Morgunblaðið - 29.04.1989, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1989
Listskreytingasjóóur:
Háleitt markmió
- eda lélegur brandari? -
Vorið 1980 hélt Norræna myndlistabandalagið þing í Moss í
Noregi, þar sem umræðuefiiið var listskreyting opinberra
bygginga. Þinginu var valinn staður í Noregi vegna þess að
Norðmenn höfðu þá nýlega fengið löggjöf varðandi listskreyt-
ingar, sem að margra dómi er fullkomnari en önnur lög um
þetta efiii á Norðurlöndum.
íslenskir myndiistarmenn höfðu barist fyrir breyttri skipan þessara
mála hérlendis og átt viðræður við stjórnvöld. Fulltrúar myndlistar-
manna og arkitekta sátu þingið í Moss. Síðan var unnið úr gögnum
þingsins og voru þau, meðal annars, höfð til hliðsjónar við samningu
lagafimmvarps á vegum menntamálaráðuneytisins um Listskreytinga-
sjóð ríkisins. Þau lög voru samþykkt vorið 1982.
Markmið sjóðsins er að fegra opin-
berar byggingar með listaverkum.
Samkvæmt lögum skulu tekjur hans
nema 1% álagi á samanlagðar fjár-
veitingar ríkissjóðs í A-hluta fjárlaga
til þeirra bygginga sem ríkissjóður
stendur að, einn eða með öðrum.
Þegar reist eru mannvirki sem lög
sjóðsins taka til, ber arkitekt og
byggingamefnd sem hlut eiga að
máli að hafa samband við stjóm List-
skreytingasjóðs, þannig að frá upp-
hafi haldist í hendur hönnun bygg-
ingar og listskreytingar. Þó heimila
lögin einnig kaup á áður unnum lista-
verkum og heimilt er að veija fé til
iistskreytingar eldri bygginga.
Fögfur fyrirheit, en allur gangur á
efndum, samkvæmt upplýsingum frá
Sambandi íslenskra myndlistar-
manna, því þróunin hefur verið sú
að hið lögbundna 1% framlag hefur
sífellt verið skert meira og meira.
Árið 1983 var mismunurinn á 1%
áætlaðs byggingakostnaðar og fram-
laginu til Listskreytingasjóðs kr.
2.963.760, árið 1984 var þessi mis-
munur kr. 2.053.760 kr. 3.945.580
árið 1985, kr. 4.554.990 árið 1986,
kr. 9.518. 880 árið 1987 og árið
1988 nam þessi mismunur kr.
14.427.150. Framlagið fyrir árið
1989 hefur verið ákveðið kr.
6.000.000.
óð hefði verið framfylgt hefði það
auðveldað ýmsum opinberum stofn-
unum, svo sem skólum og sjúkrahús-
um, að listskreyta umhverfi sitt, því
að öðrum kosti er þeim það ekki
kleift. Opinber fyrirtæki eru gjaman
þjónustufyrirtæki og rekstur þeirra
býður ekki upp á tekjuöflun. Þó er
það kannski ekki síst við slíkar stofn-
anir að þörfin fyrir fagurt umhverfi
er hvað brýnust. Tilurð Listskreyt-
ingasjóðs var því mörgum fagnaðar-
efni, ekki síst myndlistarmönnum,
því oft hefur brunnið við að hætt
hefur verið við áformuð listaverk,
vegna þess að íjármagn skorti þegar
til átti að taka.
Vegna stöðugrar rýmunar á fram-
lögum til Listskreytingasjóðs, hefur
gætt vaxandi óánægju meðal mynd-
listarmanna. Þeir segjast búnir að
vera mjög þolinmóðir, hafi reynt að
ræða við þingmenn um ástandið og
reynt að fá þessa fulltrúa löggjafar-
valdsins til að fá löggjöfinni fram-
fylgt, en allt komið fyrir ekki; hlut-
faliið sem í sjóðinn rennur minnkar
stöðugt.
Listskreytingasjóður er mikið bar-
áttumál hjá myndlistarmönnum og
hafa þeir fundað stíft á síðustu mán-
uðum til að ræða vanda hans og
möguleg úrræði. Úr þessum hópi eru
þau Helgi Gíslason og Rúrí, og voru
þau spurð hvort einhveijir aðrir en
myndlistarmenn ættu hagsmuna að
gæta í þessum sjóði.
„Já. Það eiga allir rétt á að njóta
listar. Þess vegna er mikilvægt að
opinberar byggingar, þar sem fjöldi
fólks á leið um, í starfi eða öðrum
erindagjörðum, séu vel búnar lista-
verkum. Maður þarf ekkert að eiga
listaverk til að geta notið þess. Ef
við nefnum hliðstæðu, þá þarf enginn
að eiga Gullfoss, Þingvelli eða Esjuna
til þess að geta notið þessara staða.“
Borgarspítalans.
Þið talið um rétt almennings til
að njóta listar og við erum að ræða
um að taka vissa prósentu af al-
mannafé til að fjármagna listskreyt-
ingar. Hefur almenningur tjáð sig
um málið, til dæmis farið fram á
skreytingar?
„Eg held nú að almenningur hafí
fengið harla litlar upplýsingar um
að þessi sjóður sé til,“ segir Rúrí.
„Það hefur meira að segja oft komið
fyrir að nefndir á vegum bæja og
stofnana hafa óskað eftir skreyting-
um, án þess að vita af sjóðnum. Við
vitum að hér er alihennur áhugi fyr-
ir myndlist. Aðsókn að myndlistar-
sýningum er besti vitnisburðurinn
þar um. Og við getum tínt fleira til:
Fyrsta útilistaverkið í Reylqavík,
styttan af Ingólfi, var gefíð borginni
árið 1924 og það voru Iðnaðar-
mannasamtökin sem gáfu það fyrir
happdrættisfé og samskot. Ári
seinna gefur Listvinafélagið „Móður-
ást“ eftir Nínu Sæmundsdóttur. Lau-
gamesskóli var allur myndskreyttur
Útilistaverk við Menntaskólann
við Sund, eftir Siguijón Ólafsson.
af Jóhanni Briem milli 1945 og 1950.
Nú við getum líka bent á að á sínum
tíma var mikil óánægja með Tollstöð-
ina við Tryggvagötu, en eftir að hún
var myndskreytt hjöðnuðu óánægju-
raddimar. Fólk sækir mikið í Garð
Ásmundar Sveinssonar og svona
mætti lengi telja. Auðvitað em það
hagsmunir listamanna að sem flest
listaverk verði reist, en ekki má
gleyma því að listaverk sem kostuð
em af almannafé em sameign allra
landsmanna og því varða þau okkur
öll.
Þessi sjóður varðar okkur einnig
öll. En hann hefur ekki getað sinnt
nema broti af því hlutverki sem hon-
um er ætlað og núna er staðan þann-
ig að við honum blasir gjaldþrot.
Stjórn Listskreytingasjóðs ríkisins,
ásamt fulltrúum Sambands íslenskra
myndlistarmanna hefur margsinnis
reynt að fá leiðréttingu á þessari
meðferð, en Alþingi hefur, ár eftir
ár, leyft sér að hafa að engu gild-
andi lög um sjóðinn. Það virðist því
„Vatnsberinn" eftir Ásmund
Sveinsson.
vera tóm sýndarmennska að setja lög
eins og þessi em.
Þetta er gróft lagabrot og aðför
að hagsmunum myndlistarmanna, og
þá um leið almennings og við gemm
kröfu um að ofangreindar íjárveit-
ingar til sjóðsins á tímabilinu 1983
til 1988 verði leiðréttar; framreiknað
em þetta 60,5 milljónir."
En nú virðist vera samdráttur og
niðurskurður alls staðar. Af hveiju
ætti ástandið ekki líka að koma nið-
ur á ykkur?
„Veistu, þetta hefur ekkert með
ástandið í ríkisfjármálum að gera.
Þessi framlög hafa líka verið klippt
niður í hinu svokallaða „góðæri",
þegar uppgangstímar era hér. Við
sjáum a.m.k. ekkert samhengi þama
á milli. Við höfum reynt að fara
bónarveginn á þessum uppgangstím-
um, en það hefur ekki skilað neinum
árangri. Framlag ríkissjóðs til menn-
ingarmála er hlutfallslega miklu
minna en í löndunum hér í kring, en
samt em ráðamenn alltaf að halda
því á lofti hér og annars staðar að
við séum aldagömul menningarþjóð,
með arfleifð og allt. En það er ekki
endalaust hægt að lifa á fornri
frægð.
í seinni tíð hefur oft verið efnt til
samkeppni um gerð listaverka. í
fyrstu vora þær stijálar, en nú rekur
hver samkeppnin aðra. Þetta hlýtur
að bera vott um áhuga á myndskreyt-
ingum opinberra bygginga og stofn-
ana. í rauninni hafa engar reglur
verið gildandi um svona samkeppni.
Listamenn taka þátt í þessari keppni
upp á von og óvon. Það er margra
mánaða vinna að hugsa listaverkið
út og gera af því módel. Þar með er
í rauninni vinnu listamannsins lokið,
því uppsetningin á verkinu er yfir-
leitt ekki í hans höndum, það er að
segja sjálf handavinnan. En eins og
svona keppni er uppbyggð í dag,
vinnur listamaðurinn upp á von og
óvon. Einn til tveir vinna kannski til
verðlauna, hinir fá ekkert fyrir sinn
snúð.
En ennþá verra er þegar fólk hlýt-
ur fyrstu verðlaun og ákveðið er að
reisa viðkomandi listaverk, en er
ekki gert, til dæmis útilistaverk við
Flugstöð Leifs Eiríkssonar, Útvarps-
húsið og við Borgarleikhúsið, svo
einhver dæmi séu nefnd. Við, sem
Ingólíúr Arnarson, eftir Einar
Jónsson.
eigum þessi verk, vitum ekki hvenær
við verðum kölluð til að hafa umsjón
með þeirri vinnu, en höfum skuld-
bundið okkur til þess, og maður verð-
ur hálf óákveðinn í því hvernig mað-
ur skipuleggur tíma sinn.
Hér er um mjög alvarlega brota-
löm að ræða á samkeppnisforminu,
sem verkkaupendur og listamenn
þurfa að fínna lausn á. Það verður
áð tryggja að verðlaunaðar tillögur
verði framkvæmdar innan eðlilegs
tíma, þannig að tiltrú listamanna á
samkeppnisforminu glatist ekki.
Með tilliti til þessa hefur Samband
íslenskra myndlistarmanna samið
samkeppnisreglur. Samkvæmt þeim
er um þrenns konar fyrirkomulag
að ræða: í fyrsta lagi opin sam-
keppni, þar sem öllum er heimil þátt-
taka. I öðm lagi, lokuð samkeppni,
eins og var á Isafirði í fyrra og
mæltist mjög vel fyrir, þar sem ein-
stökum listamönnum er boðin þátt-
taka. í þriðja lagi þrepasamkeppni,
þar sem í fyrsta þrepi era valdar
nokkrar tillögur til frekari útfærslu,
sem síðan er valið úr.
Opna samkeppnisformið hefur oft-
ast verið notað, en það hentar ekki
nema um mjög umfangsmikil lista-
verk sé að ræða, og í þeim tilgangi
að gefa nýliðum í faginu kost á þátt-
töku. En í flestum tilfellum er um-
fang verkanna það takmarkað að
lokaða samkeppnisformið er hentug-
ast; þar sem fjöldi þátttakenda er í
samræmi við umfangið og verðlaun-
aféð. Við höfðum erlendar reglur til
hliðsjónar, þegar við unnum tillögur
að þessum reglum og fínnst þær
skynsamlegar, vegna þess að þær
bjóða upp á ólíka möguleika. Eins
og ástandið er, þá er hamast við að
auglýsa eftir tillögum og velja úr
þeim. Þegar svo ekkert verður úr
framkvæmdum, virkar þetta á okkur
myndlistarmenn sem ódýr auglýsing
á því hversu menningarlegar þessar
stofnanir em. Fyrir allan almenning
sem fylgist með verðlaunaafhending-
unum og sér síðan listaverkið aldrei
rísa, hlýtur þetta að líta út eins og
viðkomandi listamaður hafi hlaupist
undan merkjum; ætli að svíkjast um
að vinna vinnuna sína. Því í ósköpun-
um skyldum við taka þátt í þessum
leik lengur?“
Texti/Súsanna Svavarsdóttir
Söngur og raftónlist
Nýi músikhópurinn stendur fyrir spennandi tónleikum á
Hótel Borg í dag klukkan 16. Þar flytur ameríska tónskáld-
ið Neil B. Rolnick tónverk sem hann hefúr samið fyrir
rafliUóðfæri og flytur hann þau með aðstoð tölvu. Á tónleik-
unum kemur einnig fram Andrea Gylfadóttir sem syngur
eitt verka Rolmcks.
Neil B. Rolnick er fæddur í Tex-
as árið 1987. Hann er fjölmenntað-
ur í tónlist, nam tónsmíðar hjá
Darius Milhaud og John Adams og
síðar tölvutónsmíðar við Stanford
háskóla. Hann hefur haldið tónleika
víða um lönd á undanfömum ámm
og tónlist hans vakið mikla athygli
fyrir „sameina þjóðlega tónlist balk-
anlandanna við nútíma tónhug-
myndum sínum“, eins og gagnrýn-
andi New York Times komst að
orði á síðasta ári. Á áranum 1977-
1979 vann Rolnik og stundaði rann-
sóknir við IRCAM-stofnunina í
París. Undanfarin ár hefur hann
starfað sem tónskáld, kennari og
flytjandi raftónlistar.
Söngkonan Andrea Gylfadóttir
er líklega þekktust fyrir söng sinn
með hijómsveitinni Grafík. Hún
lauk burtfararprófi frá Söngskólan-
Tónleikar
á Hótel Borg
um í Reykjavík vorið 1987 og aðal-
kennari hennar var Guðmunda Elí-
asdóttir. Andrea hefur sungið alls
konar tónlist og hún vinnur nú að
hljómplötu með hljómsveitinni
Todmobil.
Morgunblaðið/Bjami
Neil B. Rolnick tónskáld og Andrea Gylfadóttir söngkona.