Morgunblaðið - 29.05.1991, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ FRE7TIR MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ
Aframeldi á þorski
reynt í Stöðvarfírði
BYGGÐASTOFNUN hefur sam-
Uo fnjrpw TYlÍllÍnnÍY* þykkt að veita allt að tveggja
J. a tvco iiinijuiiiJ. milljóna króna styrk til tilrauna-
frá Bvsfffðastofnun Þorskeidis í stöðvarfirði. aö
" frumkvæði heimamanna er fyrir-
hugað að safna ungþorski til áframeldis í flotkvíum í Stöðvarfirði, sem
yrði fyrsta eldistilraun með þorsk á Islandi. Ætlunin er að kanna helstu
forsendur fyrir slíku eldi, vaxtarhraða, fóðurnýtingu, kostnað við söfn-
un á ungfiski og fóðurkostnað, þannig að unnt verði að meta arðsemi
þorskeldis sem atvinnugreinar.
Um er að ræða samstarfsverk-
efni áhugamanna um þorskeldi í
Stöðvarfirði og Hafrannsóknastofn-
unar en hugsanlegt er að Hrað-
frystihús Stöðvarfjarðar hf. og
Stöðvarhreppur m.a. stofni hlutafé-
lag um eldið, að sögn Alberts Geirs-
sonar sveitarstjóra á Stöðvarfirði.
Kostnaður við allt verkefnið er
áætlaður 11,6 milljónir frá júnf
1991 til desember 1992, þar af 6,2
milljónir frá júní til desember í ár
en gert er ráð fyrir um 1,3 milljóna
styrk frá sjávarútvegsráðuneytinu.
Vonast er til að í lok tilraunarinnar
verði hægt að slátra 20 tonnum af
þorski fyrir um tvær milljónir og
ef árangur þessarar tilraunar verð-
ur góður ætti að vera unnt að stór-
auka slíkt eldi hér við land með litl-
um fyrirvara, segir í greinargerð
Björns Björnssonar fiskifræðings
hjá Hafrannsóknastofnun.
Ein helsta forsenda þess að unnt
sé að stunda arðbært þorskeldi hér
við land er að unnt sé að veiða
umtalsvert magn af ungþorski með
ódýrum hætti og því þyrfti hann
að vera fyrir utan aflakvóta.
Gert er ráð fyrir að safna þorski,
sem vegur 0,1-2 kg og vonast er
til að kostnaður við að veiða hvern
þorsk verði að meðaltali um 35
krónur en kostnaður við framleiðslu
á 50 gramma þorskseiði í Noregi
er um 70 íslenskar krónur. Hug-
myndin er að veiða þorskinn aðal-
lega á handfæri og línu og verkefn-
isstjórnin veiði helminginn af fiskin-
um, eða um 10 þúsund stykki. Hinn
helminginn myndu trillusjómenn á
Stöðvarfirði veiða þegar lítið er að
hafa af stórum þorski. Gert er að
fyrir að söfnunin fari aðallega fram
á tímabilinu júní til október.
1.000 tonnum fagnað
Morgunblaðið/RóberL Schmidt
BÍLDUDAL - STARFSFÓLKI Fiskvinnslunnar á Bíldudal hf. var haldið kaffiboð í tilefni þess að
1.000 tonn af steinbít eru komin á land á þessari vertíð. Boðið var upp á rjómatertur og kaffi í
tilefni dagsins, en heildartonnafjöldi var 1.025 tonn af óslægðum steinbít Þetta inun vera ein af
bestu vertíðum frá upphafi Fiskvinnslunnar, en í fyrra komu 650 tonn af steinbít á land. í þau sjö
ár sem Tómas Árdal, yfirverksljóri, hefur starfað hjá fyrirtækinu, er þetta langmesta aflamagn
af steinbít sem komið hefur á einni vertíð. Vertíðin byrjaði mun seinna í ár en venjulega. Afla-
brögð voru góð og þegar fiskeríið var mest komu tæplega 70 tonn á land á einum degi. En um
miðjan maímánuð datt botninn úr fiskeríinu og eru flestir línubátar hættir veiðum, nema Geysir
BA, en hann hyggst sigla með þorsk til Grimsby á næstu vikum, ef vel gengur að veiða. Það er
því óhætt að segja að þessari steinbítsvertíð sé lokið, og eru margir hæstánægðir með það.
Um 227 milljónatap hjá
Atvinnutryggingarsj óði
■^^■■Hi^HIHHHUHBHIi^BBHHH EIGIÐ FÉ Atvinnu-
Eigið fé sjóðsins neikvætt SS'Sní «.■
um 380 milljónir og búið Jómna
að afskrifa 90 milljónir muyóna^krS
tap var á rekstri sjóðsins í fyrra en um 325 milljóna tap árið áður.
Fjármunatekjur voru 896 milljónir en fjármagnsgjöld 959 milljónir
árið 1990. Skuldir voru samtals um 8,6 milljarðar í árslok 1990 en
um 5,4 milljarðar í árslok 1989. Veitt voru verðtryggð lán fyrir um
1,8 milljarða í fyrra en rúma 3 milljarða 1989. Veitt voru gengis-
tryggð fyrir um 607 milljónir í fyrra en um 1,9 milljarða árið áður.
Keypt voru hlutdeildarskírteini fyrir 158,5 milljónir í fyrra.
Rúmlega 400 fyrirtæki fengu lán
hjá Atvinnutryggingarsjóði en þau
eru langflest í sjávarútvegi. Sjóður-
inn lánaði um hálfan milljarð króna
til fiskeldis og örfá önnur útflutn-
ingsfyrirtæki fengu fyrirgreiðslu
hjá sjóðnum, þar á meðal Álafoss
hf., sem fékk um 250 milljónir
króna lánaðar á núvirði.
„Það reyndust einungis 400 millj-
ónir króna koma frá ríkinu í Atvinn-
utryggingarsjóð í upphafi og reynd-
ar er eftir að greiða 7 milljónir af
þeirri upphæð," segir Guðmundur
Malmquist forstjóri Byggðastofn-
unar. Guðmundur segir að sjóðurinn
hafi fengið 600 milljónir króna frá
Atvinnuleysistryggingarsjóði og
þessi skuld hafi verið rúmar 700
milljónir um áramótin.
„Þessi skuld skýrir neikvæðar
fjármagnstekjur í réikningum sjóðs-
ins. Búið er að afskrifa 90 milljónir
nú þegar en einnig er kominn fram
neikvæður höfuðstóll, sem _er nátt-
úrlega mjög alvarlegt mál. Ástæðan
fyrir því er raunverulega einnig sú
að nú stýra þessari deild, ekki ein-
ungis Byggðastofnun, heldur einnig
íjármála- og forsætisráðuneytið,
samanber lög, sem sett voru í vet-
ur,“ segir Guðmundur.
Hann segir að erfítt verði að inn-
heimta mörg af lánum Atvinnu-
tryggingarsjóðs og í lánsfjárlögum
í ár sé heimild fyrir því að taka 550
milljóna króna lán til að standa
undir skuldbindingum þessarar
deildar. „Við erunr að skoða hvort
þessi upphæð dugi en svo getur
farið að það þurfi meira. Miklir
erfiðleikar eru í fiskeldi og fisk-
vinnslu, sem Atvinnutryggingar-
sjóður lánaði til, þannig að þetta
mun leggjast á ríkið að einhvetju
leyti á næstu árum.
Mótbréfin, sem eru nánast inn-
lend lántaka sjóðsins, eru upp á um
5 milljarða króna. Þessi bréf eru
hluti af því, sem er í umferð á
markaðnum núna og keppa við
húsbréf, spariskírteini og annað
þvíumlíkt, þar sem þau eru með
ríkisábyrgð. Lántakendur eru rúm-
lega 400 talsins en mótbréfin eru
tæp tvö þúsund,“ segir Guðmundur.
Góður árangur í gæðaframleiðslu
SAUÐÁRKRÓKUR -
FULLTRÚAR Sölumið-
stöðvar hraðfrystihú-
sanna heiinsóttu starfs-
fólk Skjaldar hf. á Sauð-
árkróki nú nýlega og
færði Páll Pétursson frá
gæðaeftirliti Coldwater
þeim Skjaldarmönnum
enn eina viðurkenning-
una fyrir frábæra gæða-
framleiðslu á síðasta ári.
Er þetta fímmta gæða-
viðurkenning Skjaldar á
sex árum og í þetta sinn
er gæðaeinkunnín 99,1%
sem er hæsta einkunn sem
veiþt.er að þessu sinni.
í kaffistofu Skjaldar
svignuðu borð undan
glæsilegum veitingum en í
upphafí þessa sérstæða
kaffitíma ávarpaði Jón
Þorsteinsson verkstjóri
starfsfólkið og þakkaði því
þann góða árangur sem nú hefði
náðst.
Þá afhenti Jón staðfestingar-
isins og hljóta þeir nú
starfsheitið sérhæfður
fískvinnslumaður. Gerði
Jón að umræðuefni gildi
þess fyrir hvert 'fyrir-
tæki að hafa innan
sinna vébanda vel
menntað og hæft starfs-
fólk.
Að afhendingum
þessum loknum tók til
máls Páll Pétursson og
ræddi þann glæsilega
árangur Skjaldar að
halda svo háu gæðastigi
framleiðslunnar um
árabil. Þakkaði Páll
þetta góðri verkstjórn
og ströngum gæðakröf-
um starfsfólksins sjálfs,
sem legði metnað sinn
í það að láta aldrei neina
vöru út úr húsinu nema
að fullvíst væri að hún
væri gallalaus.
Þá kallaði Páll til sín Katrínu
Jóetsdóttur verkstjóra sem veitti
viðurkenningu hússins viðtöku.
Morgunblaðið/Bjöm Bjömnson
Páll Pálsson afhendir Katrínu Jóelsdóttur viðurkenn-
ingarskjal fyrir gæðaframleiðslu.
skjöl til nokkurra starfsmanna sem
lokið hafa námskeiði á vegum
Skjaldar og sjávarútvegsráðuneyt-
Mengun dregur úr
heilsusemi fiskáts
Mikil mengun í físki
úr Eystrasaltinu
UNDAN farin ár hefur það ver-
ið viðurkennd staðreynd að
fiskát sé heilsusamlegt, einkum
hvað varðar hjartasjúkdóma.
Því veldur helzt mikið innihald
omega-3 fitusýru í fiskilýsi. Þessi staðreynd er enn viðurkennd, en
það er ekki sama var fiskurinn er veiddur. Komið hafa í ljós umtals-
verð eiturefni í fiski veiddum í Eystrasalti, margfalt meiri en í fiski
veiddum á öðrum hafsvæðum. Því talið óvíst, að heilsubótin af omega
fitusýrunum vegi upp á móti heilsutjóni af eiturefnunum.
Þessa umræðu er að finna í rann-
sóknum á fiski úr Eystrasalti, sem
sænskir vísindamenn hafa unnið og
verið sagt frá í þarlendum tímarit-
um og víðar. Þar kemur fram að
eitraðar lífrænar efnablöndur eins
og dioxin og dibenzofuran hafa
fundizt í umtalsverðum mæli í fiski
í Eystrasaltinu, einkum feitum fiski
eins og síld og laxi. í skýrslu í heil-
brigðistfmaritinu New England Jo-
urnal of Medicine kemur fram að
sænskir vísindamenn, sem hafa
rannsakað fólk er etur fisk úr
Eystrasalti, hafi fundið í því merki
um þessi eiturefni. Einkennunum
svipar til einkenna, sem hermenn í
Vietnam-stríðinu urðu fyrir vegna
notkunar á laufeyði, sem gekk und-
ir nafninu Agent Orange, en hann
reyndist mengaður af fyrrgreindum
eiturefnum.
Það hefur um tíma verið vitað
um mengun í fiski úr Eystrasalti
og í síld þaðan er um sex sinnum
meira af TCDD, skæðasta eiturefn-
inu af þessu tagi, en finnst í síld
veiddri á öðrum minna menguðum
fiskislóðum. í laxi úr Eystrasaltinu
finnst svo 30 sinnum meira af
TCDD en í eldislaxi.
Sænskir vísindamenn hafa rann-
sakað áhrif þessara eiturefna á fólk
í samhengi við fiskneyzlu þess.
Fólkinu var skipt upp í þrjá hópa.
I þeim fyrsta var fólk, sem borðaði
fisk, aðallega síld og lax, daglega,
annar hópurinn bjó við meðaltals
fiskneyzlu og í þeim þriðja var fólk,
sem aldrei borðaði fisk. Mest af
eiturefnunum fundust auðvitað í
fólki í fyrsta hópnum. í því tilfelli
er um ævilanga uppsöfnun efnanna
í líkamanum að ræða en áhrif þeirra
hafa enn ekki verið metin. Öll þess-
ara eiturefna fundust einnig í
móðurmjólk og því eru hvítvoðung-
ar mæðra, sem neyttu mikils af
fiski, sá hópur, sem verður fyrir
mestum áhrifum.
Þrátt fyrir þessar niðurstöður,
hafa vísindamenn ekki séð ástæðu
til að hvetja fólk til að draga út
fiskneyzlu. Óvíst er enn hvort kost-
irnir samfara fiskáti, minni líkur á
hjartasjúkdómum, séu meiri en
nemur hættunni af eiturefnunum.
Hins vegar er það niðurstaða vís-
indamannanna, að nauðsynlegt sé
að koma í veg fyrir mengun af
þessu tagi.
Stefán Einarsson, efnafræðingur
við snefilefnadeild Rannsóknastofn-
unar fiskiðnaðarins, segir að þessi
eiturefni myndist meðal annars við
sorpbrennslu og framleiðslu á járni
og stáli. Erfítt sé að greina þau,
en menn séu að vinna að því að
meta hættuna af þeim. Við venju-
lega fiskneyzlu sé lítil hætta talin
á ferðinni, en sé um mikla neyzlu
á menguðum fiski að ræða, geti það
verið varasamt. Rannsóknir af
þessu tagi hafa ekki átt sér stað
hér á landi og því lítið vitað um
stöðu mála. Allar líkur benda þó til
lítillar hættu af þessum sökum,
enda er mengun í hafinu umhverfis
ísland hverfandi samanborið við
Eystrasaltið.