Morgunblaðið - 21.06.1991, Side 32

MOfiGUNBJLAÐIÐ FQSTUD^GUR 21. JpNÍ 1991
Sr. Emil Björnsson
fyrrverandi frétta-
stjóri — Minning
Hinn 17. júní lést séra Emil
Bjömsson fyrrverandi fréttastjóri
Sjónvarpsins og prestur Óháða
safnaðarins. Hann átti að baki
óvenju fjölbreyttan feril - eða eins
og hann orðaði það sjálfur - sem
sveitamaður, prestur og fjölmiðla-
maður, svo fjölbreyttan að honum
fannst stundum sem hann hefði
verið uppi á öllum öldum íslands-
sögunnar, og þó ávallt ungur, með
fingur á slagæð líðandi stundar.
Hann fæddist 21. september
1915 að Felli í Breiðdal, sonur hjón-
anna Guðlaugar H. Þorgrímsdóttur
ljósmóður frá Gautavík á Berufjarð-
arströnd, og Árna Bjöms Guð-
mundssonar bónda á Felli. Hann
ólst upp á Felli við þær aðstæður
sem tíðkuðust í sveitum íslands á
þeim tíma og hann hefur í minning-
um sínum lýst sem fornaldarlífi á
20. öld. Hann missti föður sinn
aðeins sjö ára gamall. Móðir hans
bjó áfram á Felli, en þar var einnig
til heimilis Guðmundur Árnason,
afi Emils, sem hafði mjög mótandi
áhrif á hann. Hann fór í Mennta-
skólann á Akureyri og lauk stúd-
entsprófí þaðan vorið 1939. Síðan
stundaði hann nám í viðskiptadeild
Háskóla íslands um tveggja ára
skeið, en sneri sér við að guðfræði-
námi og varð cand. theol. vorið
1946.
Vorið 1941 kvæntist hann Álf-
heiði Laufeyju Guðmundsdóttur
söngkonu, dóttur hjónanna Guð-
mundar Hafliðasonar hafnarstjóra
á Siglufírði og Theodóru Pálsdóttur
Árdal, skálds. Þau lifðu í einstak-
lega farsælu hjónabandi í liðlega
50 ár og varð fjögurra barna auðið,
en þau eru Theodóra Guðlaug, fædd
1940, íþróttakennari, gift Þórhalli
Þórhalissyni, verslunarmanni, Björn
fæddur 1948, dagskrárgerðarmað-
ur við sjónvarpið, maki Ragna Foss-
berg, förðunarmeistari Sjónvarps-
ins, Guðmundur, fæddur 1951, tón-
listarstjóri Ríkisútvarpsins, kvænt-
ur Valgerði Jonsdóttur, músík-
þerapista, og Álfheiður, fædd 1956,
húsmóðir, gift Guðjóni Hauki
Haukssyni, verslunarmanni. Öll eru
börnin einstaklega vel af guði gerð
og bera menniiígarheimili foreldra
sinna glæsilegt vitni. Barnabörn
séra Emils og Álfheiðar eru sjö tals-
ins.
Jafnhliða námi stundaði Emil
ýmis störf. Þannig var hann ræðu-
skrifari Alþingis frá 1941-49. Hann
hóf störf á Fréttastofu útvarpsins
árið 1944 og starfaði þar sem
fréttamaður og síðar varafrétta-
stjóri allt til þess er hann var ráð-
inn dagskrárstjóri frétta- og
fræðsludeildar Sjónvarpsins árið
1965. Jafnhliða störfum sínum hjá
Utvarpinu var hann blaðamaður hjá
dagblaðinu Vísi um skeið.
Sem fréttamaður og blaðamaður
varð hann þjóðkunnur og naut mik-
ils álits og vinsælda. En þrátt fyrir
umsvifamikil störf á sviði ijölmiðl-
unar gleymdi hinn ungi guðfræð-
ingur ekki köllun sinni. Eftir að
hann hafði sótt um prestsembætti
við Fríkirkjuna í Reykjavík og eftir
þær deilur sem urðu í framhaldi af
prestkosningunni, stofnuðu fjöl-
margir stuðningsmenn hans Óháða
söfnuðinn og kvöddu hann til prest-
þjónustu snemma árs 1950. Starf-
aði hann síðan óslitið sem prestur
safnaðarins til ársins 1984. Prests-
störf fóru honum vel úr hendi, eins
og annað sem hann tók að sér.
Hann var með afbrigðum sköruleg-
ur ræðumaður og talaði jafnan
blaðalaust.
Það var í janúar árið 1965 sem
leiðir okkar Emils lágu fyrst sam-
an, þegar ég hafði verið ráðinn til
áð veita forstöðu sjónvarpsdeild
Ríkisútvarpsins. Hann sýndi strax
mikinn áhuga á þessu nýja fyrir-
tæki, sem flestir höfðu þá mikla
vantrú á. Þessi áhugi hans leiddi
síðan til þess að hann var fyrsti
starfsmaður sem til Sjónvarpsins
var ráðinn á eftir mér. Það var
ómetanlegt að fá slíkan mann til
samstarfs. Vegna fyrri starfa hafði
hann frábæra þekkingu á mönnum
og málefnum þjóðarinnar. Traust
húmanisk þekking eins og guð-
fræðimenntun veitir er tvímæla-
laust góð undirstaða fyrir menn sem
starfa á þessu sviði. Eins og mál
stóðu þurfti vissan kjark til að yfir-
gefa starf varafréttastjóra hjá hinni
virtu og traustu fréttastofu Út-
varpsins, og leggja út í þá óvissu
sem starf hjá Sjónvarpinu var. En
eitt af einkennum Emils var kjarkur
og baráttugleði. Þá var honum
strax ljóst að það var óhjákvæmi-
legt að þjóðin eignaðist sjónvarp til
að treysta tunguna í sessi og hlúa
að menningu hennar, en sjónvarps-
öld var þá þegar gengin í garð á
íslandi þar sem farið var að horfa
á sjónvarp varnarliðsins. Hinn mikli
áhugi manna á Keflavíkursjónvarp-
inu, sem eðlilega var þó ekki á neinn
hátt sniðið að þörfum íslendinga,
mátti vera vísbending um að hér
var kominn til sögunnar fjölmiðill
sem almenningur kunni að meta.
Það var Emil brennandi áhugamál
að okkur tækist að skapa hér sterkt
íslenskt sjónvarp til mótvægis við
þá holskeflu erlendra íjölmiðlunar
sem fyrirsjáanlegt var að yrði æ
sterkari. Fyrsta verk okkar var að
sjálfsögðu að manna skútuna, og
hér kom mannþekking Emils og
innsæi svo sannarlega að fullum
notum. Og ég held að fullyrða megi
að valinn maður hafí verið í hvetju
rúmi þegar siglingin hófst í septem-
ber 1966.
Starf Emils hjá sjónvarpinu var
tvíþætt. Annars vegar var hann
fréttastjóri en hins vegar stjórnaði
hann dagskrárgerð á sviði fræðslu-
efnis. Þar sem sjónvarpið varð brátt
sterkasti fjölmiðill landsins og
fylgst var með fréttum þess næst-
um því á hveiju heimili, var það
mikill ábyrgðarhluti að velja og
hafna efni í fréttatímann og var
hart sótt að fréttastjóranum, ef
mönnum líkaði ekki mat fréttastof-
unnar á því hvað fréttnæmt væri.
í slíkum málum stóð Emil alltaf
fastur fyrir sem klettur hver sem í
hlut átti, og lét hann jafnan sann-
færingu sína eina ráða ferðinni.
Þess má geta að Emil las allar frétt-
ir yfir áður en birtar voru, og var
þá jafnt hugað að málfarslegum
atriðum sem innihaldi enda hafði
málvöndun hans gífurleg áhrif á
alla fréttamenn sem með honum
störfuðu.
Þá var innsæi hans ekki síður
notadijúgt þegar að dagskrárgerð-
inni kom. Hann hafði góða tilfinn-
ingu fyrir því hvað almenningur
vildi sjá og hvernig hægt væri að
gera fræðsluefni svo úr garði að
áhugavert þætti. Hann einbeitti sér
mjög að stjórnunarmálum, bæði á
sviði frétta og dagskrárgerðar, og
var því ekki eins og áberandi út á
við eins og þegar hann starfaði sem
fréttamaður hjá Útvarpinu. En þá
sjaldan að hann lét til sín taka á
sviði dagskrárgerðar var það jafnan
með þeim hætti að eftir var tekið.
Má hér nefna þætti hans um Sig-
urð Nordal, Brynjólf Bjarnason og
Gylfa Þ. Gíslason, sem allir voru
þaulhugsaðir og sérstaklega vel
unnir.
Auk allra þeirra starfa sem hér
hafa verið nefnd sinnti séra Emil
ritstörfum, enda frábærlega ritfær.
Eftir að hann hætti hjá Sjónvarpinu
gaf hann út minningar sínar Á
misjöfnu þrífast börnin best og
Litríkt fólk og ná þær til ársins
1950. Því miður entist honum ekki
heilsa til að rita framhald þeirra.
Þá gaf hann einnig út bókina Minni
og kynni, sem eru frásagnir og viðt-
öl við ýmsa merka samtíðarmenn.
Auk þess skrifaði hann ljölda tíma-
ritsgreina og ýmislegt er til í hand-
riti eftir hann, þ.á m. er ljóðabók,
sem er fullbúin frá hans hendi.
Af þátttöku hans í félagsmálum
má nefna, að hann var formaður
Blaðamannafélags Islands 1965-66
og sat um skeið í stjórn Barnavina-
félags Sumargjafar. Þá var hann
einn af frumkvöðlum að stofnun
Landssamtaka hjartasjúklinga og
sat í stjórn þeirra frá upphafí.
Síðla árs 1981 tók að bera á
vanheilsu hjá honum og fór hann
til hjartuppskurðar í Lundúnum það
haust. Hann kom aftur til starfa
vorið 1982, en gekk þó ekki alveg
heill til skógar eftir það. Hann lét
af störfum sjötugur að aldri, í nóv-
ember 1985. Við vorum margir er
söknuðum hans er hann hvarf úr
starfí. Hann hafði fjölbreytt áhuga-
mál og var íhugull og því afar
skemmtilegur vinnufélagi. Þá má
ekki gleyma því kryddi sem hann
varpaði iðulega í tilveru okkar, er
hann kastaði fram stökum, oft dýrt
kveðnum, og í sumum tilvikum af
munni fram, um það sem efst var
á baugi þá stundina. Margar þessar
vísur lifa hér á meðal manna, en
því miður er þessi ágæta þjóðar-
íþrótt að hverfa hér í Sjónvarpinu
sem annars staðar.
Að framanskráðu má ljóst vera
að séra Emil á mikið og merkt
ævistarf að baki, og er hér þó að-
eins stiklað á stóru. Þessum mikla
baráttumanni sem virist leiðast í
logni var gefið ótrúlegt þrek og
leikgleði, og gekk hann því af eld-
legum áhuga að öllu því er hann
tók sér fyrir hendur. Þess vegna
markaði hann svo djúp spor á
samtíð sína, miklu meiri en við
kann að blasa við fyrstu sýn. Sprott-
inn úr hinu forna bændasamfélagi
hafði hann afgjörandi áhrif á mótun
þess framtíðarfyrirbæris sem Sjón-
varpið var þegar það kom til sög-
unnar hérlendis, og tengdi því öðr-
um mönnum betur saman fortíð og
framtíð.
Ég er þakklátur fyrir að hafa
notið órofa vináttu Emils þann ald-
arfjórðung sem við áttum samleið,
og jafnframt þakka ég ómetanlegt
störf hans í þágu Sjónvarpsins.
Ekkju hans, Alfheiði Guðmunds-
dóttur og börnum þeirra, barna-
börnum og tengdabörnum votta ég
innilega samúð mína.
Pétur Guðfinnsson
Þjóðhátíðardaginn var landið sólu
baðað. Úr flugvél á norðurleið mátti
sjá í senn Gunnólfsvíkurfjall á
Langanesi og Látrabjarg í vestri.
Náttúran skartaði sínu fegursta.
Sunnan Hagavatns við Langjök-
ulsrætur þyrlaði norðanáttin upp
sandstrókum sem byrgðu sýn til
suðurs. Norður í Eyjafirði höfðu
frostnætur stráð haustlitum í fjalla-
hlíðar og minntu á örlög alls sem
líf er gefið.
Þennan undurfagra dag, þegar
þjóðin minntist lýðveldistökunnar,
kvaddi vinur minn séra Emil Björns-
son þetta líf. Um nokkurt skeið
hafði hann ekki verið heilsuhraust-
ur, en samt kom lát hans á óvart.
Við áttum svo margt ósagt.
Séra Emil fæddist á Felli í
Breiðdal 21. september 1915, sonur
hjónanna Björns Guðmundssonar,
bónda þar og konu hans Guðlaugar
H. Þorgrímsdóttur.
Að loknu stúdentsprófí frá
Menntaskólanum á Akyreyri stund-
aði Emil nám í nýstofnaðri við-
skiptadeild Háskóla Islands, en
sneri sér síðan að guðfræði og lauk
kandídatsprófi árið 1946.
Hann varð snemma þjóðkunnur
maður, enda enginn meðalmaður.
+
Bróðir okkar,
HAIMS E. ÞÓRODDSSON
fyrrum starfsmaður
Isafoldarprentsmiðju og Morgunblaðsins,
lést á Kumbaravogsheimilinu 14. júní sl.
Útför hans hefur farið fram.
Systkinin.
t
Móðir okkar, tengdamóðir og amma,
STEINUNN GUÐMUNDSDÓTTIR
frá Skriðnesenni,
andaðist í sjúkrahúsinu á Hólmavík miðvikudaginn 19. júní.
Börn, tengdabörn og barnabörn.
+
Systir mín,
ELÍN GUÐRÚN RASMUSSEN,
fædd EINARSDÓTTIR,
fré ísafirði,
lést 21. maí á hjúkrunarheimili í Horsens í Danmörku.
Fyrir hönd systkina,
Þórunn Einarsdóttir.
+
Eiginmaður minn og faðir okkar,
séra EMIL BJÖRNSSON
andaðist í Reykjavík 17. júní.
Útförin verður gerð frá Kirkju Óháða safnaðarins í dag, föstudag-
inn 21. júní, kl. 13.307
Álfheiður L. Guðmundsdóttir og börn.
Þéttur á velli, rammur að afli, rödd-
in sterk og karlmannleg og lét vel
í eyrum hlustenda Ríkisútvarpsins
þar sem hann starfaði sem frétta-
maður og staðgengill fréttastjóra í
rúma tvo áratugi. Hann var ekki
einhamur og raunar marga manna
maki. Árum saman hafði hann
mörg jám í eldi. Um skeið starfaði
hann sem blaðamaður við dagblaðið
Vísi á morgnana, vann síðan á
fréttastofu útvarps frá hádegi fram
á kvöld og var að auki prestur
Oháða fríkirkjusafnaðarins. Þá hef-
ur á stundum verið lítið um hvíld
eða næðisstundir.
Kynni okkar séra Emils hófust á
árunum upp úr 1960 er fundum
okkar bar saman á blaðamanna-
fundum. Raunar hafði ég spurnir
af manninum á ungum aldri, þegar
örlögin sendu ungan dreng til sum-
ardvalar að Ósi í Breiðdal, ekki
langt frá Felli.
Síðar varð hann örlagavaldur í
lífi mínu, er hann hóf störf að undir-
búningi Sjónvarps og beindi mér
þangað til starfa skömmu eftir að
starfsemi hófst. Um ellefu ára skeið
vorum við nánir samverkamenn í
þéttum, samhentum hópi ungra
starfsmanna þessarar nýju stofnun-
ar. Margs er þaðan að minnast.
Upphafssaga sjónvarps á íslandi
verður einhverntíma skráð. Þar
verður hlutur séra Emils mikill.
Hann kom til starfa ári áður en
sjónvarp hófst 30. september 1966
og mótaði stefnu og störf frétta-
stofu og fræðsludeildar í hartnær
tvo tugi ára.
Þeir voru margir sem höfðu ekki
mikla trú á þessu nýja fyrirtæki.
En þeir sem þar héldu um stjómvöl
voru staðráðnir í að úrtölumenn
skyldu láta í minni pokann. Svo
varð, og sjónvarpið ruddi brautina
nýjum starfsvenjum í fréttaflutn-
ingi og viðtölum.
Sera Emil var hertur í eldi langr-
ar reynslu í fréttastörfum. Hann
kunni. Hann vissi. Hann lagði okk-
ur hinum yngri lífsreglurnar. Við
vorum ekki alltaf sammála. Hann
var yfirmaður og réði. Ráð hans
voru heil og góð, þótt stundum
rynni það ekki upp fyrir manni fyrr
en seinna. Nú nema menn fj'ölmiðl-
un í háskólum. Hann var okkar
háskóli, harður skóli á stundum, en
góður skóli. Seinni árin gantaðist
hann stundum með það hann hefði
eiginlega rekið hálfgerðan fram-
boðsskóla.
Engin frétt var Iesin í fréttatíma
nema hann hefði lesið hana yfír.
Lagað og leiðrétt. Fært til betri
vegar. En stundum var erfitt að
lesa skriftina hans í beinni útsend-
ingu, einkum þegar ekki vannst tími
til að líta yfir fréttirnar fyrir útsend-
ingu. Þá voru ambögurnar færri en
seinna varð. Það var ekki síst hans
verk. Hann hafði ekki aðeins ein-
stakan málsmekk heldur unni hann
móðurmálinu og innrætti okkur
samverkamönnum sínum elsku og
virðingu fyrir íslenskri tungu. Bæk-
ur hans ágætar lofa höfund sinn.
Ræðumaður var hann orðlagður.
„Morgunræður í Stjörnubíó" þar
sem Oháði söfnuðurinn hélt guðs-
þjónustur sínar fyrstu árin eru
gagnmerkar. Annars skrifaði hann
sjaldnast ræður. Mér er í minni
messa á páskadagsmorgni í kirkju
Óháða safnaðarins. Fremur fátt var
í kirkju. Hann byijaði hægt, eins
og leitandi, blaðalaus. Eftir nokkar
mínútur var hann kominn á flug.
Síðan hef ég séð páskaboðskap
kristninnar í öðru ljósi.
Ógleymanlegt var að heyra hann
flytja í útvarpi úr kirkju sinni ræðu
í bundnu máli sem var lofgjörð til
landsins, mergjuð og meitluð í senn.
Hann var ekki bara hagyrðingar
sem átti létt með að kasta fram
stöku. Hann var skáld, en flíkaði
því alltof of lítið.
Öll eru við úr ólíkum þáttum.
Séra Emil átti marga þætti. Frétta-
stjórinn sem var í essinu sínu, þeg-
ar á honum stóð öll járn, á skyrt-
unni með uppbrettar ermar, í ham.
Stóð við bakið á sínum mönnum á
hverju sem gekk í baráttu við mis-
vitur Útvarpsráð og stjórnmála-
menn, sem héldu að þeir væru
fréttastjórar. Hörkutól og vinnu-
þjarkur, en mildur og jafnvel svo-
lítið meyr inn við beinið. Prestur-