Morgunblaðið - 10.11.1990, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 1990
B 7
Skjöl í 800 «r;
Bréf frá Jóni Hreggviðssyni
og bréf til Galdra Lofts

ý’nCXturwiiif ý.li
fifti r/JUí.% VL.v/i %tý-Uj fit*,,
ÁÁ-*'=*/kv.»v a. d.íPic.rxtft oý /wvivu / ^
SwijKAvA^ i-cjk Lt.’wia vvvAAÍwjvC^)^^ !
V '3 / jð ítkSJí^i Í+'HfcýÚ.V ^ivL-í *•! í»íiv4.’»:, .'• !
fí. vivvv' W^vvvtI y/v.v V**ó VWVí-ÁuVVÍ ?!?*», ;•
jiiftín.-' ;>»vL’v ýkCfJz-jLsýrip I
9 fy/ajU ^.vA ?£»><<••*-<•>» ^v i í£
*‘" 'rX'v-ý.ýirr, /Y/^.vví,^,
yíewa*/•/•*.£•«^.ji
£«t
rr^ ^yk* *«.*,
/»u. . jZ ^ >7
N.Hft£9Q Vl0S2>e»MtH
Jlcit /iW <$<•»
Ö GÁL ?Ivíí?*'*'
Bréf með undirskrift Jóns Hreggviðssonar, þar sem
hann kvartar undan því að fá ekki aflausn lijá presti
sínum.
Gunnar Sveinsson skjalavörður við sýningarkassa með gömlum skjöl-
um. M.a. er skjal með innsigli Jóns biskups Arasonar fyrir miðju í
öðrum skáp frá liægri.
SKJÖL í 800 ár er réttnefni á
sýningu Þjóðskjalasafnsins, sem
nú stendur í Bogasal Þjóðminja-
safnins, því elsta skjalið er skinn-
handrit úr Reykjaholtsmáldaga
frá 1185. Þarna gefur að líta
mörg forvitnileg skjöl úr sögu
Islands, skráð á skinn eða pappír
í aldanna rás og nú síðast geymd
á tölvudiskum og filmu. Skjala-
forðinn, sem varðveittur er í
Þjóðskjalasafninu mun vera 22
hillukílómetrar. Ekki er þó nema
brot af því á þessari fyrstu sýn-
ingu Þjóðskjalasafns úr safni
sínu. Mun úrvalið á sýningunni
vera um 15 hillumetrar, en skjöl-
in kannski þeim mun forvitni-
legri.
Fram um 1500 var eingöngu
skráð á skinn, en því var einnig
haldið áfram eftir að pappír kom
til sögunnar, Á sýningunni er elsta
pappírsbréfið sem til er, ritað 1546.
Það ber innsigli Jóns biskups Ara-
sonar. Er það bréf til konungs, þar
sem Norðlendingar eru að kvarta
undan fi-amferði konungsfógeta
Claus van der Marwits. Þarna gefur
lika að líta bréf frá Jóni Hreggviðs-
syni skrifað 1692 og undirritað
stórkarlalegri rithönd. Hann skrifar
til prófastsins í Reykholti og er að
kvarta undan því að sóknarprestur
hans sr. Jón Jónsson vilji ekki veita
honum aflausn og lofar bót og betr-
un. En á þeim tíma var ekkert grín
að fá ekki aflaúsn. Og þetta virðist
hrífa, því aflausn fær Jón Hregg-
viðsson hjá prófastinum Halldóri
Jónssyni, eins og sést á öðru skjali.
Onnur þekkt sögupersóna stígur
fram á sjónarsviðið í bréfabók sonar
hans, sem líka er Reykholtsprófast-
ur. Hann er þar að skrifa Lofti
Þorsteinssyni, öðru náfni Galdra
Lofti. Sést þar að Loftur hefur ver-
ið orðinn stúdent og er honum í
bréfinu veitt leyfi til að predika.
En slík leyfi gátu stúdentar fengið
á þeim tíma.
Jón Sigurðsson stígur þarna fram
á síðum gerðabókinnar frá Þjóð-
fundinum 1851 og mótmælir, eins
og kennt var í Islandssögunni í
skólanum. „Þá risu upp þingmenn
og sögðu flestir^ einu hljóði: Vér
mótmælum allir! Á meðan þessu fór
fram þokuðust þeir konungsfulltrú-
inn og forseti út úr þingsalnum, en
er þeir voru komnir út kallaði einn
þingmanna: Lengi lifi konungur vor
Friðrekur hinn sjöundi og tóku
þingmenn undir einu hljóði,“ stend-
ur þar.
Þarna eru mörg skjöl um Bessa-
staði, það elsta um afhendingu stað-
arins 1619 við höfuðsmannsskipti.
Þá er Herluf Daae að hverfa á
brott. Sú skráning á eigum búsins
er ekki eins nákvæm og sú sem
gefur að líta á skjali frá 1942, þar
sem fram eru taldar 7 r (rúllur) af
WC. Þarna er bréf frá tímum Gríms
Thomsens á Bessastöðum 1867 og
afsalsskjalið þegar Sigurður Jónas-
son gefur þjóðinni forsetasetrið.
Það er gaman að ganga þarna
um með Gunnari Sveinssyni skjala-
verði, sem er í sýningarnefnd ásamt
skjalavörðunum Áslaugu Jónsdótt-
ur og Björk Ingimundardóttur.
Hann bendir á fallegan uppdrátt frá
1855 eftir Arngrím málara, sem er
málsskjal lagt fram við landa-
merkjadeilu á Halldórsstöðum í
Laxárdal 15. júní 1887. Um þetta
skjal, sem kom út úr skjalapakka
á Þjóðskjalasafni, var Kristjáni Eld-
járn ekki kunnugt þegar hann skrif-
aði bókina um Arnagrím málara.
Tvær myndir eru þarna líka eftir
Sæmund Hólm, einnig komnar úr
skjalaböggli. Önnur er „Situations-
kort over Gronnefiord (Grundar-
fjörð) 1792. Hin mynd af húsi, sem
hefur átt að rísa í Reykjavík en
hefur líklega aldrei verið reist.
Þannig mætti lengi telja.
Ekki er þó allri forvitni svalað á
sýningunni. Undir gleri liggja
Morgunblaðið/Þorkell
Islensk leyniskjöl. Pakkann sem
fjærst liggur með skjölum um
Jóhönnu Knudsen frá stríðsárun-
um má ekki opna fyrr en árið
2011. í miðið liggur dularfullur
skjalapakki frá Bretlandi og
næst eru skjöl Jóns Krabbe sem
opinbera má á næsta ári.
bögglar dularfullir og innsiglaðir.
Sá minnsti hefur borist frá London
án fyrirmæla um að hann megi
yfirleitt opna — hvað skyldi vera í
honum? Forvitninni um annan má
svala þegar á næsta ári. Þar eru
skjöl Jóns Krabbe um samskipti
hans og utanríkisráðuneytisins á
viðkvæmum tímum. Þriðji leyni-
skjalapakkinn verður ekki opnaður
fyrr en 30. september árið 2011.
Það eru skjöl Jóhönnu Knudsen,
sem hafði eftirlit með ungum ólög-
ráða stúlkum sem lögðu lag sitt við
hermenn á stríðsárunum. Fyrirmæli
erfingja hennar eru um að geyma
böggulinn óhreyfðan í 50 ár frá
afhendingu 1961.
Þjóðskjalasafnið var stofnað
1882. Það er ríkisskjalasafn og
varðveitir skjöl frá stofnunum og
embættum, sem skylt er að skila
eftir 30 ár. Er reiknað með að 30
hillukílómetrar eigi eftir að bætast
.við til aldamóta. Hefur safnið lengi
búið við þröngan kost. í sýningar-
skrá segir: Þróun safnsins hefur
ætíð verið háð húsakosti, en í þeim
efnum munar mestu um flutning
safnsins í glæsilegt húsnæði í Safn-
húsi áramótin 1908-9 og kaup á
húsum fyrir safnið 1985. Er þar
átt við kaupin á húsi Mjólkursam-
sölunnar. Hefur mikið af skjaLv
forða Þjóðskjalasafnsins verið flutt-
ur þangað í þijár rúmgóðar bygg-
ingar til geymslu, auk þess skrif-
stofur eru þar og handritaviðgerð-
arstofan. En ekki er sopið kálið
þótt í ausuna sé komið. Skjala-
forðinn í hillukílómetrum er ekki
kominn í hillur, því til þess hefur
ekki verið veitt fé. Hann liggur þar
á brettum og í kössum. Og lítur
út fyrir að svo verði enn um hríð.
Rétt er að benda þeim sem áhuga
hafa á að' sjá „Skjöl í 800 ár“ á
að sýningin er aðeins opin á opnun-
artíma Þjóðskjalsasafnins eða frá
kl. 11 til 4 síðdegis á þriðjudögum,
fimmtudögum, laugardögum og
sunnudögum og henni lýkur 30.
nóvember.
E.Pá.
Einar Gudmundsson
skrifar frá Miinchen:
Nóvember/desember
Ieftirfarandi yfirliti um
myndlistarsýningar í
evrópskum söfnum
síðustu tvo mánúði árs-
ins 1990 eróhjákvæmilega
stiklað á stóru og miðað við
borgir og svæði, þar sem
gera má ráð fyrir að íslensk-
ir ferðamenn eða listunnend-
ur eigi leið um. Af viðburðum
sem einna hæst ber eða bera
munu er rétt að benda á örfá-
ar og ólíkar sýningar. Sýn-
ingin í Van Gogh-safninu í
Amsterdam kemur frá
Fólkswang Museum í Essen,
þar sem hún dró að sér met-
aðsókn. Þar eru könnuð áhrif
Van Goghs á aðra listamenn,
frá Picasso til Mondrians. í
Stedelijk Museum verður
Jannis Kounellis frá Róm.
Anselm Kiefer í Berlín. Yfir-
litssýningar eru á verkum
E1 Lissitzky, Jean Dubuffet
og Karel Appels. Og á meðan
Art-Cologne stendur ber
margt í veiði á Kölnar- og
Diisseldorf-svæðinu, þar sem
verða opnaðar margar nýjar
safnasýningar á messudög-
unum í Köln, og eins hafa
öll helstu galleríin í Köln
sýningaropnanir samtímis og
geta gestir gengið frá einni
listaveislunni til þeirrar
næstu og svalað þannig lista-
þorsta sínum í hátíðarand-
rúmslofti ef að líkum lætur.
En hér kemur þá upptalning-
in.
Amsterdam. Rijksmuse-
um Vincent van Gogh: Skiss-
ur úr bréfum, til 10.12. —
Van Gogh og móderna listin
(1890-1914), 16.11.-18.2.
1991.
Stedelijk Museum: Jannis
Kounellis, skúlptúr,
24.11. -13.1. 1991.
Basel. Museum fiir Gegen-
wartskunst: Bruce Nauman,
skúlptúr, 1985-1990, til
10.12.
Berlín. Nationalgalerie:
Anselm Kiefer, ný verk, 20
skúlptúrar og 60 málverk og
tréristur, 23.11—25.2.1991.
Den Haag. Haags Geme-
entmuseum: Karel Appel,
einn helzti Cobra-listamaður
Hollendinga, yfirlitssýning,
15.12 til mars 1991.
Diisseldorf. Kunstverein:
Yfirlitssýning á verkum eftir
Franz Erhard Walther,
17.11.-30.12.
Kunsthalle. Framlag
bandarísku listakonunnar
Jenny Hholzer til Feneyja-
bíenalsins fyrr á árinu, en
vann aðalverðlaun, Gullljónið
svonefnda. Stendur frá
17.11. -30.-12.
Ein dl) o ven/Ho 11 a n d i. Van
Abbe Museum: E1 Lissitzky
(1890-1941) yfirlitssýning,
15.12. -3.3.1991.
Frankfurt. Portikus: Matt
Mullican, 17.11-16.12.
Schirn-Kunsthalle: Jean
Dubuffet, yfirlitssýning,
11.12. -3.3. 1991.
Hamborg. Kunstverein:
Felix Droese, „Volksverhuiz-
ing,“ til 18.11.
Humlebæk/Danmörku.
Louisiana-safnið: Til 6. jan-
úar nk. er í gangi yfirlitssýn-
ing á verkum Andy Warhol.
Frá 24.11.-20.1.1991:
Marina Abramovic og Ulay,
„Elskendurnir, Kínamúrs-
gangan.“
Kassel. Museum Frideric-
ianum: Gúnther Förg er til
16. des.
Neue Ga/eríe:Jerry Ze-
niuk, „Malverk 1971—
1989;“ þessi sýning var áður
í Bremen og birtist grein um
hana í Mbl. 13. okt. sl.
Köln: Josef-Haubrich-
Kunsthalle: Ernst Wilhelm
Nay, yfirlitssýning, 17.11,—
20.1.1991.
Kunstverein: Bernd og
Hilla Becher, þýzka verð-
launaframlagið á síðastliðn-
um Feneyjarbíenal, 3.11.—
23.12.
Kölnarmessan, Art-
Cologne stendur yfir dagana
15. til 21. nóvember.
London. Annely Juda Fine
Arts: Francois Morellet,
16.11.-13.12.
Tate Gallery: Richard
Long, þijú nýu verk, til 6.1.
1991. — Anish Kapoor,
teikningar, til 10.2.1991.
Munchen. Lenbachhaus:
Alfred Kubin, til 2.12.
Villa Stuck: Finnsk samt-
ímalist 1900—1990, til 9.12.
París. Grand Palais: Til
14. janúar 1991, myndverka-
gjöf Jacqueline Picasso.
Stokkhólmur. Moderna
Museet: Yfirlitssýning á mál-
verkum, skúlptúrum, teikn-
ingum og grafík eftir Per
Kirkeby. Lýkur 25.11.
Stuttgart. Kunstverein:
Jackson Pollock, teikningar
úr Metropolitan listasafninu
ÍNewYork, til 2.12.-Paul
Klee, verk frá tveimur
síðustu æviárum listamanns-
ins,s 1937-1939, til 13.1.
1991.
Vín. Wiener Secession:
Gilbert & George, skúlptúr-
ar, 6.12.-13.1.1991.
Ziirich: Giovanni Segant-
ini, yfiriitssýning, 9.11.—3.2.
1991. — „La Mamma a
Stampa, Annetta — séð með
augum Giovanni og Alberto
Giacometti,“ 1.12. til 17.2.
1991.