eða meira á hinn
veginn. Fyrir vikið sýnir hann ekki
margar myndir að þessu sinni, átta
ölíumálverk og jafnmargar teikn-
ingar.
„Eitt er hver mynd og annað sýn-
ing,“ segir Grétar. „Það þarf
kannski ekki nemá eina góða mynd
á sýningu og hinar styðja hana.
Það verður að vera eitthvert upphaf
og einhver endir á sýningu og einn-
ig verður að sjást einhver þróun frá
síðustu sýningu. Undanfarin ár hef
ég verið að einfalda myndirnar, ein-
falda formbygginguna og vinnuað-
ferðiná. Nei, vinnuaðferðin verður
flóknari því að hún verður ekki eins
villt og bijáluð í pensildráttunum
heldur vinn ég hveija mynd oft,
mála oft yfir. En á yfirborðinu virð-
ist hún kannski einföld, en er flókn-
ari einhvern veginn í gegn. Hið
sama gildir fyrir mig í leikhúsinu.
Við getum tekið leikmyndina að
Hamlet sem dæmi, því þar er um
mjög flókið og margbrotið leikrit
að ræða en ég held að leikmyndin
hafi varla getað verið einfaldari."
„Þegar maður er einu sinni kom-
inn í það að mála eða vinna að
myndlist þá er þetta bara vinna.
Maður byijar á verkefni og annað
hvort hefur maður einhveija hug-
mynd um verkið fyrirfram eða ekki.
Ég geri aldrei skissur áður en ég
byija á málverki. Ég byija með
hvíta flötinn fyrir framan mig og
ég margmála sömu myndina. Að
hafa einhveija hugmyndafræði á
bakvið, einhveija þörf til að tjá eitt-
hvað ákveðið er hlutur sem ég þekki
ekki. Auðvitað hefur maður þörf til
að tjá sig og þetta er ákveðin tján-
ingarleið.“
— En þegar þú ert búinn með
nokkrar myndir einsog til dæmis
þær sem eru hérna á sýningunni
þá sérðu að það eru ákveðnir þætt-
ir sem tengja þær saman.
„Já, það gerist við vinnuna. Mað-
ur dettur niður á eitthvað og heldur
áfram með það — en þróun, ein
hugsun, ein saga gerist ekki á ein-
um fleti. Það þarf fleiri myndir til
að sýna eitthvað eitt. Þannig tengj-
ast myndirnar," segir Grétar Reyn-
isson sem opnar málverkasýningu
í Listasalnum Nýhöfn við Hafnar-
stræti í dag. Sýningin stendur til
5. apríl næstkomandi.
Viðtal/Hávar Sigurjónsson
1