Morgunblaðið - 09.12.1989, Page 2

2 B
-MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9: ÐESEMBER 1989
+
■ Nýlega voru útnefnd þau tvö verk,
sem afíslands hálfu keppa um
Bökmenntaverðlaun Norður-
landaráðs. Eru það Ijóðabók
Matthíasar
Johannessen, Dagur af degi, sem kom út haust-
ið 1988 og Gunnlaðarsaga, skáldsaga eftir
Svövu Jakobsdóttur, sem útkom haustið 1987.
■ Báðir þessir höf- ^ ^
undar eru bók-
menntaáhugafólki á
Norðurlöndum vel
kunnir, því mörg
verka þeirra hafa þegar verið
þýdd á norrænar tungur.
EF RONA ER EKKISATT
við mrn SINA
IBOKMENNTUM HEIMSINS
BERHENNI
AÐ VEFENGJA HANA
Svava hefur skrifað fjögnr smásagnasöfn, tvær skáldsögur og sex
leikrit, sem hafa verið flutt í útvarpi, sýnd í sjónvarpi og á sviði.
Auk þess sem mörg verka hennar hafa verið þýdd á öll Norðurlanda-
málin, hafa smásögur eftir hana birst í bókum og tímaritum á enska
tungu, þýska, rússneska, tékkneska, hollenska, franska, japanska og
kínverska. Það er líka gaman að geta þess að í miklu riti sem ber
nafhið „Longman Anthology of World Literature by Women 1875-
1975,“ og birtir skáidskap helstu kvenrithöfiinda veraldar áþessu
hundrað ára tímabili, er Svava kynnt og smásaga hennar „Saga
handa börnum“ birt.
Rætt við
Svövu Jakobs-
dóttur, rit-
h'ófund
egar ég hitti Svövu einn
eftirmiðdag í vikunni, til
að ræða við hana um tiln-
efninguna og sögurnar
hennar, lýsti ég því yfir
að þetta þætti mér harla merkilegt,
en hún hló að mér og sagði: „Það
er auðvitað afskaplega gaman þeg-
ar verk höfunda eru þýdd á annað
tungumál, en ég lít ekki á útgáfu
í öðrum löndum sem meginmark-
mið. Ég skrifa fyrir mína eigin
landa. An þess ég vilji draga úr
gildi þess að ná til erlendra les-
enda, þá man ég enn þá tíð í upp-
hafi ritferils míns, þegar ég var að
velta því fyrir mér, hvort einhver
íslendingur fengist til að lesa eftir
mig. Megintakmarkið er að landar
mínir kunni að meta eitthvað af því
sem ég skrifa.
Og auðvitað verður engin þýðing
eins og íslenskan, hversu vel sem
hún er gerð. Það er nú líka stað-
reynd að Norðurlandaþjóðimar
standa ekki allar jafnt að vígi, hvað
varðar þessi bókmenntaverðlaun,
því norsku, sænsku og dönsku bæk-
umar eru lagðar fram á frummál-
inu, en þær íslensku og finnsku í
þýðingu. Og þá em lagðar fram
svokallaðar vinnuþýðingar, en ekki
endanlegar þýðingar. Til allrar
hamingju eigum við góða þýðendur,
en eftir sem áður er fyrir hendi
þessi venjulega aðgreining; fmm-
mál og þýðing.“
Reyndar er búið að þýða Gunn-
laðarsögu á öll fjögur megintungu-
mál Norðurlanda og var hafist
handa um það, strax árið eftir að
bókin kom út hér. Hún kemur út í
Finnlandi í næsta mánuði, á dönsku
í febrúar og á sænsku og norsku
seinna á árinu 1990.
„í morgun frétti ég af mjög
skemmtilegu atviki sem kom fyrir
hinn norska þýðanda bókarinnar,
Jon Gunnar Jörgensen," segir
Svava. „Hann var staddur í Kaup-
mannahöfn og fór í pílagrímsferð á
Þjóðminjasafnið þar til að skoða
kerið sem allt snýst um í Gunnlaðar-
sögu. Þegar hann kemur að gler-
kassanum sem kerið átti að standa
í, var það horfið og sem hann stóð
þama fyrir framan tóman skápinn,
glumdi allt í einu í viðvörunarkerfi
safnsins og einn safnvörðurinn kom
æðandi að. Þýðandinn varð auðvit-
að felmtri og undrun sleginn, kom-
inn svona inn í söguna, því ná-
kvæmlega svona atvik er í Gunnlað-
arsögu, eini munurinn er sá að safn-
vörðurinn sem kom hlaupandi var
ungur og röskur en í sögunni eru
þeir allir gamlir og fótfúnir. Það
kom í ljós að kerið var í láni í öðm
safni en skýring á viðvörunarkerf-
inu fannst engin.“
En ef við snúum okkur að verkum
þínum, þá hefur orðið töluverð
breyting á þeim með tveimur
síðustu bókum þínum, Gunnlaðar-
sögu og smásagnasafninu Undir
eldfjalli, sem er nýkomið út. Þau
em raunsæislegri á yfirborðinu en
fyrri verk þín.
„Já, annars hefur þessi raunsæis-
þráður alla tíð verið fyrir hendi hjá
mér, eða frá því ég skrifaði „Veisla
undir gijótvegg“. Ég held að ég
hafi leikið furður og raunsæi jöfn-
um höndum. Þó held ég að ég beiti
ekki aðferðum gömlu raunsæis-
höfundanna þar sem mál og stíll
þjónuðu endursköpun einhvers sem
þeir kölluðu raunvemleika. En það
er rétt, að þetta er í fyrsta sinn sem
kemur út eftir mig smásagnasafn
sem geymir enga sannkallaða
furðusögu.
í grófum dráttum má ef til vill
segja að þetta sé hin hliðin á ævin-
týrinu, eða þjóðsögunni. Annað-
hvort er að útfæra fáránlega líkingu
á raunsæjan hátt og úr því getur
þá orðið furðusaga — eða þá að
skrifa ævintýrið eða þjóðsöguna inn
í „raunsæið“.“
Menn túlka Gunnlaðarsögu á
mjög ólíkan hátt. Sumir halda því
fram að hún sé raunsæisleg, aðrir
vilja meina að hún sé einhvers kon-
ar „fantasía".
„Ég mundi sjálf segja að Gunn-
iaðarsaga sé mjög raunsæ. En aðr-
ir vilja lesa hana sem fantasíu og
það er auðvitað vegna þess að goð-
sagan er útfærð í sögunni.
Það er sjálfsagt hægt að lesa
hana sem raunsæja sögu eingöngu
en þá verður maður að setja sig í
í sömu spor og dómarinn sem úr-
skurðar stúlkuna geðveika — og
þarmeð hljótum við þá líka að úr-
skurða móðurina geðveika og þá
einnig höfundinn; og loks útgefand-
ann. Svo er hin Ieiðin, að gangast
inn á það að stúlkan upplifi í raun
og vem það sem hún skýrir frá.“
Er það ekki spurningin um það
að goðsagan lýsi innra líf i stúlkunn-
ar, sem er auðvitað jafn raunvem-
legt og ytra líf hennar?
„Ef til vill. Eins og lögfræðingur-
inn hennar segir, þá er ýmislegt sem
hann getur ekki sagt í réttarsaln-
um, afþví það stangast á við skyn-
semina — eins og við skilgreinum
skynsemi. Afstaðan, sem hver og
einn lesandi tekur, er kannski háð
því hvort lesandinn fær áhuga á
persónunni, eða hvort honum er
alveg sama um hana. Það er svo
misjafnt hveiju fólk er tilbúið að
trúa sem raunvemlegu. En auðvitað
AÐ ENDAMÖRKUM
ORÐANNA
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Hinsti heimur
Höf: Christoph Ransmayr
Þýð: Kristján Arnason
Útg: Forlagið
Á mörkum draums og veru-
leika, á mörkum lífs og dauða,
á mörkum frosts og fiina — þar
sem þessar andstæður mætast
og skilja er Hinsti heimur. Við
fylgjum sögupersónunni, Kottu,
í leit hans að skáldinu Óvíd.
Ágústus keisari, eða öllu heldur
embættismannakerfi hans, hef-
ur hrakið skáldið í útlegð — að
auðnum Svartahafs, þar sem
ísöld hefiir ríkt svo lengi sem
elstu menn muna. En nú er þíða,
sem fer þvílíkum hamförum að
það sem er löngu dautt, úldnar
að morgni nýs tíma. Svo kemur
gróandinn.
í þessari bók eru margar sögur,
sem fléttast saman og mynda heil-
steypta sögu sem má segja að sé
um leit mannsins að sannleikanum,
í persónugervingu Óvíds. Hún ger-
ist á tímum Ágústusar keisara og
hún gerist í dag — jöfnum hönd-
um. Ovíd er gerður útlægur, vegna
þess að hann segir sannleikann —
en maður spyr sig hvort það er
Óvíd sjálfur, eða sannleikurinn,
sem gerður er útlægur. Óvíd hefur
lengi vel verið meðal þeirra skálda,
sem allir vita af, en enginn amast
við og hann getur óáreittur sótt
sína bari meðal venjulegs fólks,
þar til einn daginn, að sjálfskapað-
ir menningarvitar ákveða að
hampa honum — og þarmeð hefst
hið eiginlega ófrelsi hans. En eftir
að hann segir sannleikann — kasta
þessir sömu vitar í hann steinum
sínum og hann er máður út í orðs-
ins fyllstu merkingu.
Þessir tvennu tímar sem sagan
gerist í eru í rauninni einn og hinn
sami í ljósi þess að ekkert hefur
breyst — hvorki bannið á sannleik-
ann né meðferðin á rithöfundum —
þeir detta úr og í tísku, og að því
er virðist ráða duttlungar „vi-
tanna“ öllu þar um.
Kotta siglir að endamörkum
jarðar, til Trakíla, í leit sinni að
Óvíd og hugsanlega mesta verki
Christoph Ransmayr.
sem hann hefur skrifað, sem ber
heitið Ummyndanir. Bókin sjálf er
brunnin, en verkið lifir meðal
þeirra sem höfðu hlýtt á Óvíd lesa
úr því kafla. Og verkið lifír í járn-
borginni Trakíla og hann mætir
þar persónum sögunnar — og lífíð
og tilverán byija að ummyndast
samkvæmt forspám Óvíds. Kotta
þræðir sig eftir persónunum og
skilaboðum, sem Óvíd hefur skilið
eftir sig á steinum og efnisbútum
í formæli ljóðlína og spakmæla.
En Óvíd var ekki vært í meðal
fólks síns í jámborginni og hann
leitar út fyrir endamörk mannlegs
samfélags, til Tómí og út í auðnim-
ar. Kotta rekur slóð hans og á
endanum er spurning hvort hann
er síðasta persónan í skáldverkinu
— sú persóna ein sem fær að sjá
þennan heim líða undir lok.
Pólitísk skírskotun er líka aug-
ljós í verkinu og það er feykilega
gaman að skoða hana í ljósi þeirra
atburða sem em að gerast austan
járntjalds. Og vissulega em túlk-
unarmöguleikar bókarinnar fleiri
— þeir em ótæmandi.
Hvað segir maður um svona
bók, þegar búið er að nota öll lýs-
ingarorð sem mannlegt hugvit hef-
ur fundið upp? Christoph Ransma-
yr reynir á þanþol lesandans langt
upp fyrir nokkra flughæð. Og þeg-
ar Kotta kemur að endamörkum
mannlegs samfélags, er hann kom-
inn með lesandann að hinsta heimi
orðanna. Ég held ég hafi ekki í
aðra tíð lesið bók sem ég bíð eftir
að geta lesið aftur, þótt ég hafi
nú þegar lesið hana tvisvar.
Og þá komum við að takmörkum
þess sem á að dæma um gott og
illt í heimi orðanna — þýðingunni.
Ég hef ekki lesið bókina á þýsku
— og gæti það ekki. En orðsnilld-
in; blæbrigðin og framsetningin,
er af því tagi að ég fyrir mína
parta segi: Ég geri ekki meiri kröf-
ur.
GAMAL-
KUNN
ÆVIN-
TÝR
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Hana Dosko^ilová:
Díógenes í tunnunni.
Myndir: Gabriel Filcík.
Þýðandi: Elínborg Björnsdóttir.
Tákn 1989.
Þessi gömlu ævintýri úr goða-
sögnum og sum sprottin úr merkum
atburðum heimssögunnar eru flest
að góðu kunn hér á landi sem ann-
ars staðar. Þótt grunntónn þeirra