Morgunblaðið - 30.05.1990, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. MAÍ 1990
Hugleiðingar um iðnað
eftir Aðalstein
Jóhannsson
Ekki verður um það deilt, að ís-
lendingar hafa á mörgum sviðum
notið utanaðkomandi áhrifa, þegar
iðnaðaruppbyggingin hófst hér á
landi. Aðallega voru það Danir, sem
hingað komu, er miðluðu okkur af
þekkingu sinni. Danir áttu nágranna
í suðri, sem þegar á fyrri öld stofn-
uðu til mikillar iðnaðaruppbyggingar
og með hagsýni og góðri skipulagn-
ingu náðu fljótt undraverðum ár-
angri. Tileinkuðu Danir sér fljótlega
kunnáttu Þjóðveija og fengu marga
þýska sérfræðinga til starfa í Dan-
mörku. Þannig byggðist danskur
iðnaður upp á réttum grunni þegar
í upphafi. Mörg dæmi eru til þess,
að skort hafi réttar upplýsingar,
þegar iðnaðarfyrirtæki hafa verið
stofnsett hér á landi, eða þá að van-
þekking og óraunhæf bjartsýni hafa
ráðið ríkjum, þegar til iðnrekstrar
var stofnað. Það var fyrir nokkrum
árum, að verksmiðja var byggð,
keyptar til hennar nýjar og góðar
vélar, maður var fenginn frá Dan-
mörku til ráðuneytis og síðan var
verksmiðjureksturinn hafinn og ski-
luðu vélarnar því, sem af þeim hafði
verið vænst. Hins vegar kom það í
ljós eftir nokkra mánuði, að markað-
ur fýrir framleiðsluvöruna var alltof
lítill, og það varð að hætta rekstri
verksmiðjunnar. Þetta dæmi sýnir
að þó að leitað sé til sérfræðinga,
eins og í þessu tilfelli, þá er það
ekki einhlítt, því að eitt veigamesta
atriðið er auðvitað, að markaður sé
fyrir þá framleiðsluvöru, sem fram-
leidd er. Sem betur fer hefur í flest-
um öðrum tilfellum tekizt vel, og
má nú segja, að íslenskur iðnaðar-
rekstur sé víða orðinn þróaður og
standi sízt að baki sambærilegum
iðnaði annars staðar t.d. fiskiðnaður
okkar.
Eins og allir vita er íslands hrá-
efnasnautt land, en orka fallvatna
okkar er óbeizluð að miklu leyti og
sama gegnir einnig um gufu þá, sem
til er í iðrum jarðar hér. Að öllum
líkindum mun hér rísa málmblendi-
verksmiðja, vonandi verður fram-
ieiðslugeta verksmiðjunnar svo sem
til er stofnað og framleiðsluvaran
vel seljanleg á erlendum markaði,
þó að syrt hafi í álinn í bili. Nútíma
þjóðfélag eins og við byggjum, verð-
ur ekki haldið uppi, nema undirstöð-
ur þess séu margar og margþættar.
Þetta virðist ekki allir skilja, og
hafa þeir menn hátt um að stofna
ekki til iðnrekstrar í samvinnu við
útlendinga, telja þeir að slíkt sé af
hinu vonda og óþjóðlegt í meira
lagi. ísland liggur í þjóðbraut, hér
hefur fólk möguleika á að kynnast
högum annarra þjóða, stjómvöld á
íslandi geta því ekki talið lands-
mönnum trú um eitt eða neitt varð-
andi lífsmælikvarða hér á landi,
miðað við það sem er í öðrum lönd-
um. Hér á fólk of auðvelt með að
gera samanburð, ekkert jámtjald
skilur ísland frá öðrum þjóðum.
Flestir landsmenn kunna líka að
meta þá menningarstrauma, sem
leika um landið. Menn, sem komnir
eru á miðjan aldur, muna eymd og
volæði þjóðarinnar í byijun þriðja
áratugarins, fram að þeim tíma
hafði verkmennt þjóðarinnar lítið
breyzt frá upphafi Islandsbyggðar.
Stríðið, sem færði mörgum þjóðum
hörmungar og dauða, færði Islend-
ingum hagsæld og gróða, en þó
fyrst og fremst ný tæki og verk-
mennt. Englendingar voru okkur
miklu fremri að þessu leyti á þeim
tíma, seinna komu svo Ameríku-
menn, sem kynntu nýjungar á öllum
sviðum. Nú má enginn taka orð mín
svo, að í kjölfar stríðsins hafi ekki
einnig fylgt spilling og ýmsir miður
góðir hlutir. Þetta breytir þó ekki
því, að þjóðin vaknaði til meðvitund-
ar um, að í ýmsum efnum vorum
við langt á eftir í iðnaðaruppbygg-
ingu. Nú telja sumir, að við höfum
ekki notað okkur ýms tækifæri, sem
okkur buðust á stríðsárunum, en
hvað um það, því verður ekki á
móti mælt, að Bandaríkjamenn
fluttu hér inn stórvirkar vélar og
tæki, sem okkur hefur gefist tæki-
„ A vinnumarkað koma
hér á ári hverju, næstu
árin, um 2-2.500 manns
og öllu þessu fólki þarf
að sjá fyrir mannsæm-
andi störfum, verði ekki
möguleikar á því, má
búast við, að fólk flytji
úr landi, eins og átti sér
stað á þrengingarárun-
um í lok sjöunda ára-
tugarins.“
færi til að læra að nota, og það
hefur komið í ljós, að íslendingar
eru mjög fljótir að tileinka sér nota-
gildi vélanna.
Á vinnumarkað koma hér á ári
hveiju, næstu árin, um 2-2.500
manns og öllu þessu fólki þarf að
sjá fyrir mannsæmandi störfum,
verði ekki möguleikar á því, má
búást við, að fólk flytji úr landi, eins
og átti sér stað á þrengingarárunum
í lok sjöunda áratugarins. Iðnaður
er án efa sá þáttur atvinnulífsins,
sem þarf að hlynna að. Iðnþróunar-
stofnunin fylgist með nýjungum á
þessum sviðum erlendis og ber von-
andi gæfu til þess að hafa forystu
um þá þætti, sem verða þjóðinni til
heilla í framtíðinni. Muna má, að
það skal vel vandað, sem lengi á
að standa, þess vegna þarf að
hyggja að mörgu, þegar til iðn-
rekstrar verður stofnað. Iðnrekstur,
stór eða smár, er ekki keppikefli í
sjálfu sér, ef hann skilar ekki nauð-
synlegum arði, og ekki farsælt að
reka iðju eða iðnað í skjóli tolla-
verndar, eins og oft hefur verið
gert. Þróunin í hinum vestræna
heimi er sú, létta toilum af innflutt-
um vörum, enda þróast margskonar
spilling, sé uppbyggingin ekki gerð
í heilbrigðri samkeppni.
Eins og áður var vikið að, eiga
íslenskar orkulindir að skapa skil-
yrði til iðnrekstar, sem fyllilega þol-
ir erlenda samkeppni, má þar nefna
margskonar efnaiðnað, og ber að
notfæra sér það svo sem framast
er unnt.
Sú saga er sögð, að Jón sálugi
Þorláksson hafi, þá er hann var
landsverkfræðingur, fengið til
landsins sérfræðing, og taldi sá, að
á Suðurlandsundirlendi gætu lifað
ein til hálfönnur milljón manna, var
mat sérfræðingsins miðað við lífsaf-
komu Norðurlandabúa, eins og hún
var þá, en þetta _mun hafa verið í
kringum 1910. Á þessu sést, að
miklir möguleikar eru ónýttir, þó
að nú séu gerðar meiri kröfur til
lífsins en gerðist á fyrsta og öðrum
tug aldarinnar. Þetta breytir þó ekki
þeirri staðreynd, að hóf er best að
hafa hverjum máta, nýtni og fyrir-
hyggju skal gætt í hvívetna, þegar
til iðnrekstrar er stofnað. Ekki er
hægt að láta þess ógetið í þessu
sambandi, að dýrtíðin, sem þjóðin
býr nú við, á hvað mestan þátt í
slæfa eðlilega dómgreind manna í
efnalegu tilliti. Krónan minnkar ár
frá ári, verðmæti, sem fólk fær fyr-
ir vinnu sína, rýrast, og keppikefli
alira verður að láta krónurnar frá
sér eins fljótt og mögulegt er, skipt-
ir þá minna máli hvað keypt er.
Unga fólkið er í miklum vanda, þjóð-
félagsaðstæður hafa valdið því að
flestir reyna að koma þaki yfir sig
Sigrún Knútsdóttir
„Máleftialeg umræða er
af hinu góða en því mið-
ur hef ég á tilfinning-
unni að „pólitísku“
moldviðri hafi verið
þyrlað upp um máleftii
FHR og þjónar það
hvorki hagsmunum
heimilisins né hags-
munum fæðandi kvenna
og barna þeirra.“
læknar deildarinnar sinntu bakvökt-
um á FHR. Þessum samningi var
sagt upp einhliða 1. maí síðastliðinn
af hálfu Fæðingardeildar Landspít-
alans.
Tillaga um lokun
KO fylgdi tillögu hjúkrunarfram-
Fæðingarheimili Reykjavík-
ur - „pólitískt“ bitbein?
eftir Sigrúnu
Knútsdóttur
Tilefni þess að ég sest niður með
penna í hönd er grein Kristínar Ól-
afsdóttur í Morgunblaðinu á kjör-
dag, þann 26 maí sl., þar sem Fæð-
ingarheimili Reykjavíkur (FHR) er
enn til umfjöllunar.
Það er e.t.v. að bera í bakkafullan
lækinn að bæta enn einni grein við
um FHR, en sem stjórnarmanni í
stjóm Sjúkrastofnana Reykjavíkur
(SSR) tel ég mig nú knúna til að
leggja orð í belg í þá umræðu, þótt
það hafi upphaflega alls ekki verið
ætlunin.
Vandi FHR hefur lengi verið til
umræðu hjá SSR, en í vetur hefur
borið meira á þeirri umræðu þar sem
hún hefur að miklu leyti farið fram
í ijölmiðium.
Húsnæðisvandi FHR
Umræðan um FHR hefur að mestu
snúist um þröngan húsakost og
nauðsyn úrbóta hvað aðstæður og
húsnæði varðar.
í nokkur ár hefur Borgarspítalinn
starfrækt skurðdeild á 1. og 2. hæð
hússins og vora þar gerðar minni
háttar bæklunarskurðaðgerðir,
háls-, nef- og eyrnaaðgerðir og
kvensjúkdómaaðgerðir. Þessi starf-
semi létti verulega á skurðlækninga-
deild Borgarspítalans í Fossvogi, en
þar era húsnæðisþrengsli veraleg.
Stjórn SSR hefur í nokkur ár farið
fram á fjárveitingu til að bæta
skurðstofuaðstöðu Borgarspítalans
en ekkert fjármagn hefur enn feng-
ist jtil þess.
Á síðasta ári fyrirskipuðu fjár-
málayfirvöld 4% niðurskurð á fjár-
veitingu til spítalans. Var þá ákveð-
ið að loka skurðdeildinni í húsi FHR
um óákveðinn tíma í stað þess að
draga úr starfsemi á bráðadeildum
eða öldranardeildum spítalans.
Tvær neðri hæðir húss FHR höfðu
því staðið ónotaðar í nokkra mánuði
og er eðlilegt að starfsfólk fæðingar-
heimilisins hafi horft til þessa hús-
næðis þegar húsnæðisvandi þess var
til umræðu.
Það urðu því mikil vonbrigði þeg-
ar borgaryfirvöld ákváðu að leigja
nokkrum læknum þessar tvær hæðir
og vonir um að húsnæðisvandi FHR
leystist varð að engu.
Umræðan um húsnæðisvanda
FHR hefði væntanlega orðið með
allt öðrum hætti ef ekki hefðu kom-
ið til fyrirskipanir fjármálayfirvalda
um niðurskurð. Þá væri væntanlega
enn starfrækt skurðdeild Borg-
arspítalans á þessum tveimur hæð-
um og litlar sem engar líkur hefðu
verið á auknu húsnæði fyrir fæðandi
konur í húsinu. Þörfin fyrir bætta
aðstöðu og aukið húsnæði fyrir fæð-
andi konur er þó mjög brýn og er
nauðsynlegt að gera veralegar úr-
bætur í húsnæðismálum og aðbún-
aði Fæðingarheimiiisins ef ætlunin
er að halda því opnu áfram eins og
allir virðast nú sammála um.
Öryggi fæðandi kvenna og
barna þeirra steftit í hættu?
í maíbyrjun tók umræðan um
FHR aðra stefnu og mun alvarlegri.
Eins og kemur fram í grein KO
og hefur einnig komið fram áður í
fjölmiðlum barst stjórn SSR erindi
frá hjúkrunarframkvæmdastjóra
Borgarspítalans, sem ber ábyrgð á
hjúkranarþjónustu FHR, og mætti
hjúkrunarframkvæmdastjórinn á
stjórnarfund til að gera grein fyrir
erindi sínu. Lýsti hún áhyggjum
sínum af ástandinuá FHR þar sem
frá maíbyijun væri einungis einn
læknir starfandi við heimilið og
væri hann á vakt allan sólarhringinn
alla daga vikunnar og væri slíkt
ástand óforsvaranlegt. Einnig kom
fram í erindi hennar að faglegur
ágreiningur væri á meðal starfsliðs
Fæðingarheimilisins. Taldi hún
ástandið svo alvarlegt að öryggi
fæðandi kvenna og bama þeirra
væri hætta búin. Var hér um alvar-
lega aðvörun að ræða. Hún lagði til
að Fæðingarheimilinu yrði lokað
þegar í stað um óákveðinn tíma
meðan úrbætur væru gerðar.
í grein KÓ kom hins vegar ekki
fram að yfirlæknir FHR mætti einn-
ig á þennan sama stjómarfund. í
máli hans kom fram að ástandið á
FHR væri ekki eins alvarlegt og af
var látið og að öryggi fæðandi
kvenna og bama þeirra væri engan
veginn stefnt í hættu, enda væri
óforsvaranlegt að halda heimilinu
opnu áfram ef svo væri. Það kom
einnig fram í máli hans að það
gæti ekki gengið nema í mjög
stuttan tíma að einungis einn
læknir væri starfandi á FHR og yrði
því að bæta læknamönnun hið
snarasta með einhveijum ráðum.
Samningur hafði verið við Fæð-
ingardeild Landspítalans um að
og sína strax í byijun hjúskapar.
Miklir erfiðleikar eru oft þessu sam-
fara. Þeir, sem byija að leggja niður
fyrir sér tölulega, hvernig hægt
verði að ljúka byggingu, fá ekki
dæmið til að ganga upp, er því stofn-
að til framkvæmdanna af fullkomnu
fyrirhyggjuleysi. Margt býr að
fyrstu gerð, og verður því að telja,
að veganestið, sem þjóðfélagið býr
þessu fólki, sé ekki hollt, það treyst-
ir á áframhaldandi dýrtíð, því reynd-
in hefur orðið sú mörg undanfarin
ár, að skuldirnar verða viðráðanlegri
í dýrtíðarflóðinu, sparnaður er því
ekki lengur dyggð, heldur hrein vit-
leysa. Þessu hafa sparifjáreigendur
fundið manna mest fyrir. Ýmsar
ytri aðstæður hafa skapað þessa
þróun að verulegu leyti, en röng
vinnulöggjöf hefur einnig átt hér
mikinn hlut að máli. Vonandi er þó
að skapast skilningur fyrir breyttum
hugsunarhætti hjá verkalýðsforys-
tunni, en á meðan litlir þjóðfélags-
hópar geta sett ríkisvaldinu afar-
kosti, hljóta blikur að vera á lofti.
Pólitísk sjónarmið og þjóðlegur
hugsunarháttur fer sjaldnast saman,
þess vegna verður að skapast hér
þjóðleg reisn, sem á þó ekki að vera
þess valdandi, að við höfnum sam-
starfi við erlendar þjóðir, heldur
lærum af þeim.
Einar Benediktsson segir í alda-
mótakvæði sínu: „að hér er ei stoð
að stafkarlsins auð, nei, stórfé, hér
dugar ei minna. Oss vantar hér
lykil hins gullna gjalds, að græða
upp landið frá hafi til fjalls." Kemur
hér fram það sjónarmið, sem íslensk-
ur iðnrekstur á að byggjast á, að-
stoð og fjármögnun iðnaðarins, sem
við ráðum ekki við, frá erlendum
aðilum, en fastmótaður íslenskur
hugsunarháttur hjá þeim, sem at-
vinnufyrirtækjunum stjórna. Stað-
reynd er, að þar sem íslenskir og
erlendir aðilar hafa unnið saman,
hefur víða tekist vel til, og í ljós
hefur komið, að íslendingar hafa
getað tileinkað sér kunnáttu útlend-
inga, fært hana í stílinn og fljótt
getað kennt ungu kynslóðinni. Þegar
tillit er tekið til að þróuhin hjá okk-
ur á iðnaðarsviðinu er aðeins nok-
kurra áratuga gömul, verður að telj-
ast að vel hafi til tekist.
Höfundur er tæknifræðingur.
kvæmdastjóra eftir og lagði til að
Fæðingarheimilinu yrði lokað þegar
í stað um óákveðinn tíma.
í Ijósi þeirra upplýsinga sem lágu
fyrir kusu starfsmannaráðsfulltrúar
í stjórn SSR að sitja hjá við atkvæða-
greiðslu um tillöguna. í bókun okkar
um májið kom m.a. fram eftirfar-
andi: „Á fundinum hafa komið fram
ósamhljóða og andstæðar staðhæf-
ingar, sem við getum ekki tekið af-
stöðu til fyrr en frekari upplýsingar
liggja fyrir um málið.“
Að mínu mati hefði eðlileg af-
greiðsla stjórnar SSR vegna vanda
FHR verið að vinna að því að leysa
úr læknaskorti hið snarasta með ein-
hveijum ráðum. Hefði þá verið nær-
tækast að ná samningum að nýju
við Fæðingardeild Landspítalans,
a.m.k. þar til framtíðarlausn fengist
á læknamönnun FHR.
Faglegan ágreining sem hjúkr-
unarframkvæmdastjóri gat um að
væri til staðar, tel ég réttast að
leysa með því að viðkomandi aðilar
leysi sameiginlega úr ágreiningsmál-
um sínum og finni viðunandi lausn.
Lokun deildar leysir engan vanda.
Málefnaleg umræða er af hinu
góða en því miður hef ég á tilfinning-
unni að „pólitísku" moldviðri hafi
verið þyrlað upp um málefni FHR
og þjónar það hvorki hagsmunum
heimilisins né hagsmunum fæðandi
kvenna og barna þeirra.
Að endingu vil ég taka undir ósk
yfiriæknis FHR og fleiri aðila að
FHR megi fá að starfa í friði. Ég
vona að viðunandi lausn finnist á
vanda heimilisins þannig að það
verði starfrækt áfram við bættan
aðbúnað og betri húsakost til heilla
fyrir fæðandi konur og börn þeirra.
Höfundur er formaður
starfsmannaráðs Borgarspítalans
og stjórnarmaður ístjórn
Sjúkrastofnana Reykjavíkur.