Morgunblaðið - 30.05.1990, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. MAÍ 1990
Forsaga að stofnun Lands-
samtaka heímavinnandi fólks
Konur hafa löngum tekið til
hendinni bæði til sjávar og sveita,
en atvinnuhættir okkar hafa breyst
seinni árin í þá veru að þrýsta kon-
um út í atvinnulífið. Konur gera
og réttilega kröfur til að hafa sömu
möguleika og karlar í atvinnulífinu.
Oft er það brýn nauðsyn, en einn-
ig auknar lífsgæðakröfur, sem gera
-'það óhjákvæmilegt að heimili hafi
tvær fyrirvinnur. Þannig hefur upp-
eldi og fræðsla barna og unglinga,
sem til skamms tíma fór að megin-
hluta fram innan veggja heimilis-
ins, færst yfir á ýmiss konar stofn-
anir og skóla.
Ekki eiga þó allar konur þess
kost að vinna utan heimilis þó
margar kjósi það öðru fremur —
þá eru aðrar konur sem vilja ekk-
ert fremur en að geta unnið heima.
Þessi starfsvettvangur er þjóðfé-
lagslega þýðingarmeiri en flestir
aðrir. Það þjóðfélagslega óréttlæti
að meta störf innan veggja heimilis
minna en önnur, eins og gert er á
ýmsurti sviðum, þarfnast skjótrar
^ieiðréttingar.
Bandalag kvenna í Reykjavík sá
að við svo búið mátti ekki standa
og á aðalfundi þess í febrúar 1983
var borin upp tillaga að stofnun
nefndar til að vinna að hagsmuna-
málum heimavinnandi húsmæðra,
og ári síðar var hagsmunanefndin
síðan kosin. Bandalaginu þykir þess
vegna eðlilegt að koma á framfæri
ýmsum staðreyndum um stöðu
þessara mála í dag, — hvað hefur
verið gert í málum þessa hóps og
•^hvers má vænta?
Akveðið var strax í byrjun að
halda ráðstefnu um hagsmuna- og
réttindamál heimavinnandi hús-
mæðra og var hún haldin á Hótel
Sögu 3. nóvember 1983. Voru þar
teknir fyrir málaflokkar eins og
réttur heimavinnandi til sjúkradag-
peninga og fæðingarorlofs, eigna-
og erfðaréttur í óvígðri sambúð,
ennfremur skattamál og staða hús-
móðurinnar. Ályktun var send frá
ráðstefnunni til Alþingis um „að
skatta- og tryggingalöggjöfin verði
endurskoðuð á þann veg, að heima-
vinnandi húsmæður og heimilum
þeirra verði ekki mismunað miðað
CB FORHITARAR
MIÐSTÖÐVARHITARAR
og
NEYSLUVATNSHITARAR
Mest seldu FORHITARAR
landsins
LANDSSMIÐJAN HF.
Verslun: Sölvhólsgötu 13
Sími (91)20680
Frá stofnfundi Landssamtaka heimavinnandi fólks.
við aðra skattþegna og trygginga-
bótaþega . . .“
Má með sanni segja að þessi ráð-
stefna vekti verðskuldaða athygli
og heimavinnandi fólk tii vitundar
um réttindi sín og félagslega stöðu.
Á aðalfundi Bandalags kvenna í
Reykjavík árið eftir og æ síðan
hefur verið ályktað um málefni
heimavinnandi fólks og þær álykt-
anir sendar hlutaðeigandi.
Augljóst er að aðgerðir þær, sem
Hagsmunanefndin hefur unnið að í
formi fræðslufunda, ráðstefnu-
halds, auk hinna fjölmörgu sam-
þykkta sem aðalfundur BKR hefur
gert í þessu máli, hafi opnað augu
margra þ. á m. stjórnmálamanna
fyrir því hróplega ranglæti, sem
heimavinnandi fólk hefur búið við
í tryggin^a- og skattamálum.
Á þessum árum hafa t.d. komið
fram þingsályktunartillögur og
frumvörp til laga um réttarstöðu
heimavinnandi fólks, — að meta
heimilisstörf til starfsreynslu, — um
lífeyrisréttindi húsmæðra og heima-
vinnandi fólks, — og einnig að gert
verði mat á heimilisstörfum, þ.e.
að Þjóðhagsstofnun geri úttekt á
verðmætagildi heimilisstarfa með
tilliti til þjóðartekna. En það er ein-
mitt aðalvandamálið í sambandi við
heimavinnuna, að þar er ekki greitt
í beinhörðum peningum fyrir unnin
störf, — en flestar bætur almanna-
trygginga eru miðaðar við tekju-
missi. Arið 1985 fékk Jóhanna Sig-
urðardóttir núverandi félagsmála-
ráðherra því síðan framgengt að
sjúkradagpeningar til handa heima-
vinnandi húsmæðrum hækkuðu um
helming eða til jafns við hálfs dags
vinnandi húsmóður og sama upp-
hæð greidd með heimavinnandi og
útivinnandi.
í desember 1988 skipaði Jóhanna
svo starfshóp til að gera úttekt á
réttarstöðu heimavinnandi fólks.
Átti hann að kanna hvernig félags-
„Þegar staðgreiðslu-
kerfi skatta komst á var
formönnum þingflokk-
anna sent bréf með
spurningu um réttmæti
þess að heimavinnandi
skuli aðeins fá að nýta
sér 80% af sínum per-
sónuafslætti.“
legum réttindum og mati á heimilis-
störfum er háttað samanborið við
önnur störf í þjóðfélaginu og gera
síðan tillögur um úrbætur í féiags-
legum réttindum þeirra, sem þessi
störf vinna. Starfshópinn skipuðu
þáverandi aðstoðarmaður félags-
málaráðherra, Rannveig Guð-
mundsdóttir hagfræðingur Þjóð-
hagsstofnunar, Sigurður Árm.
Snævarr og formaður Hagsmuna-
nefndarinnar, Helga Guðmunds-
dóttir. Starfshópurinn hefur nú lok-
ið störfum og er það von okkar að
í framhaldi af störfum hans nái eitt-
hvað af hinum ýmsu réttlætismál-
um til handa heimavinnandi fólki
fram að ganga.
Fulltrúar Hagsmunanefndar
hafa komið fram í útvarpi, sjón-
varpi og dagblöðum þar sem starf-
semi og markmið hennar hafa verið
rædd og kynnt. Nefndin skrifaði
aiþingismönnum bréf með áskorun-
um og þeim ályktunum, sem sam-
þykktar hafa verið á fundum BKR
og þegar staðgreiðslukerfi skatta
komst á var formönnum þingflokk-
anna sent bréf með spurningu um
réttmæti þess að heimavinnandi
skuli aðeins fá að nýta sér 80% af
sínum persónuafslætti meðan allir
aðrir þjóðfélagsþegnar fá 100%
persónuafslátt. Þetta telur nefndin
gróflegt misrétti.
í Kvennasmiðjunni 24. okt. 1985
var nefndin með bás ásamt Hús-
mæðrafélagi Reykjavíkur. Var
dreift plakötum og bæklingum. í
bæklingnum segir m.a.:
„Það misrétti hefur viðgengist í
nokkur ár að þar sem fyrirvinna
heimilisins er ein er skattabyrðin
mun þyngri en þar sem hjón vinna
sameiginlega fyrir samsvarandi
tekjum. Einnig er mismunur á
tryggingabótum mikill. Teljum við
að með þessu sé verið að refsa þeim
húsmæðrum sem vilja vinna á sínu
heimili og annast börn sín, aldraða
foreldra eða aðra sem umönnunar
þurfa við. Yrðu þessi mál leiðrétt
gætu fleiri húsmæður sem nú sjá
sig tilneyddar vegna fjárhags-
ástæðna að vinna utan heimilis, átt
þess kost að vera heimavinnandi.
Sá hornsteinn þjóðfélagsins, sem
við hátíðleg tækifæri er talað um
að heimilin séu, standa ekki undir
nafni, þegar þau eru aðeins svefn-
staður vegna gífurlegs vinnuálags
fjölskyldunnar. Ef þjóðfélagið á að
vera gott verða heimilin að vera
traust."
„Hvar stöndum við? Hvað viljum
við?“ — var yfirskrift ráðstefnu
BKR á Hótel Loftleiðum í jan. 1989
en á aðalfundi Bandalagsins 1988
var samþykkt að beita sér fyrir
stofnun landssamtaka heimavinn-
andi fólks og að 1-2 félagar úr BKR
yrðu í stjórn samtakanna en að
öðru leyti yrðu þau ekki á vegum
Bandalags kvenna í Reykjavík.
Til ráðstefnunnar var sérstaklega
boðið Ingunni Birkeland, formanni
norska húsmæðrasambandsins,
sem eru mjög sterk og virk lands-
samtök í Noregi. Margir mjög góð-
ir fyrirlesarar fæddu hin ýmsu
hagsmunamál þessa hóps. I lok
ráðstefnunnar var svo kosin 7
manna undirbúningsnefnd að stofn-
fundi landssambanda heimavinn-
andi fólks, þar af 2 konur úr Hags-
Spumingar til biskups
fanganna, og hlustað á sögu
þeirra?
eftir Sigurð Þór
Guðjónsson
Vegna alþjóðlegrar bænaviku
fyrir föngum dagana 29. aprfl til
6. maí 1990 vil ég beina nokkrum
spurningum til yðar sem æðsta
höfðingja íslenskrar kristni.
Það er víst að í fangelsum okkar
finnst engin kapella þar sem fangar
geta dregið sig í hlé og iðkað
bæna- og trúarlíf.
1. Er það ekki Þjóðkirkjunnar að
beita áhrifum sínum til þess að
sVo megi verða?
2. Hafið þér, herra biskup, gengið
í fangeísin, kynnt- yður aðbúnað
Öllum sem til þekkja ber saman
um að atlæti fanga sé ekki mönn-
um bjóðandi. Þannig er t.d. um ein-
angrunarfangelsið í Síðumúla,
Hegningarhúsið á Skólavörðustíg
og að nokkru leyti Litla-Hraun.
Samanber frásögn fangaprests í
DV 4. maí og ummæli Guðrúnar
Agnarsdóttur alþingismanns í við-
tali á Bylgjunni nýlega. Hins vegar
er ástandið talið föngum bjóðandi
því það hefur verið látið dankast
nokkurn veginn óbreytt í marga
áratugi. Og dómurunum sem dæma
þá til refsingar í umboði samfé-
lagsins er auðvitað eins vel um
„Það er viðurkennd
staðreynd að fangar
séu einu þegnar samfé-
lagsins er njóta ekki
sérhæfðrar geðlæknis-
þjónustu þó brýna
nauðsyn beri til.“
þetta kunnugt og öðrum.
3. Teljið þér, herra biskup, að það
sé kristilegt athæfi að þeir, sem
lögbrot fremja séu dæmdir af
samfélaginu til aðbúnaðar, sem
vitað er að bæði er heilsuspill-
munanefndinni, þær Dóra Guð-
mundsdóttir og Ragnheiður Ólafs-
dóttir, sem nú hefur verið kosin
formaður Landssamtaka heima-
vinnandi fólks.
Ráðstefna þessi þótti um margt
merkileg og vakti eftirtekt fjöl-
miðla, ekki hvað síst erindi Davíðs
Oddssonar, borgarstjóra, um laun
til handa heimavinnandi fólki. Og
sem frekari dæmi um það má geta
þess að a.m.k. sjö blaðagreinar birt-
ust næsta hálfa mánuðinn á eftir
er tóku til hinna ýmsu málefna er
vörðuðu heimavinnandi fólk. Einnig
sat fréttamaður frá Ríkisútvarpinu
ráðstefnuna og helgaði hana heilan
þátt, „Á döfinni", og blaðamaður
frá „Veru“ einnig og birtust þar
viðtöl við ráðstefnugesti og hugleið-
ingar um þessi mál og í „19. júní“
var tekið til umfjöllunar hvort launa
ætti heimavinnandi fólk og formað-
ur Hagsmunanefndarinnar fenginn
til að tjá sig um það. Og í beinu
framhaldi af ráðstefnunni bar Sól-
veig Pétursdóttir, varaþingmaður,
fram frumvarp til laga á Alþingi
um að millifærsla persónuafsláttar
verði að fullu millifæranleg milli
hjóna. Af framantöldu má sjá að
Hagsmunanefnd heimavinnandi
húsmæðra innan Bandalags kvenna
,í Reykjavík hefur á sl. sex árum
verið nokkuð iðin við að halda þess-
um málum vakandi og benda á
hversu heimavinnandi fólki er mis-
munað á marga vegu í skatta- og
tryggingamálum, miðað við aðrar
stéttir í þjóðfélaginu.
Með stofnun Landssamtaka
heimavinnandi fólks trúum við að
ná megi árangri til leiðréttingar
þannig að fleirum gefist kostur á
að geta valið hvort þeir verði
heimavinnandi eða stundi vinnu
utan heimilis. Og vonum við að allt
áhugafólk um bætt kjör þeirra sem
helga sig búi og börnum/öldruðum
geti sameinað krafta sína í þessum
hagsmunasamtökum, hvort sem
þeir eru heimavinnandi eða útivinn-
andi.
Bandalagi kvenna í Reykjavík
þykir heiður að því að hafa átt svo
stóran þátt sem raun ber vitni í
umræðunni um réttindi og stöðu
hinnar heimavinnandi húsmóður á
íslandi. Og þá ekki síður að eiga
frumkvæðið að stofnun landssam-
taka heimavinnandi fólks.
Bandalag kvenna í Reykjavík er
samband 28 félaga, s.s. kirkju- og
safnaðarfélaga, líknarfélaga, póli-
tískra félaga, stéttarfélaga o.fl.
Innan Bandalagsins starfa fjöl-
margar nefndir hinna ólíkustu mál-
aflokka. Allar þessar nefndir hafa
í rúm 70 ár unnið að hinum merkile-
gustu og þörfustu málum. Saga
Bandalagsins sýnir þann árangur
sem svo mörgum er kunnur. Árang-
ur af starfsemi Hagsmunanefndar
heimavinnandi húsmæðra innan
BKR er aðeins einn af mörgum og
glöggt dæmi um hvað hægt er að
gera með áhuga og sameiginlegu
átaki.
Helga Guðmundsdóttir
formaður Hagsmunan.
heimavinnandi hús-
mæðra innan BKR,
Kristín Guðmundsdóttir,
formaður Bandalags
kvenna í Reykjavík.
andi og niðurlægjandi?
Það er viðurkennd staðreynd að
fangar séu einu þegnar samfélags-
ins er njóta ekki sérhæfðrar geð-
læknisþjónustu þó brýna nauðsyn
beri til. Það virðist brot á fyrstu
grein laga um heilbrigðisþjónustu
nr. 59 1983.
4. Hyggst kirkjan verja rétt fanga
ef sannað verður að lög séu brot-
in á þeim eða önnur mannrétt-
indi?
5. Mun kirkjan fordæma þá sem
ábyrgir væru fyrir slíkum brot-
um?
Eg vona, herra Ólafur Skúlason
biskup, að þér gerið þjóðinni grein
fyrir afstöðu kirkjunnar til þessara
mikilvægu málefna fanga.
Höfundur er rithöfundur.