Morgunblaðið - 08.03.1991, Blaðsíða 7

Morgunblaðið - 08.03.1991, Blaðsíða 7
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR i8. MARZ, 1991 & n Úr dagbók barnastarfsmanns karlmanna, sem beita konur sínar ofbeldi, virðast kynmök vera tákn um sátt og fyrirgefningu. Því er það nánast hefð að ofbeldi Ijúki með samförum, hvort sem konunni líkar betur eða verr. Það virðist nánast vera hefð, að karlmaðurinn iðrist og biðji fyrirgefningar þegar ofbeld- iskastinu lýkur, jafnframt því að ausa ástarjátningum yfir konuna. Og krefjist fyrirgefningar frá henni. Hann hefur niðurlægt sig og sagt „fyrirgefðu" við konuna og það minnsta sem hún getur gert er að gleyma, segir Else. Flestar konur gera það líka og nefna ekki oftar það sem gerst hefur. í rannsókn Else bar konunum saman um að ofbeldi lyki með kynlífi, en margar sögðu það líkjast fremur nauðgun en eðlilegu samlífi hjóna. En þótt ofbeldi Ijúki með samför- um og ekki sé meira um það tilvik rætt, er málið sjaldnast búið þar með. Það er oftast í biðstöðu þar til ofbeldi kemur upp á nýjan leik. Áhrif og afleiðingar ofbeldis eru mismunandi, en þeir, sem starfa að málefnum þoolenda eru sam- mála um að algengustu afleiðing- arnar séu niðurbrot á persónuleika konunnar, hún missi alla trú á sjálfa sig og möguleika sína á sjálfstæði. Else kemst svo að orði í bók sinni: Hjá sumum konum er um aukningu sjúkdóma að ræða, fyrir utan áverka þjást þær af langvinn- um sjúkdómum, aðallega í melting- arfærunum og móðurlífi. Aðrar þjást af þunglyndi og fá jafnvel meðferð við því, án þess að nokkru sinni sé minnst á ástæðuna, þ.e. ofbeldið. Andlegir eða líkamlegir sjúkdóm- ar eru gróf einkenni og það er langt því frá að allar konur bregðist við með þeim. Mörgum konum tekst að halda andlitinu með því að af- neita ástandinu, nema rétt á meðan á því stendur. En hætt er við að þær fari jafnframt að afneita öðrum vandamálum í lífi sínu og hætti smám saman að skynja þau. Niðurlægingin og óttinn Engin kona kemst ósködduð í gegnum ofbeldissambúð. Það sem þær eiga allar sameiginlegt er nið- Kona nr. 144 kom inn í dag ásamt þremur börnum, eins árs, þriggja ára og átta ára. Hún á að baki 4 ára sambúð með manni, sem hefur beitt hana lík- amlegu ofbeldi í a.m.k. tvö ár. Hann hætti aðvinnafyrir þremurmán- uðum og hef- urverið heima síðan. Maðurinn er mjög afbrýðisamur og víkur varla frá henni. Að undanförnu hefur það færst í vöxt að hánn gangi í skrokk á elsta barninu (sem nr. 144 átti áður) og segir 144 að það hafi orðið til þess að hún ákvað að fara að heim- an. Hýn laumaðist að heiman meðan maðurinn svaf og hefur því nánast ekkert meðferðis (sjá aðkomuskýrslu). Hún óttast mjög að hann reyni að hafa upp á dvalarstað þeirra og því er ekki ráðlegt að börnin séu mikið úti við. Nr. 144 er mjög kvíðin og hrædd, en börnin virðast ætla að aðlagast vel. Þarf að taka barnaskýrslu sem fyrst. Vegna þrengsla í húsinu þarf nr. 144 og börn hennar að vera í leikherberginu. Nr. 140 fór i viðtal á Félags- málastofnun í dag. Féló ertilbú- in til að aðstoða hana við greiðslu á húsaleigu, svo nú fer hún að líta í kringum sig. Jafn- framt þyrfti hún að fara að skoða betur möguleika á starfi urlægingin og óttinn, óttinn sem stundum getur orðið nær óbærileg- ur. Upphafiega er það óttinn við manninn, en óttinn færist með tím- anum yfir á nær allt líf konunnar. Meðal þess sem viðheldur óttanum er að ekki er hægt að spá fyrir um ofbeldið eða hvað veldur því og þar með ekki hægt að fyrirbyggja. Síðasta einkennið er einangrun- in. Venjulega hefst hún strax í til- hugalífinu með því að parið dregur sig úr fjöldanum og vill vera útaf fyrir sig. Þar með missir konan tengsl við vini sína og seinna meir dregur hún líklega úr samskiptum við fjölskyldu sína til að halda frið- inn. Afbrýðisemi er áberandi i þess- um samböndum og hún breiðist með tímanum yfir allt líf konunnar. Karlmaðurinn vill hafa stjórn á sem flestum þáttum lífs hennar. Börn, óttinn og ógnin Rannsóknir Else Christensen hafa beinst að fleiri aðilum en ein- ungis konum sem dvelja í kvennaat- hvörfum. Hún gerir m.a. grein fyrir rannsóknum sínum á áhrifum heim- ilisofbeldis á börn og kemst að þeirri niðurstöðu að heimilisofbeldi hafi mikil áhrif á persónuleikamótun barna. Hún bendir á að ekki sé nauðsynlegt að börn verði vitni að líkamlegu ofbeldi til að slíkt gerist, þau skynji ótta og niðurlægingu móðurin.nar og ógnina sem stafi af föður sínum. Else segir m.a. svo: Margt bendir til þess að drengir sem alast upp við þessar aðstæður beiti konur sínar ofbeldi þegar þeir verða sjálfir fullorönir. Hins vegar eru áhrifin á stúlkurnar óljósari, þótt vitaskuld hljóti svona reynsla að móta kynhlutverk þeirra. Það sem veldur börnum mestri vanlíðan er öryggisleysið og óttinn ásamt þeirri togstreitu sem mynd- ast gagnvart föðurnum, sem getur verið þeim svo góður, en móðurinni svo grimmur. Eiga þau að reiðast honum sem kemur svona fram eða eiga þau að reiðast móður sinni sem lætur þetta viðgangast, spyr Else. Reyndar eru aðstæðurnar ekki alltaf þannig að einungis mæðurnar verði fyrir ofbeldi. í kvennaathvörf- og gæslu fyrir börnin. Maður 134 hringdi tvisvar í dag. Hann er ákaflega reiður út í Kvennaathvarfið og telur kon- una sína vera hjá okkur á röng- um forsendum. Hann heimtar að sækja hana strax, enda eigi hún ekkert erindi til okkar. Hún neitar alfarið að ræða við hann. Nr. 137 segist nú vera tilbúin til að fara með dóttur sína 137a í viðtal í Stígamót. Anna í sjálfs- hjálparhóp um sifjaspell ætlar að taka á móti þeim á morgun kl. 14 og tala við 137a. Nr. 139 er að velta þvífyrir sér að fara aftur heim. Sagði henni að við gætum ekki mælt með því að hún færi með börn- in í óbreytt ástand. Barnastarfs- maður þarf að ræða þetta við hana við fyrsta tækifæri. . . Kona, sem býr norður í landi, hringdi. Hún er að velta þvífyr- ir sér að koma í athvarfið. Sagði henni að við gætum stutt hana fjárhagslega til ferðarinnar. Hún hringir aftur á morgun. Sjá sím- askýrslu. Nr. 134 bakaði köku fyrir húsfundinn í kvöld. Hringdi í rafvirkjann. Hann kemur á morgun að gera við þvottavélina. Pantaði miða í leikhúsið á föstudaginn. í dag voru 6 konur og 15 börn skráð íhúsið. Sex skráðar hringingar á vaktinni. Góða kvöldvakt! um erlendis og í Kvennaathvarfinu hér í Reykjavík er ab finna mörg dæmi um börn sem einnig hafa orðið fyrir ofbeldi af hálfu heimilis- föður, þótt oftast sé í minna mæli en móðir þeirra. Einnig eru þekktar frásagnir barna um að feður þeirra hafi pyntað gæludýr barnanna til dauða að þeim viðstöddum, sem og af feðrum sem halda allri fjöl- skyldunni og börnunum ekki síst í helgreipum með tilburðum um sjálfsvíg. En lítum aftur á spurninguna — hvað er að þessum konum, hvers vegna láta þær bjóða sér þetta, hvers vegna kæra þær ekki bara mennina sína og hvers vegna í ósköpunum losa þær sig ekki við þá? Spurningar sem ekki er skrýtið þótt vakni hjá þeim sem einuhgis þekkja heimilisofbeldi af afspurn og hafa aldrei upplifað óttann og skelf- inguna, niðurlæginguna og van- máttinn. En stór hluti ástæðunnar er einfaldlega sá, segir Else: þegar konur koma í kvennaathvörf eru til- finningar þeirra sjálfra oft hættar að skipta máli, það eina sem hefur þýðingu eru tilfinningar og viðbrögð mannsins. Af hverju fara þær ekki? Else segir jafnframt: Margt bend- ir til þess að konur séu almennt lengi í ofbeldissambúð. Það er afar sjaldgæft að konur leiti til kvennaat- hvarfa eftir að hafa verið beittar ofbeldi einu sinni, flestar hafa búið við það árum eða áratugum saman. Og flestar snúa aftur heim til eigin- manna sinna. Nokkrar kvennanna gefa þá skýr- ingu á heimferð sinni að þær elski manninn sinn. Aðrar segjast hrein- lega tapa sjálfsmyndinni þegar þær séu án hans. Flestar hafa einhvern- tíma elskað manninn sinn, en þegar kona kemur í athvarfið eru tilfinn- ingarnar orðnar mjög blendnar. Hún hræðist hann, býr með honum og er honum háð. Á sama tíma óttast hún framtíðina, sem hún á oft erfitt með að sjá fyrir. Þegar allar þessar tilfinningar koma sam- an kallast blandan stundum ást. Else lítur svo á að innra með öllum konum sem búa við heimilis- ofbeldi-verði til hindranir sem geri þeim ókleift að taka raunhæfar ákvarðanir. Þessar innri hindranir verði til ekki bara hjá konunum, heldur flestum þolendum heimilis- ofbeldis. Það er svo komið undir persónuleika kvennanna og reynslu, hversu mikið mótþol og kraft þær hafa til að yfirstíga hindr- anirnar. Else segir: Það er mikilvægt að fólk geri sér grein fyrir því að þessar innri hindr- anir verða ekki til vegna þess að þolendur ofbeldis séu heimskari eða á einhvern hátt öðruvísi en gengur og gerist. Heldur er hér um að ræða þekkt sálfræðilegt ferli sem getur hent alla, karla jafnt sem konur, ef aðeins er um ákveðnar aðstæður að ræða. Else bendir á að sé kona orðin tilfinningalega háð manni sínum áður en hann beitir fyrst ofbeldi, sé næsta ómögulegt fyrir hana að setja mörk. Einfaldlega vegna þess að ofbeldið læðist yfirleitt hægt og sígandi inn í sambandið. Kona byrji t.d. á því að gefa eftir smám sam- an, fyrirgefi í fyrsta sinn sem eigin- maðurinn slær hana og þá er erfitt að setja mörkin. Ef búið er að fyrir- gefa hrindingu og glóðarauga, hve- nær á þá að segja að of langt sé gengið? Og rannsókriin sýnir að fæstar konur fara eftir eitt glóðar- auga, eina nauðgun eða eitt brotið rifbein. Else segir: Ástæðan fyrir því, að flestar konur trúa mönnum sínum þegar þeir fullvissa þær um að þetta skipti hafi verið það síðasta, byggist á þeim grunni sem sam- band þeirra er byggt á. Venjulega hefst sambandið á því að kona verður mjög hrifin af manninum. Og maðurinn er reyndar oft mjög góður við konuna og fullnægir til- finningalegum þörfum hennar betur en nokkur annar karlmaður hefur áður gert. Það er algengt að kon- urnar lýsi manni sínum sem Ijúfum og góðum manni að öllu öðru leyti, Meginreglan er sú að karlmaðurinn er sterkur og sjálfstæður. Sam- skiptin við umheiminn fara oft fram í gegnum hann, algengt er að parið í dag eru i húsinu 4 konur og 5 börn. Krakkarnir eru á ólík- um aldri svo erfitt var að finna eitthvert verkefni sem öllum hentaði, bjó því til trölladeig. Þegarvið vorum sest við stóra borðið tók ég eftir því að 47b, sem kom inn í gær, virtist vera alveg að falla saman. Mamma hennar á i mik- illi krísu og á fullt í fangi með sjálfa sig og litla snáðann. Hnippti því i nr. 44 og bað hana að halda utan um listsköpunina og fékk stelpuna til að fara út með mér. Við vorum rétt komn- ar út fyrir hliðið þegar gusan kom. Hún talaði samhengis- laust. Sagðist verða að komast heim til pabba síns. Hún vissi alveg að hann myndi lagast bara ef hún væri nógu góð við hann. Hann myndi örugglega hætta að drekka og verða eins og einu sinni. Hann léti bara svona af því hann héldi að mamma hennar væri búin að finna nýjan mann. Hún gæti örugglega fengið hann til að trúa sér. Hann lemdi sig heldur ekki, bara mömmu. (Mérvarð hugsað til þess að ég hefði treyst mér til að kaupa hanska á pabbann, e.ftir bláu fingraför- unum á hálsi móður hennar.) Ég spurði hvað hún gerði umgangist fremur vini hans en hennar. Konan er hamingjusöm og hún upplifir enga kúgun, hún er nefnilega búin að uppgötva að innst inni á hann sína veiku punkta líka. Þar hefur hún tækifæri á að hugga hann og vernda. Þannig upplifir hún jafnvægi í sambandinu — þau styðji hvort annað. Fyrstu einkennin um ofbeldi eru þegar maðurinn fer að setja kon- unni mörk. Hún má gera þetta en ekki hitt. Hann fer m.a. að gagnrýna vini hennar og er líklegur til að finna að ýmsu í fari hennar og útliti, klæðaburði hárgreiðslu, hegðan, starfi o.s.frv. í raun er hann byrjað- ur að eigna sér hana. Else ítrekar að þarna sé ekki verið að ræða um eðlilega aðlögun tveggja einstakl- inga í hjónabandi, sambandi eða sambúð, því munurinn á parinu sem stefni í heimilisofbeldi og hinu, sé að aðlögun þessa pars felist alfarið í því að konan á að breyta sér af þvi að maðurinn elskar hana svo mikið og vill elska hana meira. Kon- an verði smám saman tilfinninga- lega háð manninum. Svo háð að þegar heimilisofbeldið er komið í Ijós sé konan oft ófær um að setja nein mörk. Og vegna reynslu sinnar af góða manninum sem hún þekkti í upphafi sambandsins sé hætt við að hún líti á ofbeldið sem frávik, frávik sem hafi enga þýðingu fyrir sambandið. Ofbeldið getur í hennar huga orðið einhverskonar afbökun á umhyggjusemi. Hingað og ekki lengra En hvenær setja konur mörkin? Það er konum sem búa við ofbeldi erfiðara en þeim sem ekki þekkja þær aðstæður. Aðstæður þessara kvenna mótast oft af því sem á fagmálinu er nefnt „lært hjálpar- leysi". Einkenni þess teljast m.a. vera aðgerðarleysi, erfiðleikar við að breyta aðstæðum og bæta þær og vonleysi um að það sé hægt, vanhæfni i að nýta sér tíma, skortur á nauðsynlegum baráttuvilja, skort- ur á matarlyst og þyngdartap, fé- lagsleg og kynferðisleg vandamál, líkamleg einkenni af sálrænum uppruna s.s. magasár og stress. Þessi einkenni koma sterkast fram þegar konan skynjar að athafnir þegar foreldrar hennar rifust. „Þá tek ég litla bróður inn til mín og við breiðum sængina upp fyrir haus. Eða ég loka mig ein inni í mínu herbergi og spila spiladósina mína og reyni að heyra ekki. En ég heyri samt, t.d. þegar pabbi sagðist gefa mömmu fjórar mínútur til að segja við hvern hún héldi, ann- ars . . . og hún er ekkert búin að fá sér nýjan mann, það er alveg satt... og mamma henti sér niður af svölunum og hann mölvaði öll.blómin og tæmdi úr öllum eldhússkápunum á gólfið. En ég veit að ég get feng- ið hann til að hætta, ég man alveg hvernig hann var þegar hann vargóður." Það var farið að rigna en hún hélt áfram. „Kennarinn minn er góður við mig, þó mér gangi illa að læra og ég eigi enga vin- konu. Hún leyfir mér að vera eftir og talar við mig og segir að það sé jafnvel erfiðara fyrir pabba að hætta að drekka en fyrir mig að hætta að borða gott. En ég veit að ég gæti al- veg hætt að borða gott, ég myndi aldrei setja það upp í mig ef ég gæti látiíí heilli fjöl- skyldu líða betur.“ Hún hélt áfram að tala lengi og viðstöðu- laust. Róaðist svo smám saman og viðfórum heim aftur. Treysti mér ekki til að skrifa meira í dag. hennar hafa engin áhrif. Öll ein- kennin koma ekki endilega fram í einni konu, en Else segir þau fimm fyrstu oft greinileg hjá konum sem leita til kvennaathvarfa. Og hún bendir á að hjálparleysið hverfi ekki með því einu að konan flýi heimilið, til að slíkt gerist þurfi hún mikinn stuðning og hjálp til að skilja að athafnir hennar hafa áhrif og að yfirleitt sé samband á miili gerða og afleiðinga. Til viðbótar þessum einkennum má í mörgum tilvikum gera ráð fyrir að kona búi við hótan- ir um hvað muni gerast ef hún læt- ur sér í hug korna að fara frá ofbeld- ismanninum og því má ekki gleyma að kona sem á að baki langa ofbeld- issambúð er oft farin að tileinka sér viðhorf og hegðan eiginmannsins. Hun hefur mjög neikvæða mynd af sjálfri sér og jafnvel konum almennt og er jafnvel orðin þeirrar skoðunar að konur geti sér sjálfum um kennt ef þær búi við ofbeldi. Það séu þær sem þurfi að breytast. En svo má ekki gleyma þeim at- riðum í umhverfi kvenna sem koma í athvörf sem hindra þær í að fara frá mönnum sínum fyrirfullt og fast. Fjárhagsörðugleikar eru algeng- hindrun í veginum, sem og áhyggjur af hvernig eigi að sjá sér og börnun- um farborða. Húsnæðismálin eru einnig hindrun og áhyggjur af þeim eru algengar, t.d. á meðal kvenna sem dvalið hafa í athvarfinu í Reykjavík. Þegar hjón eiga saman börn getur það virkað sem hindrun á sömu forsendum og við aðra skilnaði. Yfirleitt er ekki samkomu- lag um þessi atriði þegar hjón í ofbeldissambúð skilja og flest allar konur sem dvelja í kvennaathvörf- um upplifa það að eiginmennirnir eru alfarið á móti skilnaði. i Kvennaathvarfinu í Reykjavik hefur reynslan sýnt að mennirnir hóta oft að sjá til þess að konan missi forræðið yfir börnunum. Þá hafa sumar konur áhyggjur af því að komast ekki undan mönnum sín- um þrátt fyrir skilnað. Óttinn við einmanaleikann En, segir Else, sennilega er ótt- inn við einmanaleikann mestur hjá konum sem ekki hafa eignast vini eftir að þær urðu fullorðnar, hafa Úr dagbók Kvennaathvarfs

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.