Morgunblaðið - 01.07.1989, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 1989
„Alverst að hér upp-
vektust þjóðernisdraugar og
„patentlausnarmenn““
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
í viðtali við Morgunblaðið í tilefni þess að í dag tekur hann við formennsku
í ráðherranefnd EFTA
JÓN Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra tekur við formennsku
í ráðherranefnd EFTA í dag, þann 1. júlí og mun leiða nefndina í
störfum hennar næstu sex mánuðina, þar sem meginverkefnið verð-
ur að undirbúa samningaviðræður við Evrópubandalagið um aukin
og frjálsari viðskipti, tollfrelsi, sameiginlegan vinnu- og fjármagns-
markað. Ljóst er að þessar viðræður eru nú á viðkvæmu stigi og á
síðari hluta þessa árs eiga að liggja fyrir pólitískar niðurstöður
EFTA-ríkjanna um það hvort farið verður út í raunverulegar samn-
ingaviðræður við EB á næsta ári. Utanríkisráðherrann mun verða
afar upptekinn af þessu verke&ii, sem mun njóta algjörs forgangs
hjá honum þetta hálfa ár. I viðtali við Morgunblaðið, sem hér fer á
eftir, greinir Jón Baldvin frá því að til greina komi að hann kveðji
til staðgengil sinn í utanríkisráðuneytið, til þess að sinna öðrum
verkefhum utanríkisráðherra en EFTA-málefiium. Hann verði á ferð
og flugi það sem eftir lifi árs og þegar hafi tugir funda víðsvegar
um Evrópu verið skipulagðir, sem hann muni þurfa að silja flesta
hveija.
Jón Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra, tekur við formennsku
í ráðherranefhd EFTA í dag, og mun þar af leiðandi leiða viðræður
EFTA við EB næstu sex mánuðina.
Kveður hugsan-
lega til staðgengil
sinn í Utanríkis-
ráðuneytið
Tungumálaörð-
ugleikar munu
torvelda útlend-
ingum að setjast
hér að
Utilokar ekkert
sem formaður 1
ráðherranefiid
EFTA í viðræð-
unum milli EFTA
ogEB
Nú þegar þú tekur við
formennsku í ráðher-
ranefndinni, hvar eru
viðræður milli EFTA
og EB á vegi staddar
og hver eru helstu verkefnin sem
blasa við þér og þínu ráðuneyti á
þessu sviði?
„Á þessu ári hefur dregið til
mikilla tíðinda í samskiptum
EFTA-ríkjanna sex og Evrópu-
bandalagsins. Það var Jacques Del-
ors, formaður framkvæmdastjómar
Evrópubandalagsins sem átti frum-
kvæðið að þeim breytingum. í ræðu
sem hann flutti á þingi Evrópu-
bandalagsins í upphafi þessa árs
lýsti hann þeim kostum sem að
hans mati væru helstir fyrir hendi
í samskiptum EB og fríverzlunar-
samtaka EFTA-ríkjanna. Hann
hreyfði fyrstur hugmyndum um að
EFTA-ríkin sem heild tækju upp
viðræður um kerfisbundnara sam-
starf við EB. Af ræðu hans mátti
skilja að möguleikar á tvíhliða
samningum milli EB og einstakra
EFTA-ríkja væm ekki miklir. Það
hefur verið túlkað með ýmsum
hætti hvað fyrir Delors vakti. Sum-
ir líta á ræðu hans sem skilaboð til
þeirra EFTA-ríkja sem hugðu á
inngöngu í bandalagið, þess efnis
að dyram væri lokað fyrir ný aðild-
arríki fram yfir 1992, eða jafnvel
1995, vegna þess að EB-ríkin 12
standa frammi fyrir svo risavöxnum
verkefnum, vegna „samranaferils-
ins“ að þau hafa, að margra mati,
ekki orku eða tíma til þess að sinna
tvíhliða viðræðum við önnur ríki um
stækkun bandalagsins samtímis.
Aðrir segja sem svo að Delors sé
sjálfur fremstur í flokki þeirra
manna sem vilji hraða samranaþró-
uninni. Þeir túlka ræðu hans sem
svo að með því að taka upp kerfis-
bundnar viðræður við EFTA vilji
hann nota þær sem einskonar svipu
á þær EB-þjóðir sem tregastar era
til þess að ganga fram af fullri ein-
urð í samstarfinu innan EB.
„Frelsin ljögrir"
Verkefnin sem blasa við okkur
nú mótast mjög af því sem gerzt
hefur eftir þessa ræðu Delors.
EFTA-ríkin brugðust við með því
að gefa út Oslóaryfirlýsinguna á
leiðtogafundi EFTA-ríkjanna í
mars. Þar lýstu þau því yfír að þau
væru reiðubúin til óskuldbindandi
viðræðna um aðild að „frelsunum
fjóram", þannig að engir kostir
væra þar útilokaðir. Eftir að þessar
niðurstöður höfðu verið kynntar EB
fékk framkvæmdastjóm EB umboð
til þess að ganga til viðræðna við
EFTA-ríkin. Tímaáætlunin gerir
ráð fyrir því að EFTA-ríkin hafi
lokið sínum undirbúningi 25. júlí
nk. og því næst að á sameiginlegum
utanríkisráðherrafundi EB og
EFTA sem á að halda í París þann
17. nóvember verði teknar póli-
tískar ákvarðanir um framhaldið,
hvort af raunveralegum samninga-
viðræðum verði eða ekki. Verði nið-
urstaðan jákvæð munu þær samn-
ingaviðræður heíjast á árinu 1990.
Eiginlegar samningaviðræður hefj-
ast því ekki, ef þær á annað borð
verða, fyrr en að loknu hinu íslenska
formannstímabili.
Verkefni formennskulands
EFTA þetta tímabil snýst því um
þennan undirbúning. Af hálfu
EFTA hefur þegar verið sett á lagg-
imar stjórnamefnd sem mun bera
ábyrgð á undirbúningi og fram-
kvæmd viðræðnanna. íslendingar
gegna formennsku í þessari nefnd.
Auk þess hafa verið settir upp fimm
starfshópar, sem allir eiga að skila
niðurstöðum sínum fyrir 25. júlí.
Fyrsti hópurinn ijallar um vöra-
viðskipti og þá með einum eða öðr-
um hætti um hugmyndina um sam-
eiginlegt tollabandalag þessara 18
ríkja og hindrunarlaus vöruviðskipti
á þessu efnahagssvæði.
Annar hópurinn fjallar um fijálst
flæði fijármagns og Ijármagns-
þjónustu. Það þýðir til dæmis frelsi
til flutninga ijármagns, fjárfestinga
á öllu svæðinu. Jafnframt verður
fjallað um atvinnurekstrarréttindi,
eignarrétt og samræmingu á starfs-
háttum og reglum sem varða t.d.
banka, fjármálastofnanir, trygg-
ingastarfsemi, verðbréfamarkaði og
svo framvegis.
Þriðji hópurinn ijallar um hindr-
unarlausa flutninga fólks innan
svæðis. Það varðar búsetu og at-
vinnurétt einstaklinga, ijölskyldna,
sjálfstæðra atvinnurekenda, ellilíf-
eyrisþega og lagalegan rétt þessara
aðila gagnvart þáttum eins og
vinnumarkaði, almannatryggingum
og félagslegri löggjöf sem lýtur að
vinnumarkaði.
Fjórði hópurinn ijallar um svo-
kölluð jaðarverkefni, samstarfssvið
sem era fyrir utan „frelsin fjögur“,
svo sem samstarf á sviði æðri
menntunar, aðgang að háskólum
og rannsóknastofnunum, sameigin-
leg verkefni á sviði vísinda og rann-
sókna og samstarf um varnir gegn
umhverfismengun og umhverfis-
spjöllum.
Fimmti hópurinn fjallar um laga-
reglur og stofnanir sem eiga að
framfylgja gerðum samningum.
Önnur spurningin þar snýr inn á
við, að EFTA, um vinnubrögðin í
samskiptum EFTA-þjóðanna
sjálfra. Hingað til hefur EFTA ver-
ið fijáls samtök fullvalda þjóða og
starfsreglan hefur verið samstaða,
án þess að mál væra útkljáð með
atkvæðagreiðslu. Niðurstaða utan-
ríkisráðherrafundarins í Kristians-
sand 15. júní sl. var sú að samstöðu-
reglan skuli áfram vera meginregl-
an í samstarfi þjóðanna, en það er
til skoðunar að á tilteknunj, vel
skilgreindum sviðum komi tilgreina
að meirihluti ráði, enda geti þá þjóð-
ir skorizt úr leik. Þá væri væntan-
lega um minniháttar mál að ræða,
sem ekki varða mikilvægustu hags-
muni.
Að hinu leytinu snýst starf þessa
hóps um það með hvaða hætti
samningum verði framfylgt. Það
þarf að leita að einhveijum aðila
sem verði úrskurðaraðili, dómstóll,
sem geti leyst ágreiningsefni og
kveðið upp úrskurði um hvernig
skuli framfylgja gerðum samning-
um.“
„Þjóðir eru unnvörpum að
skerða fullveldi sitt“
— Væra einstakar þjóðir ekki
að afsala sér fullveldi sínu, með því
að fallast á að heyra undir slíkan
dómstól?
„Þjóðir era unnvörpum að skerða
fullveldi sitt í öllu alþjóðlegu sam-
starfi, en dómstóll af þessu tagi
getur ekki skoðazt sem yfirþjóðleg
stofnun, þar sem það er algilt að
ef við geram alþjóðlegan samning,
þá föllumst við um leið á að hlut-
laus aðili skeri úr um það hvernig
lögleg framkvæmd samningsins er.
Ég nefni sem dæmi Mannréttinda-
dómstól Evrópuráðsins.“
— Hvaða þýðingu hafa „frelsin
ijögur“ fyrir okkur íslendinga?
„Hvað varðar óheft vöraviðskipti
og tollfrelsi, þá era íslenskir hags-
munir á því sviði miklir. Megin-
ástæðan er sú að Evrópubandalagið
er langstærsti útflutningsmarkaður
íslendinga, en þangað flytjum við
60% af útflutningi okkar. Ef um
væri að ræða sameinaðan markað
EB og EFTA færi það hlutfall vænt-
anlega upp í 75 til 80%. Við höfum
fríverzlunarsamning við EB nú þeg-
ar, frá árinu 1972, sem varð virkur
1977. Hann nær til rúmlega helm-
ings af útflutningi okkar, en ekki
til saltfisks, saltsíldar og nokkurra
annarra unninna fiskafurða. Gróf-
lega má áætla að liðlega 40% af
útflutingi okkar til EB sé utan þessa
tollfrelsissamnings. Náist sam-
komulag um hindranarlaus, toll-
fijáls vöraviðskipti, þá hefði það í
för með sér að allur okkar útfluting-
ur á þetta stærsta viðskiptasvæði
okkar væri tollfijáls og samkeppnis-
staða okkar gagnvart öðram inn-
fiytjendum myndi batna. Með því
að hafa náð því fram innan EFTA
að fá samþykkta grandvallarregl-
una um tollfijáls viðskipti með fisk
og sjávarafurðir höfum við styrkt
samningsstöðu okkar gagnvart
EB.“
Geta útlendingar smyglað
sér bakdyramegin inn í
fiskveiðilögsögu okkar?
— Hvað með frelsið á ijármagns-
markaðnum? Er ekki hætta á miklu
útstreymi innlends fjármagns héðan
jafnframt því sem við gætum staðið
frammi fyrir því að erlendir fjár-
magnseigendur gætu eignast at-
vinnufyrirtæki hér á landi? Ég nefni
sem dæmi þann möguleika að at-
vinnufyrirtæki í Hull keypti upp
eins og eitt sjávarútvegsþorp á Is-
landi, t.d. Bolungarvik og væri þar
með komið bakdyramegin inn í
íslenska fiskveiðilögsögu.
„Það er hægt að draga upp mynd
af þessu með því að líta annars
vegar á kosti og hins vegar á galla.