Morgunblaðið - 24.06.1989, Side 8

8 B
MQRGUNBltAp.IÐ .IAlJQAftDft(jUR, 24. JUNI 1989
Telemann
Tónlist
Jón Asgeirsson
Telemann var fulltrúi rókokkótónlistar
í Þýskalandi, þar sem lögð var meiri
áhersla á léttan og leikandi tónstíl en
gerst hafði þar í landi. Hann tók upp
aðferðir franskratónskálda og nefndi kafl-
ana í verkum sínum ýmsum nöfnum, t.d.
gat sarabanda verið með undirtitil eins
og Sofandi Þetis, Loure kaflinn, Neptúnus
ástfanginn, Gigue, Flóð og fjara og ein
„óvertúran“ var jafnvel nefnd Gleðikonan.
Trúlega er „Don Quichotte“-svítan fræg-
asta svítuverk hans. Telemann hafði mik-
il áhrif á þróun tónlistar í Þýskalandi og
varð fyrstur manna þar í landi til þess
að gefa almenningi kost á að hlusta á
tónlist, utan það sem var að heyra í kirkj-
um og ijúfa einokun yfirstéttarinnar á
konserttónlist. Þá hafði hann mikil áhrif
á unga tónlistarmenn og var auk þess
sérlega afkastamikill tónsmiður, svo að
jafnvel mönnum eins og Hándel ofbauð.
Á tónleikunum voru fluttar tvær svítur
og þrír konsertar. Svíta í F-dúr fyrir tvö
skálmei (klarinett) og fylgirödd (contiue)
var fyrst á efnisskránni. Kjartan Óskars-
son og Óskar Ingólfsson léku mjög fallega
samaná klarinettur, ásamt Noru Korn-
blueh og Elínu Guðmundsdóttur í undir-
röddunum.
Seinni svítan, í D-dúr, fyrir einleikss-
elló, strengi og fylgiraddir er ekki síður
fallegt verk en fyrri svítan og var í heild
þokkalega leikin en sérstaklega var þó
fyrsti hluti forleiksins vel leikinn af leiðar-
anum Þórhalli Birgissyni. Nora Komblueh
lék einleikinn mjög þokkalega, þó nokkuð
vantaði á að „intónsjónin“ væri nógu góð,
er á leið verkið.
Þrír konsertar voru og leiknir, fyrsti
fyrir óbó d’amore, strengi og fylgiraddir
en Kristján Þ. Stephensen lék á óbóið og
gerði margt frábærlega vel í þessum
skemmtilega konsert. Annar konsertinn,
fyrir tvö klarinett, strengi og fylgirödd,
er sérkennilegt verk en var fallega leikinn
af Óskari og Kjartani. Síðasti konsertinn,
Konsert í 9 röddum, er nefndur í efnis-
skrá Engisprettusinfónían og á nafnið
trúlega við síðasta kaflann, sem gæti ver-
ið tónlýsing á engisprettuárás. Tveir
kontrabassar, hver með sína rödd og þétt
raddskipan lágraddahljóðfæranna, gerir
verkið mjög drungalegt. Þeir sem léku á
kontrabassana vora Páll Hannesson, Ric-
hard Korn en auk þeirra, sem áður hafa
verið nefndir, lék Martial Nardeau á
flautu, Kathleen Bearden á fiðlu, Sara
Duckley á lágfiðlu og Lovisa Fjelsted á
ceiló.
í heild vora þetta skemmtilegir tónleik-
ar og góð viðbót að heyra ágæta tónlistar-
menn flytja verk eftir Telemann, sem
ranglega hefur verið settur hjá garði, þó
finna megi í stóra safni hans, eitthvað
af lítilfjörlegri tónlist.
Kammer-
sveit Sel-
tjarnar-
ness.
Kammersveit Selljamamess
Kammersveit Seltjarnarness var stofnuð
í vor og er' markmiðið að standa fyrir
flutningi tónlistar á Seltjarnarnesi. Kirkjan
á staðnum var fyrir stuttu vígð og þó enn
sé ekki lokið við hana né komið þar orgel,
er Ijóst að kirkjan, sem er falleg, er einnig
ákjósanleg sem tónleikahús. Viðarloftið
gerir endurómanina mjúka og þó nokkur
munur sé á hljómaninni, eftir því hvar se-
tið er, má fullyrða, að fá hús hérlendis
bjóða upp á sambærileg hljómgæði.
Kammersveit Seltjarnamess, leidd af
Hlíf Siguijónsdóttur konsertmeistara, flutti
Sumarkvöld, eftir Kodály, Söng skógardúf-
unnar úr Gurre Lieder, eftir Schönberg og
balletttónlistina Nautið á þakinu Milhaud.
Stjórnandi var Sigursveinn K. Magnússon
en einsöngvari Sigrún Valgerður Gests-
dóttir. Örn Magnússon framflutti Tilbrigði
fyrir píanó, eftir Hróðmar Inga Sigur-
björnsson. Tónleikarnir tókust hið besta
og var leikur hljómsveitarinnar góður, enda
að mestu skipuð reyndum tónlistarmönnum
í bland við lengra komna nemendur.
Fyrsta verkið, Sumarkvöld, eftir Kodály
er falleg tónsmíð og var nokkuð vel flutt
af hljómsveitinni og auðheyrt að stjórnand-
inn hafði eitt og annað ti] málanna að
leggja varðandi flutninginn. í Söng skógar-
dúfunnar var flutningur hljómsveitarinnar
einum of sterkur svo að söngkonan átti
ekki gott með að ná í gegnum þykkan
tónvefnað verksins. Að öðra leyti var flutn-
ingur hennar öraggur og vel útfærður.
Þama þarf að huga vel að á næstu tónleik-
um og gæta þess að jafnvægi verði í hljó-
man, þegar einleikari eða söngvari á í hlut.
Tilbrigðin eftir Hróðmar er skemmtileg og
vel unnin tónsmíð, þar sem fengist er við
mismunandi stefjamynstur í hveiju til-
brigði. Leikur Árnar Magnússonar var
mjög góður og vonandi gefst tækifæri til
að heyra þetta ágæta verk oftar.
Tónleikunum lauk með balletttónlist eft-
ir Milhaud. Verkið ber nafnið Nautið á
þakinu og er byggt á brasilískum þjóðlög-
um. Margt skemmtilegt er þar að heyra,
einkum er varðar notkun hljóðfæra í út-
færslu sérkennilegra tónhugmynda og leiks
með hljóðfall. Sem tónsmíð er þetta aðeins
listileg útfærsla, ágæt skemmtitónlist,
frönsk og. glæsileg á yfirborðinu en án
allrar íhugunar eða tilfinningalegra átaka.
Verkið var í heild ágætlega flutt undir
stjóm Sigursveins K. Magnússonar og
verður ekki annað sagt en að hann fari
vel af stað í framraun sinni sem hljómsveit-
arstjóri.
Fiðlutónleikar
Hlíf Sigurjónsdóttir fiðluleikari hélt ein-
leikstónleika í Listasafni Sigurjóns Ól-
afssonar sl. þriðjudag og flutti tónverk
eftir J.S. Bach. Ysaye, Ibert og Bacewiz.
Nokkur vandi kann það að vera að velja
sér viðfangsefni þegar um einleiksverk er
að ræða. Þar verða fyrst tiltæk einleiks-
verkin eftir meistara Bach, enda hófust
tónleikarnir á d-moll partítunni sem fræ-
gust er fyrir síðasta kaflann, Chaconne-
verkið mikla, sem oft er sleppt eða hann
leikinn sérstaklega. Hér kaus Hlíf að leika
aðeins dansþættina og gerði margt lag-
lega, einkum í fyrri dönsunum, en í loka-
dansinum, „gikkinum" (gigue), fór ýmis-
legt afleiðis eins og gengur.
Fiðluverk eftir Ysaye eru viðfangsefni
fyrir „virtúósa" og ekki skemmtileg
áheyrnar, nema þar glampi allt af þeirri
yfirburðatækni sem aðeins stórsnillingar
ráða yfir, því hugmyndirnar era leiktækni-
legs eðlis og ekki að öllu leyti sprottnar
upp af tónhugmyndum, þar sem tónmálið
lýtur sínum eigin innri lögmálum án tillits
til leiktæknilegra atriða.
Trúlega ræður metnaður nokkru um val
Hlífar, en Ballaðan (sónata op. 27, nr. 3)
eftir Ysaye var henni of erfið og ekki nema
gott um það að segja að stefna hátt, en
þó þarf að gæta vel að vali viðfangsefna
fyrir tónleika. Capriliena eftir Ibert er einn-
ig leiktækniverk, skemmtilegt og leikandi,
en tónleikunum lauk með pólskri kaprísu
eftir Grazyna Bachewicz, þokkalegt verk
sem Hlíf lék ágætlega vel.
Hvar er hún veröld?
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Þorsteinn frá Hamri: VATNS
GÖTUR OG BLÓÐS. Iðunn 1989.
♦
Iljóðabókum Þorsteins frá Hamri
eru prósaljóð á víð og dreif, en
stundum með skipulegum hætti eins
og í fyrstu bókinni, I svörtum kufli
(1958), þar sem þau standa í upp-
hafi kafla.
Meðal prósaljóða í Vatns götum
og blóðs vakti sérstaka athygli mína
dálítil bernskuminning sem nefnist
Varnarskjal. Ljóðið fjallar um áttir
og það sem menn freistast til að
kalla áttavillu. Það speglar hug
sveins sem ekki vildi láta binda sig
við túnfótinn, en átti eftir að fara
frægðarför á malbiksslóðir án þess
að gleyma heimahögum.
Þorsteinn sinnir vel bernskuheimi
sínum í Vatns götum og blóðs. Þau
tún sem hann yrkir um geta þó
verið tregans tún eins og í Brot-
hljóði þar sem komist er að þeirri
niðurstöðu að naumast gangi þau
nokkur „án þess að stíga á svo sem
einn óbætanlegan/ guðs spegil“.
Þetta ljóð minnir á yrkisefni þeirrar
bókar sem Þorsteinn kallaði Spjóta-
lög á spegil (1982), en nú er um-
burðarlyndi meira áberandi.
í Grafskrift er lýst þeirri reynslu
miðaldra manna og eldri að „fáför-
ult“ verður „um þennan mel
manna“. Það er ljóst af Vatns götum
og blóðs hve hinir Iátnu era skáldinu
ofarlega í huga, jafnvel eru sum
ljóðin draugaleg. Eining skýrir frá
því sem menn skilja síðar,„að um
áratuga bil höfðu þeir setið á skrafi
við mann sem sögur fóra af að
drakknað hefði til hálfs eða alveg
í hyl nokkrum við túnið þarsem
þeir slitu barnsskónum". Svipur
hermir frá manni frá heimaslóðum
skáldsins sem margsinnis hefur bo-
rið fyrir augu þess í mergð stórborg-
anna, en það veit með vissu að er
dauður.
Þorsteinn frá Hamri veit að „nóg
er afgangs/ til að næra efann“ og
þess vegna „sælþ að geta sem
snöggvast/ sagt: Ég veit!“. Hann
hefur oft ort um efann og undir
merkjum hans. Hann getur jafnvel
orðið svolítið beisklyndur, en þó
einkum kaldhæðinn í Vatns götum
og blóðs, samanber Rödd, en réttara
er líklega að tala um gáska og leik
sem gæða bókina töfrum og gera
hana aðlaðandi.
Eins og margoft hefur verið drep-
ið á leyna ljóð Þorsteins á sér og
verða ekki alltaf höndluð við fyrstu
Þorsteinn fró Hamri
kynni. Svo er oft um mikilsverðan
skáldskap. Tilvísanir í fornar bók-
menntir og þjóðfræði era hvarvetna
á kreiki, stundum augljósar, stund-
um svo samofnar textanum að eng-
um dettur í hug að þær séu komnar
frá öðram en Þorsteini.
Það er þó ævi skáldsins sjálfs og
lífsreynsla, ekki síst „storkandi
stundir", eins og ort er um í Torg-
inu, sem eru og hafa verið tilefni
ljóða.
Það væri gaman að skrifa meira
um glettnina (kannski stríðnina?)
sem einkennir sum ljóðanna. Látið
verður þó nægja að benda á slík
ljóð áður ónefnd: Sönn saga, Heið-
ursgestir, í fjörunni, Velferð, Við-
mót, Samneyti, Keldur.
Ljóð sem líka mætti skipa í þenn-
an flokk qr Úti, dæmigert fyrir
Þorstein frá Hamri, þann tón sem
hann á einn:
Ég reyni að festa hendur á henni veröld:
flý útúr skóginum, veð útí vötnin og grasið;
en alltaf (að mestu óvart) geng ég í flasið
á öðrum skógarbúa með fréttir úr sínum
skógi - æ já, aldrei hefur það brugðizt -
skógi sem eftir orðanna hljóðan að dæma
er alveg furðulega svipaður mínum ...
Og hvor um sig spyr hinn:
Hvar
er hún veröld?