Morgunblaðið - 30.05.1990, Síða 34

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. MAÍ 1990
Evrópubandalagið og
íslenskir launamenn
eftir Birgi Björn
Sigurjónsson
Þrátt fyrir mikil skrif um Evr-
ópubandalagið og viðræður
EFTA-ríkja við EB hefur næsta
lítið verið fjallað um það hvers
konar stofnun Evrópubandalagið
er. í þessari grein ætla ég að lýsa
EB og fjalla um þátttöku íslands
í áformum um efnahagssamruna
Evrópu (EES) frá sjónarhóli lýð-
ræðis og íslenskra launamanna.
1. Evrópubandalagið (EB)
Upphaf Evrópubandalagsins er
að finna í hagsmunasamtökum
kola- og stálfyrirtækja. Kola- og
stálfyrirtækin mynduðu fyrst
ásamt sex þjóðríkjum Kola- og stál-
samsteypuna, ESCS. Með Rómar-
sáttmálanum var síðan myndað
eins konar sambandsríki eða
víðtækt viðskipta- og hagsmuna-
bandalag sex þjóðríkja sem byggði
á lítt takmarkaðri frjálshyggju og
markaðsbúskap en einnig sáttmála
um öflugt styrkjakerfi til vissra
atvinnugreina oglandsvæða. Hags-
munir launafólks voru að sönnu
ekki hvatning að stofnun Evrópu-
bandalagsins og hafa alla tíð mátt
sín lítils í þróun þess.
2. Markmið
Evrópubandalagsins
Markmiðin með stofnun EB og
þróun þess eru í mínum huga skýr:
1. Að gera mörg þjóðríki að ein-
um hindrunarlausum heimamark-
aði fyrir evrópsk stórfyrirtæki.
2. Að reisa tollamúr og veita
evrópskri framleiðslu fríðindi í sam-
keppni við Japana og aðra erfiða
keppinauta evrópskra stórfyrir-
tækja.
3. Að setja evrópsk lög og koma
á fót yfirþjóðlegum stofnunum til
að takmarka möguleika stjórn-
málamanna, þjóðþinga og launa-
manna í aðildarríkjum sem kunna
að vilja auka hlut launafólks í ein-
stöku aðildarríki á kostnað olboga-
rýmis fjármagns og peningavalds.
. 4. Að skapa með heildstæðum
samningum við önnur ríki markað
fyrir iðnvarning EB-ríkja gegn að-
eftir Þorvald
Gunnarsson
Einu sinni var Steingrímur verk-
fræðingur Hermannsson forstjóri
Rannsóknarráðs ríkisins.
Reiknað hefur verið út að á þeim
árum hafi fé til rannsókna í landinu
aukist. Það er þegar stjórnunar-
kostnaður við hið nýja Rannsóknar-
ráð er reiknaður inn í.
Ekki jókst fé til hefðbundinna
rannsókna að raungildi. Illar tungur
herma að kostnaðarsamar rann-
sóknir hafi beinst að því að láta
gangi að mikilvægum hráefnum og
auðlindum.
Hlutverk Evrópubandalagsins
felst einkum í hagsmunagæslu af
þessu tagi.
3. Lýðræðið innan
Evrópubandalagsins
Markmið og eðli Evrópubanda-
lagsins hefur að sjálfsögðu áhrif á
lýðræðið innan stofnana EB og í
aðildarríkjunum. Aðildarríkin hafa
skuldbundið sig til að koma á
„fríðindunum fjórum", þ.e. óheftum
markaði vöruviðskipta, óheftum
fjármagnsmarkaði, ótakmarkaðri
fjármálaþjónustu og óheftum bú-
setu- og atvinnuréttindum. Þessar
skuldbindingar eru þess eðlis að frá
þeim geta aðildarríkin ekki breytt
með lýðræðislegum ákvörðunum á
þjóðþingum eða með þjóðarat-
kvæðagreiðslum. Með svonefndum
„einingarlögum“ og reglum EB eru
sífellt fleiri ákvarðanir fluttar frá
þjóðþingum aðildarríkjanna til
Brussel. Ákvarðanir ríkisstjórna
eða þjóðþinga aðildarríkjanna sem
stríða gegn EB-lögunum eru ólög-
legar. EB-dómstóllinn, sem fer með
yfirþjóðlegt dómsvald, sér um að
öll aðildarríkin haldi þessi evrópsku
lög.
Lög Evrópubandalagsins eru
ekki borin undir atkvæði almenn-
ings í aðildarríkjunum. Tillögur um
þau eru bornar upp af fram-
kvæmdastjóm EB til samþykktar
í ráðherraráði EB. Hægt er að setja
evrópsk lög án samþykkis allra
ráðherranna; — án samþykkis allra
aðildarríkjanna. Slík lög hafa þó
ótvírætt lagagildi í öllum aðild-
arríkjum EB.
Flestar ákvarðanir, t.d. um notk-
un og dreifingu fiskveiðikvóta, eru
þó ekki einu sinni bornar undir
ráðherraráðið heldur heyra undir
framkvæmdastjórnina í Brussel.
Framkvæmdastjórnin, valdamesta
stofnun EB, er ekki lýðræðisleg
stofnun. Aðildarríkin skipta á milli
sín tilteknum fjölda framkvæmda-
stjóra en hver þeirra er starfsmað-
ur EB og eiðsvarinn að halda sátt-
mála þess og lög ofar hagsmunum
einstakra þjóðríkja.
Margir halda að Evrópuþingið
forstjórajeppann ganga á gulrótum
og grænum baunum. Hér skulu
ekki eitar ólar við slíkar sögusagnir
heldur minnst rannsókna sem for-
stjórinn sjálfur tók virkan þátt í.
Rannsóknirnar beindust að því að
finna út að hagkvæmt væri að reisa
kjúklingaverksmiðju á íslandi sem
framleiddi kjúklinga í dósum til
útflutnings.
Þetta voru erfiðar rannsóknir því
á íslandi var hvorki framleitt fóður
handa kjúklingum né dósir eða neitt
annað sem til framleiðslunnar
þurfti. Því þyrfti að flytja öll aðföng
til landsins um langan veg og síðan
sé valdastofnun sem tryggi ákveðið
lágmarkslýðræði. T.d. var að skilja
á íslenska utanríkisáðherranum að
það væri Evrópuþingið sem tefði
viðræður EB og EFTA. Sannleikur-
inn er sá að Evrópuþingið, sem er
eina stofnun EB sem almenningur
kýs til í beinum kosningum, er
aðeins ráðgefandi þing líkt og þing
Lúðvíks XIV. hér áður fyrr. Fram-
kvæmdastjórn og ráðherraráði ber
að kynna þinginu helstu mál sem
þeir hafa til umfjöllunar en þingið
ræður engu um framgang mála
nema þegar um aðildarumsókn eða
milliríkjasamning er að ræða.
Evrópubandalagið er yfirþjóðleg
stofnun um hagsmuni evrópskra
stórfyrirtækja, sem starfar ekki
eftir almennum leikreglum lýðræð-
is.
4. Staða stéttarfélaga
innan EB
Frá sjónarhóli íslenskra launa-
manna skiptir miklu hver staða
stéttarfélaga í aðildarríkjum EB er.
Stéttarfélög eru að sönnu ekki
bönnuð en staða þeirra er afar veik
í samanburði við það sem þekkist
á Norðurlöndum. Staða og réttindi
almennra launamanna eru spegil-
mynd þessara aðstæðna (hvað svo
sem líður meðaltölum um þjóðar-
tekjur á mann).
Átæða þess að stéttarfélög innan
EB eru veik eru margar.
(1) Lög í aðildarríkum EB kveða
ekki á um skyldu Iaunamanna að
vera í stéttarfélagi. Hið gagnstæða
er fremur regla og algengt að
launagreiðendur krefjist þess að
starfsmenn séu utan stéttarfélaga,
ella fái þeir ekki eða missi atvinnu.
(2) Fjármagnsaðilar bélta áróð-
urstækjum fjölmiðla miskunnar-
laust til að ófrægja stéttarfélög og
forystumenn þeirra í því skyni að
draga úr mætti samtaka launa-
fólks.
(3) Landslög í aðildarríkjum
tryggja yfirleitt ekki samningsrétt
stéttarfélaga. Víða í aðildarríkjum
EB gengur stéttarfélögum illa að
fá samningsrétt sinn viðurkenndan
af vikomandi launagreiðendum.
(4) Verkfallsréttur er í sumum
EB-löndum ekki bundinn við stétt-
„Með því að leggja á
fóðurbætisskatt og út-
hluta svo úr sjóðunum
eftir hendinni, mátti
setja óþæga framleið-
endur á hausinn.“
framleiðsluna út aftur, en hvert
vissi enginn. Steingrímur geystist
um landið á jeppanum til að fínna
heppilegan stað fyrir verksmiðjuna,
og reisti land úr landi við þessar
rannsóknir. ísraelar voru svo greið-
viknir að vilja selja okkur eitt svona
gróðafyrirtæki og allt sem með
þyrfti, sagði í fréttum útvarpsins.
Búnaðarþing samþykkti ályktun
um að hér bæri að reisa kjúklinga-
verksmiðju.
Ekki er mér ljóst á hveiju fram-
kvæmdir strönduðu. Ef til vill hefur
Steingrímur náð svo langt í rann-
sóknum sínum að hann hafí fundið
aðra leið heppilegri. Þess verður að
gæta að tilgangurinn var aldrei að
reka gróðafyrirtæki, heldur var
markmiðið að setja á hausinn stóru
eggja- og kjúklingabúin sem buðu
neytendum svo ódýra matvöru að
Birgir Björn Sigurjónsson
„Það tók aldir fyrir ís-
lendinga að ná stjórn
landsins í sínar hendur.
Það væri fólska að
fórna sjálfstæði á ný
vegna léttvægra tíma-
bundinna tollaíviln-
ana.“
arfélag heldur sérhvern einstakl-
ing. Þetta þýðir að hver og einn —
en ekki stéttarfélag — ákveður
hvort hann fylgi ákvörðun stéttar-
félags um aðgerðir. Við slíka
ákvörðun njóta launamenn í jöfnum
skömmtum ráðgjafar og þvingunar
vinnuveitanda.
(5) í sumum EB-ríkjum getur
vinnumálaráðherra úrskurðað að
öll samtök launafólks verði að lúta
kjarasamningi sem ein samtök hafa
gert, enda þó sá samningur sé hin
versta lágkúra og viðkomandi sam-
tök ætli ekki félagsmönnum sínum
að þurfa lúta honum.
(6) Mörg stéttarfélög og stéttar-
félagasambönd innan EB eru frem-
þeir fúlsuðu við því sem Framsókn-
armaddaman hafði að bjóða.
Milliliðakerfið í landbúnaðinum
óttaðist um sinn hag. Ljóst er að
Steingrímur fann öruggari leið. Með
því að leggja á fóðurbætisskatt og
úthluta svo úr sjóðunum eftir hend-
inni, mátti setja óþæga framleið-
endur á hausinn. Með framleiðslu-
stýringu var síðan tryggt að neyt-
endum byðust ekki þessar vörur
langt undir verði annarra landbún-
aðarvara. Nú hefur markinu verið
náð.
Verðið er fjórfalt það sem gerist
í nágrannalöndum. Steingrímur
náði markinu ekki sem forstjóri
Kjúklingabús ríkisins, heldur sem
forsætisráðherra þjóðarbúsins. Því
skrifa ég þetta að Steingrímur sjálf-
ur er gleyminn en þetta er svo
furðulegt ævintýri að það verður
að komast á spjöld sögunnar.
Steingrímur Hermannsson er vin-
sælasti stjórnmálamaður landsins.
í ævintýri H.C. Andersens varð ein
fjöður að fimm hænum sem reittu
sig til dauða af sjúklegri ást á han-
anum. En það voru bara gróusög-
ur. Eru raunverulegar reyttar hæn-
ur í þessu ævintýri, og hveijar eru
þær? Þetta verður hver og einn að
hugleiða og svara fyrir sjálfan sig,
en ævintýrið heldur áfram að ger-
ast.
Höfundur er sérfrseðingi/r við
Reiknistofnun Háskólans.
ur reist á grunni trúarbragða,
tungumála eða landshluta en sem
baráttusamtök launamanna. Inn-
byrðis sundurleitni þessara stéttar-
félaga hefur verið gróðaöflum í
EB-ríkjunum síungt gleðiefni.
Þessi atriði sem ég hef talið upp
hafa í reynd drepið niður mestalla
almenna virkni í stéttarfélögum
EB-ríkjanna og haft þau áhrif að
stéttarfélagsleg sjónarmið mega
sín lítils í ákvarðanatöku í þjóðríkj-
um og stofnunum EB. Það var ein
af ástæðum þess að EB var stofnað
og margir „fulltrúar atvinnulífsins"
kröfðust „fimmtu fríðindanna“ að
stéttarfélög væru bönnuð.
Þrátt fyrir þessa veiku stöðu
evrópsku launasamtakanna, sem
víða virkja innan við 20% af vinnu-
afli, axla þau æ meiri ábyrgð með
þátttöku sinni í efnahags- og fé-
lagsmálanefnd EB. Fyrir þessa
nefnd vinnuveitenda og stéttarfé-
laga ber að leggja öll stórmál EB
en álit nefndarinnar breytir þó engu
um framgang mála. En þátttakan
í „klúbbum“ vinnuveitenda fjarlæg-
ir forystu stéttarfélaganna frá fé-
lagsmönnum sínum og hefur ruglað
launamenn jafnt innan sem utan
EB í greiningu á hagsmunum
sínum.
Framtíðarvandamál stéttarfé-
laga innan EB eru einnig mörg.
Ástand vinnuverndar og hollustu á
vinnustöðum í iðnaði eru víða íjarri
því sem þekkist á Norðurlöndum.
Á sviði samningsmála mæta þau
nú illa skipulögð, með litla virkni
og innbyrðis sundurleit, alþjóðleg-
um samtökum vinnuveitenda. Nið-
urstöður EB-dómstólsins um að
samningar stéttarfélags í einu landi
bindi ekki starfskjör launamanna í
ljölþjóðlegum fyrirtækjum i því
landi eftir 1992 gefur vísbendingu
um nýja vídd í þessum efnum í
framtíðinni. Ég ætla þó ekki að
rekja fleiri dæmi um þetta hér.
5. Félagsmálahliðin á EB
Til þess að skilja. „félagslega
hlið“ EB verður maður að muna
hver er uppruni og tilgangur EB.
Félagsmála var ekki mikið getið í
stofnsáttmála EB. Hagsmunir
launamanna voru ekki til umræðu.
í einum af undirköflum stofnsátt-
málans má finna stutta almenna
kafla um „félagsmálastefnu“, „fé-
lagsleg atriði" og um Félagsmála-
sjóðinn (ESF), sem á seinni árum
hefur verið efldur talsvert. Annar
undirkafli er einskonar hugleiðing
um nauðsynlegan efnahagslegan
og félagslegan samruna aðild-
arríkjanna.
Það er fyrst með tilkomu áform-
anna um „innri markað EB“ að
skriður komst á umræðuna um
hlutskipti launafólks á landsvæðum
þar sem hagræðingarátakið og
gjaldþrot smáfyrirtækja myndu
leiða til stórfellds atvinnuleysis. í
skýrslunni um innri markað EB var
því að vísu haldið fram að hag-
kvæmnisátakið myndi leiða til auk-
innar eftirspurnar eftir starfs-
mönnum en fáir trúðu að það gæti
orðið fyrr en miklu síðar. Þess
vegna var farið að ræða um „fé-
lagslega hlið hins innri markaðar“.
Hjá EB liggja drög að sameigin-
legri Félagsmálayfirlýsingu sem
kveður á um atriði eins og lág-
markslaun, rétt til að vera í stéttar-
félagi og rétt launafólks til endur-
menntunar. Þessi drög hafa enn
ekki verið staðfest af ráðherraráði
EB, þrátt fyrir að aðildarríkin séu
sammála um að þessi yfirlýsing
myndi í engu auka núverandi rétt
launafólks í aðildarríkjunum, svo
varfærin eru viðmiðin. Það er í
samræmi við stefnu EB að ábyrgð-
in á (starfs)kjörum launafólks sé
alfarið á herðum samningsaðila á
vinnumarkaði.
Um þetta hefur Thatcher, for-
sætisráðherra Bretlands, sagt eftir-
farandi: Sleppum þessu meðfélags-
lega hlið innrí markaðaríns. Kost-
urínn við innrí markað er einmitt
sá að hann veikir stéttarfélögin og
lækkar öii viðmið á vinnumarkaðn-
um. Látum markaðinn sjá um rétt-
lætið.
Framkvæmdastjórnin hefur lagt
fram félagsmálaáætlanir (1974,
1984 og 1989), þar sem m.a. hefur
Fimleikanámskeið hjá Gerplu
Fimleikadeild Gerplu býður í júní
upp á þriggja vikna námskeið í
fimleikum fyrir börn frá sex ára
aldri. Námskeið þessi, sem
henta bæði drengjum og stúlk-
um, verða haldin í glæsilegri
æfingaaðstöðu Gerplu á
Skemmuvegi 6 í Kópavogi og undir stjórn reyndra þjálfara.
Æfingar verða tvo tíma á dag, fjóra daga í viku og hefjast
þriðjudaginn 5. júní.
Upplýsingar og innritun í síma 74925 eftir kl. 12 virka daga.
t
taERPlftJ
Kjúklingarannsókmr