Morgunblaðið - 22.02.1992, Síða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1992
LEIKFÉLAG Reykjavíkur
frumsýnir næstkomandi
fimmtudagskvöld, 27. febrúar,
Þrúgur reiðinnar, leikgerð
Frank Galatis eftir hinni
kunnu skáidsögu John
Steinbecks. Söguna skrifaði
Steinbeck I kjölfar þurrka sem
herjuðu á miðríki Bandaríkj-
anna á fjórða tugi aldarinnar,
en þá voru þúsundir fjöl-
skyldna hraktar frá jörðum
sínum og á vergang.
Straumurinn lá vestur á bóg-
inn, tii Kalifomíu, sem var
land allsnægtanna í hugum
flestra. Verkið er um Joad-fjöl-
skylduna og örlög hennar, en
margir aðrir koma einnig við
sögu. Sagt er frá baráttu þessa
fólks; hvernig það berst fyrir
h'fi sínu af dugnaði og hörku,
bjartsýnt um að það finni sér
um síðir samastað í tilverunni.
Kjartan Ragnarsson er leik-
stjóri sýningarinnar, leikmynd
er eftir Óskar Jónasson, Ste-
fanía Adólfsdóttir hannar bún-
inga, Lárus Björasson annast
lýsingu og K.K., Kristján
Krisljánsson, flytur tónlistina.
Með helstu hlutverk fara:
Valdimar Flygering, Þröstur
Leó Gunnarsson, Pétur Einars-
son, Hanna María Karlsdóttir,
Sigríður Hagalín, Steindór
Hjörleifsson, Sigurður Karls-
son, Þórey Sigþórsdóttir,
Magnús Jónsson, Stefán Jóns-
son og Ólafur Guðmundsson.
KREPPAN ÞRÚGUR REIÐINNAR BAKGRUNNU
„HERRAR mínir, þið eruð of seinir. Kreppunni lauk fyrir sex-
tíu dögum.“ Þetta alræmda svar Hoovers forseta við bónum
sendinefndar um auknar opinberar framkvæmdir i júní 1930
gefur til kynna hversu blindir ýmsir forráðamenn í stjórnkerfi
Bandaríkjanna voru fyrir þeim ömurlegu staðreyndum sem
biöstu við augum þeirra.
Hoover tönnlaðist á að „þjóð vor
er vernduð fyrir kulda og
hungri". Hann taldi „flæk-
inga vera betur haldna nú en áður“
og að „enginn liði hungur í reynd“.
Viðbrögð hans eru nú harla brosleg.
Ekki síður en viðbrögð þeirra sem
betur eru settir á öllum tímum eru
gagnvart þeim sem líða algjöran
skort, nær og fjær.
Reyndar ber heimildum ekki saman
um hversu víðtækt atvinnuleysi var
í Bandaríkjunum á fyrra helmingi
kreppunnar: sumar heimildir telja
atvinnuleysingja 1933 vera 13 millj-
ónir, aðrar 16 milljónir. Telja má víst
að snemma árs 1933 hafi fjórði hver
vinnufær maður verið án atvinnu,
fjórða hver atvinnuleysisfjölskylda
naut aðstoðar sem dugði þó hvergi
til framfærslu.
Tíu árum eftir upphaf kreppunnar
lýsir Fortune Magasine ástandinu svo
í febrúarheftinu 1940 að enn séu 9
milljónir án atvinnu. Það þýði að 30
milljónir búi við örbirgð. Skýringuna
segir tímaritið að atvinnulífið hafi
ekki ráðið við mannfjölgunina. „Ný
tækni hefur dregið úr þörf atvinn-
ulífsins fyrir mannafla. Þá er ekki
síður ástæða þessa atvinnuleysis að
mikill fjöldi þessa fólks, sex milljónir
af níu, voru ekki hraktar af jörðum
sínum eða reknar burt úr vinnu vegna
hagræðingar. Sex miiljónir hafa aldr-
ei unnið. Þær eru hrein viðbót við
vinnufæra menn í landinu."
Á einum áratug hafði fjölgað svo
vinnufærum mönnum og atvinnulífið
ekki kunnað ráð né haft mátt til að
skapa þeim atvinrmtækifæri.
„Fyrir Qórðung þjóðarinnar," segir
Fortune, „er ekícert efnahagslíf og
þeir sem hafa vinnu kunna engin
svör við vandanum." Þetta er bak-
grunnur að þeim örlögum sem
Steinbeck lýsir í Þrúgum reiðinnar.
Það sem Kalifomíubúar sögunnar
kölluðu oklara voru flóttamenn, smá-
bændur, leiguliðar og sjálfstæðir at-
vinnurekendur frá þurrkaríkjunum,
Texas, Arkansas, Kansas, Colorado
og Oklahoma.
Langvinnir þurrkar og vindar
höfðu valdið stórkostlegu landbroti í
þessum ríkjum, breytt stórum
landflæmum úr fijóum akurlendum í
eyðimörk, þar sem vindur gnauðaði •
vikum saman yfir skrælnaðri jörð svo
rykmekkir lágu yfir landinu þannig
að vart sá til sólar. Fljótt blés landið
burt, uppskeran eyðilagðist og skepn-
urnar dóu. Svo flosnuðu fjölskyldum-
ar upp, bankar og fasteignalánafélög
gengu að veðum sínum þegar van-
skil hófust og sjálfseignarbændur
misstu jarðimar í hendur þeirra og
vom reknir burt rétt eins og óbreytt-
ir leiguliðar. Hundruðir þúsunda fjöl-
skylda urðu að flytja burt og margir
vissu ekkert hvert þeir áttu að leita.
Ekki bara frá ofannefndum ríkjum,
heldur líka nálægum ríkjum þar sem
áhrifa þurrkanna gætti. Stór hluti af
þessari hjörð sótti vestur á bóginn til
Kalifomíu. Þessi mikli þjóðfélags-
vandi .var fáum kunnugur. Nóg var
af fréttum um svartnætti kreppunnar
og þó örlög smábænda væru grimm
var af nógu að taka. Það var ekki
fyrr en undir lok kreppunnar að
Bandaríkin vöknuðu til vitundar um
þessá þjóðarsmán. Kalifomíubúar,
sem höfðu safnast saman við vestur-
ströndina á liðnum áratugum í hverri
bylgjunni af fætur annarri af miklum
fólksflutningum, vöknuðu ekki upp
við þennan vanda fyrr en mjög seint.
Ailar götur frá 1930 lá straumur
þessa fólks til Kalifomíu. Milli 1935
og 1936 komú87 þúsund innflytjend-
ur þessa leið til Kaliforriíu. Talið er
að frá 1930 til 1940 hafi hátt á fjórða
hundrað þúsund innflytjenda komið
frá þurrkaríkjunum til Kalifomíu.
Þess ber að geta að fyrir vom um
tvöhundrað þúsund sem lifðu á land-
búnaði.
Oklarar komu vestur í von um
vinnu við landbúnað, jafnvel von um
jarðnæði en hvoragt var að fá. Og
leið þeirra allra lá um þjóðbraut 66
beint að tæknivæddasta svæði í land-
búnaði ríkisins, jafnvel alls heimsins
á þeim tíma. Vitaskuld skára innflytj-
endur að austan sig úr. Þeir vora
fátækir, klæddust öðravísi, töluðu
með sterkum hreim og voru nær allir
komnir úr frekar frumstæðum og
vanþróuðum samfélögum að austan.
Þeir vora kynslóð fram af kynslóð
sjálfstætt fólk, heittrúað og með sterk
lífsviðhorf. Nú vora þeir skyndilega
skotspónar fyrir lausung og lágt sið-
ferði, komnir upp á aðra með atvinnu
og þiggjendur bónbjarga vikum og
mánuðum saman.
Á stóra búgörðunum sem voru
ýmist reknir af fyrirtækjum eða ein-
staklingum var þetta fólk notað sem
þrælar. Margir vora um hvert starf
og launin svo lág að fjölskyldum var
ekki hægt að framfleyta á þeim.
Launin vora 15 sent á klukkustund
1932, ári seinna vora þau lægri, 12,5
sent á klukkustund. Áðstæður þessa
fólks þar sem það hóf búsetu á víða-
vangi voru ekki mikið skárri en í
búðum þar sem það var við vinnu.
Smærri jarðir buðu upp á bfla- og
tjaldstæði, rennandi vatn og kamra.
Stærri jarðir leigðu út hús á einn dal
á dag; fólk varð síðan að versla við
búð eigandans og oft fór svo að það
vann fyrir lífsnauðsynjum og húsnæði
deginum áður.
Offramboð á vinnuafli á þessu
landbúnaðarsvæði leiddi líka til hræð-
ilegra atburðá. 1935 komu 1200
verkamenn til starfa í Nipomo til
tínslu sem 600 gátu annað. Uppsker-
an eyðilagðist af rigningum og fólkið
gat ekki snúið aftur sökum fátæktar.
Það átti ekki fyrir mat, ekki bensíni
eða eldsneyti til að halda á sér hita.
Það sat fast niðurrignt ög hungrað í
svaðinu og gat enga björg sér veitt.
Margir dagar liðu áður en fylkis-
stjómin sendi mat þangað fólkinu til
bjargar.
Sumarið 1934 vinnur John
Steinbeck við að Ijúka smásög-
um sem hann sendir til ýmissa
tímarita í von um birtingu án árang-
urs. Hann er félítill og áhyggjufullur.
Honum finnst sem þroski hins ábyrga
fullorðna manns hafi loksins helst
yfir sig eins og kolum væri steypt
niður kolalúgu. Einu fréttimar sem
gleðja hann er að smásaga hans
„Morðinginn" hafl unnið til verðlauna
sem kennd era við smásagnasnilling-
inn O. Henry. En umhverfís skáldið
unga eru stigvaxandi átök verkafólks
og atvinnurekenda.
Snemma árs 1934 hafði Steinbeck
farið með leynd að hitta tvo eftirlýsta
verkfallsforingja í felum í Seaside.
Annar þeirra var ungur maður frá
Oklahoma, Cicil McKiddy. Hann var
rétt kominn vestur með foreldrum
sínum og systkinum þegar baðmullar-
verkfallið braust út í kringum Ba-
kersfíeld sumarið 1933 og afskipti
hans af verkföllum hófust. Og nú var
hann í felum. Hugmynd Steinbecks
var að nota sögu þessa unga manns
í skáldverk um verkalýðsleiðtoga með
fyrstu persónu frásögn. Sú hugmynd
átti sér aðdraganda: lengi hafði
Steinbeek kynnst aðstæðum og lífí
vinnandi fólks: Kínverja, Mexíkóa,
Fiiíppína; alla þá undirokuðu hópa
af ýmsu þjóðemi sem mynduðu fjöl-
skrúðuga flóra Kalifomíu. Með fundi
Steinbecks, Cicils McKiddys og Carls
Williams á háalofti í Seaside veturinn
1934 var stefna Steinbecks næstu
árin ráðin. Hann hafði áður kynnst
ýmsu fólki sem starfaði í verkaiýðs-
hreyfingunni og róttækum smáhóp-
um á vesturströndinni. Sumt af því
fólki var þjóðfrægt, annað þekkti
Steinbeck aldrei með réttu nafni. Það
talaði af eldmóði, nánast af trúar-
hrifningu, margt af því markað
hungri og á stöðugum flótta. Alla sem
tengdust verkföllum og vora aðkomu-
menn án fastrar búsetu mátti sam-
kvæmt 1ögum Kaliforníu draga fyrir
rétt. Tryggingar var krafist ef menn
áttu ekki að sitja inni uns réttað var
í málinu og fáir gátu lagt fram þá
fúlgu sem krafíst var. McKiddy vissi
ekki betur en hann væri eftirlýstur
og sat nú á háalofti í Seaside og sagði
Steinbeck allt um Baðmullarverkfallið
og einkum hlut Pat Chambers sem
var róttæklingur í verkfallinu.
Steinbeck var góður hlustandi og
McKiddy athugull eins og gjarnan er
um þá sem koma úr fábronu lífi sveit-
arinnar á nýja staði. Frá september
fram í febrúar 1935 skrifaði hann
handrit upp á hundrað og tuttugu
þúsund orð. Saman við Baðmullar-
verkfallið steypti hann Ferskjuverk-
falli frá því í ágúst 1933.
Aðstæður i þessum vinnudeilum
útskýra nokkuð vel þau átök sem síð-
ar liggja til grandvallar verkfallsátök-
unum í Þrúgum reiðinnar. Vinnulaun
fyrir tínslu höfðu lækkað nokkuð
lengi. í Ferskjuverkfallinu var barist
fyrir hækkun á launum úr 1,50 dölum
fyrir 10 tíma vinnu. Svo lág laun
dugðu vart fyrir mat og Chambers
fullyrti að vegna lágra launa hefðu
sumir þurft að dvelja á búgarðinum
allt að þrem uppskeram. Greitt var
með inneignarmiðum í verslun bú-
garðsins og þegar upp var staðið
vora margir í skuld.
Þegar Chambers hófst handa á
Tagus-búgarðinum innanum
þúsundir farandverkamanna á fjögur-
þúsund ekra flæmi var tíminn réttur.
Mikill uppreisnarhugur var í mann-
skapnum og innbyrðis deilur milli
ólíkra kynþátta ekki hafnar. Cham-
bers var snjall skipuleggjandi og sá
til þess fyrst að fólkið birgði sig upp
af mat. Honum reiknaðist til að verk-
fallið gæti haldið í viku. Verkfalls-
menn óskuðu eftir 30 sentum á
klukkustund. Búgarðurinn bauð 17,5.
Ferskjumar vora að þroskast og á
Qórða degi tókst samkomulag um 25
sent á klukkustund. Reynsla
Steinbecks og þekking hans á vinnu-