Morgunblaðið - 10.11.1990, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 1990
Morgunblaðið/Einar Falur
i g horfi lengi á ijöllin
hennar Asu, á fjöll
þúsund kvenna; jörð-
ina, móðurina, sem
hefur verið svipt hulu
— þykkur hjúpurinn
sem hlutgerir hana
farinn. Dálítið
skemmtilegt að hugsa um öll þessi
fjöll sem myndlistarmenn tjá. Ég
fer í huganum yfir karlleg fjöll,
þar sem þau eru svo oft formfög-
ur; full af bungum, giljum, ljósi,
skuggum, mýkt, hörku, hlýju, ógn,
hjá öðrum dimm, sviplaus, leynd-
ardómsfull. Svo eru það kvenlegu
fjöllin; litrík, oftast opin eða út-
hverf; með litróf tilfinninganna
flæðandi niður hlíðarnar — eða
opið inn í kviku. Það hefur oft
blætt í myndunum hennar Asu —
en ekki núna. Það er bjart yfir
fjöllunum og ljósið farið að ryðja
sér leið inn í þunga þanka — ekki
dökka, heldur í öllum regnbogans
litum, skipandi sér í reiti; leitandi
að nýju munstri sem hentar ljós-
inu.
„Jörðin er kvenkyns," segir
Ása. „Þegar ég horfi á jörðina,
hlýt ég að skoða hvað er inni i
henni. Ég get ekki hlutgert hana
— hún er ég. Ég hef alltaf haft
mikla þörf fyrir kað opna jörðina
og láta sjást í rautt — fæ mjög
sterka tilfinningu fyrir rauðum lit.
Þetta helst í hendur við það tíma-
bil sem maður upplifir hveiju sinni;
tímabil þar sem maður er mjög
upptekinn af því að opna eigin
víddir. Þörf fyrir að finna hið
sanna í sjálfum sér og vemda
það, varpa á það ljósi og gefa því
mál.“
Enn einu sinni verður mér hugs-
að til þagnar kvenna — og í mynd-
unum ríkir þögn, en þær segja svo
mikið. í þögninni leggur konan
fram sín vemdarsjónarmið og af-
stöðuna til manneskjunnar, þar
sem innri heimur hennar vegur
þungt. Verndarsjónarmið eru væn-
leg til vinsælda í stjórnmálum
þesssa dagana, segi ég við Ásu.
„Þessi verndarstefna er auðvit-
að alkvenleg og alveg af sama
toga og að vemda börnin sín. Um
leið er maður að vernda sjálfan
sig. En ef maður opnar ekki og
skoðar, veit maður ekki hvað býr
undir og maður veit ekki að þama
er eitthvað til að vernda. Það er
líka augljóst á málflutningi í
stjórnmálum að fyrir konum er
þetta verndun, en fyrir karlmönn-
um er þetta pólitík. Við erum svo
ólíkar körlunum. En það skiptir
kannski engu máli hver hrindir
hlutunum í framkvæmd — ef þessi
kvenlegu gildi ætla að verða ofan
á. Samt segi ég alveg eins og er,
mér þætti vænt um að fleiri konur
ynnu úr þessum kvenlegu hug-
myndum. Þærtengjast þeim betur.
En ef maður reynir að horfa á
fullkomnun heimsins, hlýtur hún
að felast í samvinnu. En við konur
verðum að láta meira að okkur
kveða til að jafnvægi náist — og
það er í rauninni kominn tími til
að enda þetta karlafyllerí; þetta
framkvæmdafýllerí með röngum
áherslum. Niðurstaðan af því er
ekkert gæfuleg."
En þú kýst að tjá þig í orðlausu
myndmáli
„Ef maður kann að lesa mynd,
þá er hún eitt af því fáa sem lýg-
ur ekki,“ svarar Ása. „Tungumálið
hefur verið misnotað oft og mikið.
Það er orðið spillt og með orðum
er svo auðvelt að ljúga. Þú getur
látið fólk taka kollsteypur með
orðum. Ekki með mynd.
Það er andstyggileg ógæfa fyrir
þessa þjóð að myndmiðlar okkar
skuli ekki sinna því sem þeim ber,
í sambandi við myndlist. Hvaða
öflum er hagur að því að halda
myndlistinni þannig niðri og fólk-
inu blindu?
Það er dælt yfir okkur hreyfí-
myndablekkingum, með viðeig-
andi orðum til að fullkomna lygina.
Svona framkoma minnir mig á
fólk sem hefur aldrei lært stafina,
en þykist kunna að lesa.“
En það eru mótsagnir í myndun-
um þínum. Fjöllin eru fjarlæg en
þó nærri.
„Ætli það sé ekki þessi marg-
umtalaði uppruni,“ segir Ása og
hlær: „Ég er alin upp í Keflavík,
á þessu berangurslega Reykjanesi
með fjallasýnina í fjarlægð. Á
sumrin var ég í sveit hjá afa og
ömmu á Mýrunum, á Álftá. Þar
var hraunið, áin, mýrarnar, kletta-
borgin og fjallahringurinn í návígi.
Kannski er tilfínningin í mynd-
unum úr sveitinni. Þegar ég er að
vefa, upplifi ég svo oft sömu til-
finningu og er í minningunni um
að sitja undir kú og mjólka. Það
er einhver alsæla; þögn — en viss
hrynjandi í hvoru tveggja.“
Drauinalandiö
bak víð liafiö

I SUMAR voru tveir íslenskir
rithöfundar staddir á Jótlandi
í þeim erindum að taka þátt í
umræðum um norrænar bók-
menntir og kynna sérstaklega
verk íslenskra samtímahöf-
unda.
Einn daginn var farið til
Skagen þar sem svo margt og
merkilegt er að sjá. Það vakti
athygli að rithöfundarnir ósk-
uðu eftir því að fá að skoða
kirkjugarðinn í Skagen stað-
ráðnir í að finna leiði Jónasar
Guðlaugssonar skálds (1887-
1916) sem bar beinin hér við
hafið.
Leiðið tókst að finna með
góðri aðstoð, en það
er skammt fí’á þar
sem þau hvíla Michael
og Anna Ancher og P.S. Kröyer
og fleiri listamenn sem nú laða
forvitna ferðalanga til Skagen.
Skagen var lengi eitt helsta aðset-
ur norrænna listamanna og
skálda, einkum á liðinni öld og
öndverðri þessari.
Jónas Guðlaugsson bjó í þijú
ár á Skagen ásamt síðari konu
sinni. Ungur var hann haldinn
útþrá, undi sér ekki heima fyrir
þótt alltaf væri hann bundinn ís-
landi traustum böndum. Hann
gerðist danskur rithöfundur með
hann ítarlegan og fróðlegan inn-
gang um Jónas Guðlaugsson, líf
hans,og list. Bókin lýsir ræktar-
semi við skáldið sem dómur
tímans og ágangur gleymskunnar
hafa ekki þyrmt þrátt fyrir, nokk-
ur minnisstæð kvæði. Best muna
menn Æskuást, um þá ást sem
líkist „titrandi óm í auðum kór/
og angan'úr tómu keri“.
Hrafn segir um Jónas að hann
hafi verið „ofurhugi nýrrar aldar
sem auðgaði íslenskan skáldskap
og mun ævinlega verða nýjum
kynslóðum kærkomin uppgötv-
un“.
Því ber ekki að neita að þótt
kynslóð Jónasar Guðlaugssonar
hafi margt vel ort í hinum nýróm-
antíska anda tímanna stendur hún
okkur ekki sérstaklega nærri nú.
Yrkisefnin eru að mestu fyrnd og
kveðskaparlag flestra skáldanna
er gengið sér tii húðar. Úrval ljóða
Jónasar þyrfti í raun að vera enn
strangara en hjá Hrafni því að
sömu hugmyndir, sömu líkingar
endurtaka sig sífellt í Ijóðunum.
Bak við hafið er gott heiti á
úrvali ljóða Jónasar Guðlaugsson-
ar. Eins og segir í samnefndu ljóði
bíður þar „fagurt draumaland"
og einnig er skáldinu ofarlega í
huga „árroðans strönd", land
draumanna sem er alltaf í fjarska,
langt frá náköldum ís og óhrein-
um polli sem frýs (Mig langar
Teikning Ásgríms Jónssonar af Jónasi Guðlaugssyni.
nokkrum árangri, en hafði áður
skipað sér í fremstu röð ungra
íslenskra skálda, einkum með
Dagsbrún (1909).
Eftir Jónas Guðlaugsson komu
þijár Ijóðabækur á dönsku, tvær
skáldsögur og eitt smásagnasafn.
Þrátt fyrir alvarleg veikindi var í
honum mikill hugur til skáldlegra
afreka og hann var þeirrar gerðar
að mikils mátti af honum vænta.
Bak við hafið nefnist dálítið
úrval ljóða Jónasar Guðlaugsson-
ar sem hann orti á íslensku. Ljóð-
in eru fiest úr Dagsbrún, en auk
þeirrar bókar sendi Jónas frá sér
á móðurmáli sínu Vorblóm (1905)
og Tvístirnið (ásamt Sigurði Sig-
urðssyni frá Arnarholti 1906).
Hrafn Jökulsson gefur Bak við
hafið út (Bókaforlagið Flugur og
Mál og menning 1990) og ritar
—). Til strandarinnar er að
minnsta kosti huggun að horfa
(Ég hef sungið —).
I Suðrænum rósum kemur óró-
leiki skáldsins vel fram, hrynjandi
og myndmál þessa ljóðs er í senn
æskulegt og ber lífsreynslu vitni:
Suðrænu rósir!
í fjarlægð ég sé ykkur,
úr fjarlægð þið storkið
með ilmþungum krónum og brennandi
blöðum,
sem ég aldrei get náð,
sem ég aldrei get kysst
og kastað svo fölnuðum frá mér.
Hreinn og skær tónn er í ásta-
ljóðum Jónasar Guðlaugssonar,
ekki síst Æskuást sem að öllum
líkindum mun lengst varðveita
nafn hans.
J.H.