Morgunblaðið - 24.08.1991, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1991
B 7
kenningar Freuds nema rétt upp að
vissu marki vegna þess að hann var
ekki á höttunum eftir draumaráðn-
ingu heldur list-og listin lætur ekki
leysa sig upp í útskýringar, því þá
hættir hún einfaldlega að vera list.
En fyrir níu ára gömlum syni sínum,
Jimmie, sem heimsótti hann til Par-
ísar og var innan um alla súrrealis-
tanna, útskýrði Max súrrealisma
með einföldum orðum sem börn
skilja á eftirfarandi hátt: „Súrreal-
ismi er nákvæmlega það sem
franska orðið segir til um: handan
við eða yfir veruleikanum. Þegar þú
ferð að sofa, hættir þú alls ekki að
hugsa. Andinn er glaðvakandi. Þig
dreymir. Margir trúa því, að draum-
ar séu einhvers staðar óralangt í
burtu og af hinu vonda ... Þeir eru
erkióvinir allra kjánalegra boða og
banna, sem fundin hafa verið upp
af idjótum þeim er stjórna heiminum.
Með myndlist sinni og skáldskap eru
súrrealistarnir í rauninni ekkert að
gera annað en að sigla til nýrra
stranda, í áttina að heimsálfu sálar-
innar .. .svipað og Kólumbus."
Myndlistarsagan sýnir, að barátta
ir hans verið stimplaðar sem úrkynj-
uð list, átti hann því ekkert lengur
til föðurlandsins að sækja. Það tókst
að útvega honum vegabréfsáritun
til Bandaríkjanna, því hann var í
hópi þeirra lista- mennta- og vísinda-
manna sem taldir voru mikilvægir
og bjarga þurfti undan bjrálæðinu í
Evrópu (sama gilti ekki um fyrstu
eiginkonuna, sem endaði líf sitt í
Auschwitz). Á flóttaleiðinni til Am-
eríku kynnist hann Peggy Gugg-
enheim, sem safnaði myndlist, og
flugu þau saman til New York árið
1941, gengu í hjónaband sem entist
þó stutt af því að Max hóf svo til
strax að líta aðrar konur hýru auga,
en á meðan allt lék í lyndi í byijun
óku þau um Arizona, Nýju Mexíkó
og Kaliforníu. Fyrstu myndina sem
Max Ernst málaði í Ameríku nefndi
hann „Napóleón í óbyggðum." Með-
an á hjónabandinu stóð var Peggy
Guggenheim ötul við að greiða götu
eiginmanns síns í New York, en
þegar til skilnaðarins kom reyndi
hún að fá öllum dyrum á hann lokað
í listaheiminum- og í heimsfrægu
myndlistarsafni sínu breytti hún
Úr bókinni „Maximiliana", leyniskrift, sem hver á að skilja er tákn kann að lesa,
að sögn höfundar.
Frakklandsgarðurinn.
listamanna við yfirráðin í listaheim-
inum hefur aldrei gengið alveg upp,
engri einni listastefnu hefur
heppnazt að fara með afgerandi sig-
ur af hólmi. Listastefnurnar hafa
bara einfaldlega komið og farið,
hver stefnan vikið fyrir annarri eins
og sekúnda fyrir sekúndu í rás
tímans. Súrrealisminn gerði á sínum
tíma tilkall til æðstu metorða hann
leitaðist meira að segja við að verða
lífsstefna er næði inn á öll hugsan-
leg mannleg svið. Súrrealistagrúpp-
unni stjórnaði André Breton með
harðri hendi. í Parísardagblöðunum
var iðulega spurt hvort ekki væri
rétt að skjóta súrrealistanna, ekki
aðeins þótti list þeirra tortryggilega
heldur voru þeir og meint vinstri-
sinnaðir í stjómmálaskoðunum. Súr-
realistarnir voru í reynd persónulega
sundurlyndir. Eluard veigraði sér við
að líkja eftir dálæti Bretons á Trot-
sky, krafðist þá Breton að grúppan
sniðgengi Eluard (sem heldur mátti
ekki nefna stalínisma í eyru Ernsts
án þess að styggja vináttuna), varð
þetta pólitíska röfl til þess að Max
Ernst sneri baki við grúppunni á
árinu 1938.
Er seinni heimsstyijöldin brauzt
út var Max Ernst hnepptur í franskt
varðhald vegna þýzks þjóðernis síns.
í Þýzkalandi nazismans höfðu mynd-
áherzlunum í óhag súrrealismans.
Max Ernst tók saman við nýja
konu, sem var listmálari, Dororthea
Tanning að nafni. Settust þau að í
Sedona í Arizona, afksekktum stað
þar sem landslagið minnti á súrreal-
isma í málverkum og þar hlaut hann
bandarískan ríkisborgararétt.
Fyrsta yfirlitssýning á verkum
Max Emst í Þýzkalandi var haldin
í fæðingarborg hans, Brúhl-tilefnið
sextugsafmæli listamannsins árið
1951, reyndist þetta vera algjörlega
misheppnað fyrirbæri og fjárhags-
legt fíaskó. Árið 1958 gerðist hann
franskur ríkisborgari.
Því miður er flest mikilvægt enn
ósagt í þessari grein, sem er nú
þegar orðin of löng og enn þá einu
sinni verður að treysta á talmál
meðfylgjandi mynda. Hver og einn
skrifari getur skrifað um Max Ernst
með sínum hætti og hendir enginn
fullkomnar reiður á honum .. .sagði
enda listamaðurinn þetta sjálfur um
sig í lokin: „Það má vel vera að list-
málarinn vilji vita, hvað hann vill
ekki. En vei honum, vilji hann vita
hvað það er sem hann vill. Listmálar-
inn er glataður þegar hann fínnur
sjáifan sig. Fyrir Max Ernst eru það
ómakslaun lífs hans, að honum tókst
að finna ekki sjálfan sig.“
Hollenski
myndlistar-
maóurinn
Douwe Jan
Bakker.
Morgunblaðið/Einar Falur
LANDSLAG

IGEGNUM LINSU
Douwe Jan Bakker sýnir
í Nýlistasafninu
Hollenski myndlistarmaðurinn Douwe Jan Bakker opnar sýningu á verkuni sínum í
Nýlistasafninu í dag. Bakker er mörgum íslenskum myndlistarmönnum að góðu kunn-
ur en hann sýndi fyrst í Nýlistasafninu 1971 og hefur komið hingað margsinnis síðan
og sýnt tvisvar, í Gallerí Suðurgötu 7 1981 og aftur í Nýlistasafninu 1985.
Bakker er fæddur í Hollandi
1943. Hann stundaði list-
nám sitt í Eindhoven og
Den Bosch. Myndsköpun
Bakkers hefur um langa hríð
tengst tungumálinu og merkingu
en hér verður undirritaður að játa
sig kominn út á hálan ís þar sem
fullur skilningur á tveggja áratuga
starfi listamanns fæst ekki í stuttu
spjalli innan um örlítið brot af
myndum hans.
Bakker hefur sökkt sér niður í
langtímaverkefni og sýnir þá
gjarnan hluta af heildinni á sýning-
um hveiju sinni. Svo er einnig
núna. Dæmi um slíkt er verkefnið
Yfir 500 tungumálsverk. „Þau eru
eins konar hlutir sem sýna hlut-
verk tungumáls, hugsunar og at-
ferlis. Þau ganga þó lengra og
fara yfir á það svæði sem stendur
utan við orðaforða okkar. Verkin
forma það sem ekki er hægt að
tjá með tungunni. Þau hafa sýni-
lega vísun til hluta sem við þekkj-
um úr okkar daglega umhverfi, en
eru okkur þó fullkomlega ný og
hafa gildi okkur áður óþekkt," seg-
ir Eggert Pétursson í grein i Tima-
ritinu Teniiigi frá 1989.
Bakker segir að tengsl hans við
ísland séu sterk. Hann kynntist
fyrst íslenskum listamönnum í
Hollandi u' kringum 1970, lista-
mönnum se"m voru fremstir í SÚM
hreyfingunni. Bakker nefnir bræð-
urna Kristján og Sigurð Guð-
mundsson og Hrein Friðfinnsson
og fyrir atbeina þessara vina sinna
hafí hann orðið þátttakandi í SÚM
hreyfingunni á Islandi. Verk Bak-
kers sem tengjast íslandi eru m.a.
ljósmyndaröð af íslenskum sveita-
bæjum og landslagi. Verkið var
birt i hollenska arkitektúrtímarit-
inu Forum 1975 og nefndist „Um
hið sérstaka framlag íslands og
íslensks samfélags^ til sögu bygg-
ingarlistarinnar.“ Árið 1985 sýndi
Bakker í Nýlistasafninu verk sitt
A Vocabulary Sculpture in the Icel-
andic Landscape. Verkið tók tvö
ár i vinnslu og er samansafn 72
ljósmynda af atriðum úr íslensku
landslagi.
Bakker segir að tungumálið sé
ekki lengur hans meginviðfangs-
efni en þó sé það aldrei langt und-
an og verk hans á hveijum tíma
hafi sterk tengsl við fyrri verk sín,
séu eins konar rökrétt framhald,
„ ... það kemur fyrir að ég legg
frá mér hugmynd vegna þess að
hún gengur ekki upp fyrir mér,
en verkin eru svo tengd innbyrðis
að slík hugmynd finnur sér örugg-
lega farveg seinna þegar ég er
farinn að fást við eitthvað annað.“
Bakker sýnir núna í Nýlistasafn-
inu ein 170 minnisblöð auk þess
sem hann sýnir verk og ljósmyndir
í sal á efri hæð. Bakker segir eftir-
farandi um verk sín. „Eg kalla
þessi minnisblöð Anakrónísk blöð
og ég byijaði að vinna svona 1978
þar sem ég klippi út skissurnar
mínar og lími þær upp á pappír
og ramma inn.“ Þannig má segja
að þrátt fyrir nafngiftina sé hér
um að ræða mótaðri myndverk en
svo, að titillinn Minnisblöð sé fylli-
lega réttmætur.
„Þessar myndir eru teiknaðar
með kúlupenna og eru allar frekar
litlar en innan þessa litla forms
gerist ýmislegt og ég vil gjarnan
líta á þær sem linsur sem hægt
er að skoða landslag í gegnum.
Hver einstök teikning er þannig
gluggi að landslagi ef grannt er
skoðað, en auðvitað er hægt að
skoða þessar teikningar á annan
hátt og skynja þær ýmist sem fal-
legar eða ljótar, allt eftir smekk
hvers og eins.“
Á efri hæðinni gefur að líta litla
skúlptúra festa á vegg í salnum
en hina vegginá prýða ljósmyndir.
Bakker segir um skúlptúrana sem
skiptast í tvo hluta, annar helming-
urinn grár og þykkur, hinn litaðir
gulur og grár á þunnt karton, að
þeir séu jarðbundnari og þyngri í
forminu. „Liturinn hefur ekkert
tilfinningalegt gildi, grái liturinn
er hlutlaus en sá guli gefur form-
inu léttara ýfirbragð án þess að
þar sé um einhveija yfirlýsingu að
ræða af minni hálfu.“
hs
•»