Morgunblaðið - 29.04.1989, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1989
B 5
Fólkið vill sjó#
það sem ég vil sjá
ogens Pedersen leikhússtjóri frá Álaborg í Danmörku
var staddur hér á landi um siðustu helgi. Tilefnið var.
tvíþætt, málþing í Norræna húsinu um listir og listgagn-
rýni þar sem hann tók þátt í umræðum um leiklistargagn-
1 rýni og einnig var sýndur á Litla sviði Þjóðleikhússins
gestaleikur frá Borgarleikhúsinu í Álaborg; leikhúsinu sem Mogens
Pedersen hefúr rifið upp úr meðalmennskunni og gert að einu at-
hyglisverðasta leikhúsi Danmerkur um þessar mundir.
Mogens Ped-
ersen leikhús-
stjóri.
Morgunblaðið/Sverrir
Ekki hefur þó orðstír Álaborgar-
leikhússins skapast vegna framúr-
stefnu í leikritavali né heldur vegna
þess að brotið sé blað í danskri leik-
listarsögu með tilraunamennsku
eða framúrstefnu; heldur fyrst og .
fremst, segir Mogens Pedersen,
vegna jákvæðs anda allra sem í
leikhúsinu starfa — leikaranna 25
og hinna starfsmannanna 75 — og
sameiginlegs áhuga þeirra á að
skapa gott og skemmtilegt leikhús.
Mogens Pedersen á að baki lang-
an og litríkan feril sem leikari og
leikstjóri í Danmörku og víðar.
Hann lauk leikaranámi sínu frá
Konunglega leiklistarskólanum í
Kaupmannahöfn um miðjan 6. ára-
tuginn og starfaði sem leikari við
Álaborgarleikhúsið frá 1955-1962.
Hann var einn af stofnendum Jom-
fru Ane-leikhússins í Álaborg en
starfaði síðan um margra ára skeið
sem leikstjóri víða í Danmörku.
Árið 1980 var hann fastráðinn leik-
stjóri við Konunglega leikhúsið í
Kaupmannahöfn. Árið 1985 var
hann ráðinn leikhússtjóri Borgar-
leikhússins í Álaborg og þetta er
því 4. leikárið sem hann stjómar
leikhúsinu.
Ástfangnir gagnrýnendur
Ég settist niður með Mogens
Pedersen á laugardaginn var, dag-
inn eftir að umræðan um leiklistar-
gagnrýni hafði farið fram. Það er
gaman að tala við Mogens Peder-
sen. Lifsorkan og krafturinn geislar
af honum, og það er augljóst að
hann er ekki vanur að sitja lengi
kyrr þegar hann talar, heldur vill
frekar standa upp og hafa gott pláss
til að leggja áherslu á orð sín. Leik-
húsið á greinilega hug hans allan
og það er honum mikið tilfmninga-
mál. Við ræðum fyrst um leiklistar-
gagnrýni í ljósi umræðunnar sem
farið hafði fram daginn áður á
málþinginu. Þar hafði Mogens sagt
að gagnrýnandi sem ekki elskaði
leikhúsið ætti að sinna einhvetju
öðru. En er hægt að elska og gagn-
rýna samtímis viðstöðulaust? Þolir
nokkur ást slíkt til lengdar? Verður
ekki annað að láta undan, ástin eða
gagnrýnin?
Mogens brosir út í annað og seg-
ir að það sé nokkuð til í því en þó
verði að gera þá kröfu til gagnrýn-
andans að honum sé umhugað um
leikhúsið og listsköpunina. „Ég veit
um gagnrýna'nda í Álaborg sem
líður hreinlega illa í hvert sinn sem
hann þarf að fara í leikhúsið. Hon-
um leiðist í leikhúsinu. Þessi mann-
eskja ætti að finna sér annað starf.
Ábyrg gagnrýni er góð
— Fyrir hvern skrifar gagnrýn-
andinn? Leikhúsfólkið eða almenn-
ing?
„Að mínu mati á hann fyrst og
fremst að skrifa fyrir almenning.
Ég er alls ekki viss um að gagnrýn-
endur séu færir um að skrifa fyrir
listamennina. Eigi gagnrýni að
verða listamönnunum að gagni þarf
hún að vera alveg einstaklega djúp-
hugul. Gagnrýnandi sem sér sýn-
ingu að kvöldi og þarf að skila til-
búnum pistli morguninn eftir getur
ekki staðið undir þessari kröfu. í
besta falli getur hann — ef hann
er listamaður sjálfur — skrifað inn-
blásna grein um upplifun sína
kvöldið áður. Þó hafa verið til gagn-
rýnendur sem hafa skrifað af slíkri
næmni og þekkingu að skrif þeirra
höfðu áhrif á listina. En þeir eru
mjög fáir.“
— Talar maður ekki alltaf um
slíka gagnrýnendur í þátíð? Er
hægt að vera svo sáttur við starf-
andi gagnrýnendur að þeim verði
veitt slík umsögn?
„í Danmörku eru nokkrir gagn-
rýnendur sem við óttumst meira og
berum meiri virðingu fyrir en öðr-
um. Það þýðir ekki að við förum
yfir skrif þeirra með stækkunar-
gleri og leitum að stórasannleik um
leikritið eða okkar vinnu. En skrif
þeirra hafa mikil áhrif á aðsókn að
leikhúsinu. Þess vegna viljum við
vita hvort skrif þeirra hjálpi okkur
í baráttunni við aðra miðla og þá
á ég sérstaklega við sjónvarp. í
Álaborg hefur hvert heimili aðgang
að tíu til 14 sjónvarpsrásum svo
baráttan er hörð og við þiggjum
allan þann stuðning sem fáanlegur
er. Þar geta gagnrýnendur haft
töluverð áhrif.“
— Ertu að segja að besta gagn-
rýnin sé sú sem selji?
„Ef sýningin er góð þá á slík
gagnrýni rétt á sér. En það þarf
að hreinsa andrúmsloftið milli lista-
manna og gagnrýnenda. Þeir þurfa
að axla þá sameiginlegu ábyrgð að
halda lífinu í ábyrgri lifandi list.
Ég hef engan áhuga á gagnrýni sem
eys endalausu hrósi yfir allt sem
framkvæmt er í leikhúsinu. Sé
gagnrýnandinn ábyrgur og beri hag
lifandi leikhúss fyrir bijósti á hann
að bregðast við af hörku þegar
hann stendur leikhúsið að kæru-
leysi eða sinnuleysi. Art for art’s
sake, ég vil ekki sjá slíkt.“ Og
Mogens slær krepptum hnefa í lófa
sér og hvessir á mig augun. „Það
versta sem gagnrýni getur gert er
að eyðileggja samstöðu innan leik-
hússins og jafnvel innan einnar sýn-
ingar. Gagnrýni eins og hún er
stunduð í dag í Danmörku dregur
listamennina í dilka. Og þetta er
hvergi eins slæmt og í leikhúsinu
þar sem allt byggist á samstarfi.
Við í leikhúsinu vitum og áhorfend-
ur finna hvaða leikarar búa yfir
þessari sérstöku útgeislun sem ger-
ir þá að stórleikurum. Flestir leikar-
ar eru góðir og sumir eru það ekki.
Gagnrýnendur þurfa ekki að tíunda
það. Oft er stórleikur eins leikara
árangur langs og frábærs sam-
starfs tveggja eða fleiri. Ef það er
eitthvað sem ég hata þá eru það
verðlaunaveitingar til leikara og
leikhúsfólks vegna þess að þær
setja okkur í samkeppni inribyrðis,
okkur sem höfum unnið saman í
eindrægni allt fram að þvi. Hugsaðu
þér til dæmis tvo Ieikara, ungan
pilt og stúlku. Þau Ieika á móti
hvort öðru og eftir frumsýningu
stendur í blöðunum löng lofrolla um
stórleik hennar og síðan ein eða
tvær línur um frammistöðu hans,
þar sem jafnvel er klykkt út með
því að hann hafi „horfið í skuggann
fyrir slíkum stórleik sem hennar".
Hvaða áhrif heldurðu að svona hafi
á samleik þeirra í sýningunni eftir
þetta. Þau nutu þess að vinna sam-
viótal við
Mogens
Pedersen
leikhússtjóra
í Alaborg
an og árangur hennar væri óhugs-
andi án hans. Einkunnagjafir og
verðlaun eru það versta sem ég
veit við gagnrýni," segir Mögens
og leggur áherslu á orð sín. Þar
með látum við útrætt um gagnrýni
og snúum okkur að öðru.
Lýðræðislegt einræði
— Konunglega leikhúsið í Kaup-
mannahöfn — danska þjóðleikhúsið
ef svo má segja — hefur átt undir
högg að sækja síðustu árin.
Óánægja með það sem þar er borið
fram hefur magnast. Þú sagðir í
gær að Konunglega leikhúsið ætti
að ganga á undan og vera viðmiðun
allra annarra leikhúsa landsins. í
listrænum skilningi ætti leikhúsfólk
Danmerkur að geta litið upp til
þess Konunglega. En síðan bætt-
irðu því við að þannig væri það því
miður ekki. Hvers vegna?
„Síðustu árin hafa listræn gæði
Konunglega leikhússins ekki verið
þau að hægt hafi verið að líta upp
til þess. Þannig var það áður en
ekki núna. Það sem ég á við er að
slíkt leikhús þarf að vera nokkurs
konar orkumiðstöð fyrir allt leik-
húslíf í landinu. Dramaten í Stokk-
hólmi geislar frá sér þessari orku
núna en fyrir nokkrum árum var
það nær líflaust. Þetta kemur í
sveiflum. Það efast enginn um það
að á þvi Konunglega séu aldeilis
frábærir listamenn, en ef andinn
og löngunin til að tjá sig sameigin-
lega eru ekki nægilega sterk þá
eyðist öll orkan í skæklatog þar sem
hver og einn rembist við að halda
sínu fram og fara sína leið í trássi
við alla hina. Leiklistin er sú list-
grein sem stendur og fellur með
samstarfi allra sem í hlut eiga og
ef löngunin til að vinna saman er
ekki fyrir hendi verður útkoman í
samræmi við það. Það eru reyndar
einstakir leikstjórar sem ná upp
slíkum anda við sýningar sínar á
Konunglega leikhúsinu, en yfir
starfi þess hefur ekki verið sá heild-
arsvipur sem hveiju leikhúsi er
nauðsynlegur."
Mogens þagnar eitt augnablik
og bætir því svo við að hér sé hann
eingöngu að tala um þá hlið Kon-
unglega leikhússins sem snýr að
leikritunum; við húsið sé einnig rek-
in ópera og starfræktur ballett-
flokkur. „Reyndar vona ég að nú
sé breytinga að vænta því ráðinn
hefur verið nýr leikhússtjóri að því
Konunglega og með nýjum mönn-
um blása ferskir vindar. Um leið
verður að vona að nýi leikhússijór-
inn fái nægilegt svigrúm til starfa
og nægilega peninga til að stækka
leikarahópinn og með því skapa
Konunglega leikhúsinu þann svip
sem þjóðarleikhús verður að hafa.“
— Af orðum þínum má ráða að
velgengni leikhúsa ráðist nær al-
gjörlega af einni persónu — leik-
hússtjóranum. Er það ekki í mót-
sögn við lýðræðið innan leikhússins
sem þér hefur verið hrósað fyrir?
„Já og nei. Ég held að ég hafi
meiri trú á slíku fyrirkomulagi núna
en ég hef gert í gegnum tíðina. Það
þarf ekki annað en líta til þeirra
leikhúsa annars staðar í Evrópu
sem hvað mesta athygli hafa vakið
og þar blasir við að einn maður
stendur á bakvið velgengnina í
hveiju húsi. Það sem skiptir máli í
þessu samhengi er að þarna er um
að ræða einstaklinga sem eru ekki
einungis listamenn heldur hafa
nægilegan kjark til hrinda hug-
myndum sínum í framkvæmd og
geta komið þeim þannig á fram-
færi við samstarfsfólk sitt að allir
iegjá: já, þetta viljum við líka gera.
En um leið og allir eru á einu máli
um stefnuna þarf að dreifa ábyrgð-
inni. Það er það sem ég á við með
lýðræði innan leikhússins. Einn
maður mótar hina listrænu stefnu,
hrífur allan hópinn með sér og síðan
dreifíst ábyrgðin við framkvæmd-
ina.“ Og Mogens Pedersen veit hvað
hann er að segja því á þennan hátt
hefur hann komið Álaborgarleik-
húsinu inn á kortið á nýjan leik.
— En þegar illa gengur, er þá
sökin á sama hátt eins manns?
„Nei, vegna þess að málið er
flóknara en svo. Leikhússtjóm snýst
að miklu leyti um að velja rétt fólk
í kringum sig. Og þá á ég ekki við
að leikhússtjórinn eigi að velja ein-
tóma viðhlæjendur og jábræður.
Alls ekki. Skoðanaskipti og heil-
brigður ágreiningur er nauðsynleg-
ur. Annars verður stefnan einsýn
og þröng. En listamenn verða að
hafa skoðun á list sinni og hafa
hugmynd um til hvers og hvers
vegna þeir eru listamenn. Annars
verður afraksturinn óþroskaður og
bamalegur - veggspjaldalist. Og
það skiptir engu hvort slíkt leikhús
gefur sig út fyrir að vera róttækt
eða borgaralegt, framsækið eða
afturhaldssamt. Hið innra starf og
hið ytra haldast ávallt í hendur og
endurspegla hvort annað.“
Mogens hægir aðeins á, hugsar
sig um augnablik og bætir svo við:
„Pólitíska leikhúsið fékk snöggan
dauðdaga á síðasta áratug vegna
þess að það skorti einmitt sýn á
sjálft sig. Skorti breiðari yfírsýn.
Þetta er skoðun mín þar sem ég
stend nú. Á ámnum upp úr 1970
var ég sakaður um að heimfæra
mínar pólitísku skoðanir upp á þau
leikrit sem ég setti upp. Ég sé núna
að það var nokkuð til í þessu og
ég geri þetta ekki lengur.“
— En hvað fínnst þér vera gott
Ieikhús? Hvað er það sem dregur
áhorfendur að leikhúsinu? Til dæm-
is leikhúsinu ykkar í Álaborg?
Framsækið alhliða Ieikhús
„Álaborgarleikhúsið er borgar-
leikhús. Það er kveðið á um í leik-
húslögunum að í slíku leikhúsi skuli
bjóða alhliða leiklist. Ég skil þetta
þannig að okkur sé skylt að bjóða
upp á vandað og þjóðlegt leikhús.
Ég hef til dæmis mikið dálæti á
söngleikjum og í ár leikum við
Sweeney Todd og West Side Story.
En þetta val er ekki hrein tilviljun.
í Danmörku glímum við við stór-
fellt kynþáttavandamál, í austur-
hluta Álaborgar gerist West Side
Story nánast daglega. Og þá segj-
um við í leikhúsinu: Allt í lagi við
skulum leika ástarsögu um kyn-
þáttavandann, West Side Story.
Hvort þetta verður góð sýning eða
ekki veit ég ekki á þessu stigi en
þannig hugsum við.“
— Og viðtökumar hafa verið
góðar?
Mogens bankar þrisvar í borð-
brúnina áður en hann svarar:
„Hingað til, já. Gagnrýnendur og
áhorfendur hafa fallist á að okkar
stefna í leikritavali sé framsækin
aðferð til að svara þessum kröfum
um alhliða leikhús. Á næsta leikári
byijum við með Hver er hræddur
við Virginíu Woolf og síðan leikum
við samtímis tvö leikrit, annað
danskt og hitt franskt, sem bæði
fjalla á sinn hátt um landamæra-
pólitík. Það er mál sem Álaborg-
arbúum og öðrum á Jótlandi er allt-
af hugstætt vegna nálægðarinnar
við þýsku landamærin. Við reynum
þannig að velja saman ný og gömul
leikrit, gamanleikrit og dramatísk
verk, dönsk og erlend og alltaf er
viðmiðunin sú að á einhvem hátt
eigi verkið erindi við okkar áhorf-
endur.“
— Geturðu orðað þessa listrænu
stefnu á annan hátt?
Já, það get ég. Ég spyr sjálfan
mig stöðugt einnar spurningar:
hvað vill fólkið hér í kringum leik-
húsið sjá? Og ég fer satt að segja
eftir þeirri einföldu þumalputta-
reglu að það sem mér finnst gott,
skemmtilegt og athyglisvert verður
fyrir valinu. Það er eina heiðarlega
viðmiðunin sem ég hef. Annað verð-
ur bara kák út í loftið," segir Mog-
ens Pedersen og hlær, þó honum
sé greinilega rammasta alvara með
þessu svari. Og þetta kemur reynd-
ar vel heim og saman við hugmynd-
ir hans um leikhússtjóm þar sem
einn maður stýrir skútunni en allir
njóta siglingarinnar. Einfalt en
flókið.
Viðtal: Hávar Sigurjónsson