Morgunblaðið - 22.02.1992, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. FEBRUAR 1992
B 7
vandaðan kynningarbækling á
ensku um íslenska höfunda. Reyndar
var prentaður kynningarbæklingur
fyrir nokkrum árum, en hann féll
ekki í nógu góðan jarðveg og er auk
þess uppurinn nú.
„Þegar maður situr og talar við
stóra erlenda forleggjara sem gefa
kannski út þúsund titla á ári þá er
hið talaða orð afskaplega fljótt að
flæða í gegn og það skiptir miklu
máli að geta skilið eitthvað eftir, það
gefur því meira vægi sem maður er
að tala um,“ sagði Heimir Pálsson.
Bæði Heimir og Dagný töluðu um
að Finnar væru til mikillar fyrir-
myndar hvað varðar kynningarefni
og gætum við margt af þeim lært.
Ólafur Ragnarsson taldi hins vegar
Norðmenn til fyrirmyndar, þeir
hefðu sett á laggirnar sérstaka
stofnun sem sæi um að selja norskar
bækur erlendis og hefðu náð ótrúleg-
um árangri.
Vandaðar þýðingar
frumskilyrði
Það er ágætt að komast á þrykk
á Norðurlöndum, í Þýskalandi og
Frakklandi, en einhvem veginn er
verkið ekki fullkomnað fyrr en hinn
enskumælandi heimur hefur verið
sigraður. Erfiðleikarnir við að kom-
ast út fyrir Norðurlönd endurspegl-
ast í þeirri áskorun dómnefndar bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs
að þýðing á eitt heimsmálanna verði
hluti af verðlaununum.
Það hefur nánast ekkert komið
út af íslenskum nútímabókmenntum
í Bretlandi eða Bandaríkjunum í
áratugi eða síðan Laxness komst í
gættina forðum. Vestur í Minnea-
polis í Bandaríkjunum situr þó um-
boðsmaðurinn Jeannie Hanson og
er að gera tilraunir til að koma ís-
lenskum bókmenntum á framfæri
vestanhafs. Hún var stödd hér á
landi á dögunum og sagði í samtali
við blaðið að fremur erfitt væri að
selja íslenskar bókmenntir, en þó
hefði henni tekist að selja smásögur
eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson til há-
skólaforlags sem heitir Louisiana
State University Press. Hún segist
aðeins taka að sér eitt íslenskt verk-
efni í einu, vilji ekki fara of geyst,
enda áhugi almennings og útgefenda
lítill. Næst hefur hún áhuga á að
reyna fyrir sér með sögur eftir Svövu
Jakobsdóttur, en Leigjandinn og
fleiri sögur hafa verið þýddar af-
Julian D’Arcy, dósent við Háskóla
íslands, með tilstyrk Bókmennta-
kynningarsjóðs. Jeannie segir frum-
skilyrði að hafa alla bókina í vand-
aðri þýðingu þegar um fagurbók-
menntir sé að ræða. Hún sagði enn-
fremur að ekkert stoðaði að reyna
fyrir sér á bandaríska bókamarkaðn-
um öðruvísi en í gegnum umboðs-
menn, mörg forlaganna reiddu sig á
síun þeirra og endursendu handrit
sem kæmu eftir öðrum leiðum.
Samkvæmt Jeannie Hanson verð-
ur að byrja á því að þýða bækumar
á ensku ef komast á inn á banda-
ríska markaðinn. Það stangast á við
þá reglu Bókmenntakynningarsjóðs
að veita helst ekki styrki fyrr en
útgáfusamningur liggur fyrir. „Við
viljum sjá að þessir peningar skili
sér,“ sagði Heimir Pálsson í því sam-
bándi. Hins vegar stendur til að
gera nokkrar tilraunir með enska
markaðinn, að sögn Heimis, fá fram
vandaðar þýðingar og sjá hvað setur.
Svo er það vandamálið með góða
þýðendur, þeir eru ekki á hvetju
strái, helst að þá sé að finna á Norð-
urlöndum.
Rækta þarf þýðendur
Á síðasta ári efndu Stofnun Sig-
urðar Nordals og Bókmenntakynn-
ingarsjóður til þings fyrir þýðendur.
„Við buðum hingað til lands einum
átján erlendum þýðendum," sagði
Heimir Pálsson, „og þeir voru af-
skaplega glaðir yfír því og þótti
kannski sumum mál til komið að
íslendingar gerðu eitthvað, því í
sumum tilfellum höfðu þessir menn
þýtt tugi íslenskra skáldverka og svo
sem aldrei fengið meira en svei frá
íslandi."
Heimir fullyrðir að í kjölfar þessa
þings verði meiri gangur í útgáfu á
þessu ári en því síðasta. „Þýðendurn-
ir töluðu um að leggja sig enn meira
fram en áður við að finna útgefend-
ur og kynna verkin. Það var þarna
einn þýskur útgefandi með líka og
hann skrifaði mér nokkru seinna og
sagðist geta tilkynnt að þetta væri
þegar búið að bera þann árangur
að hann væri ráðinn í að gefa út
fleiri íslenska höfunda. Þetta var
útgefandi Laxness í 'Þýskalandi."
Einn viðmælenda blaðsins taldi
aðalástæðuna fyrir lélegu gengi ís-
lendinga í enskumælandi löndum
skort á hæfum þýðendum. í því sam-
bandi bendir Heimir Pálsson á hve
mikils virði það yrði að koma upp
aðstöðu fyrir þýðendur á íslandi.
„Það getur ekki verið neitt grín að
sitja suður á Spáni og þýða Guðberg
og hafa ekki aðgang að neinum
gögnum," sagði Heimir.
Annað vandamál sem fjallað var
um á þýðendaþinginu var smæð for-
laganna sem gefa út íslensk verk
erlendis. Oft er um að ræða eldhús-
borðsforlög sem eiga granna sjóði,
þannig að lítið fer fyrir markaðssetn-
ingunni. Að sögn Heimis var það
samdóma álit bæði íslensku útgef-
endanna sem þama vora og margra
erlendu þýðendanna að skynsam-
legra væri að gefa sér lengri tíma
og linna ekki fyrr en menn fyndu
sæmilega öflug forlög í útlöndum.
Ólafur Ragnarsson hefur verið tals-
maður þessa sjónarmiðs og bendir á
að stóra forlögin vilji síður gefa út
höfunda sem hafi verið á vegum
smáforlaga eða einstakra ísland-
svina og geti slík útgáfa því orðið
höfundum fjötur um fót. „Margir
íslenskir höfundar hafa verið of ák-
afir,“ segir Ólafur og telur 500 ein-
taka útgáfu hjá smáu forlagi varla
þjóna öðrum tilgangi en þeim að
gleðja höfundinn.
Rætt hefur verið um að styrkja
smáu forlögin betur, eins og grannar
okkar gera, en Heimir Pálsson sér
ekki fram á að Bókmenntakynning-
arsjóður verði í stakk búinn til þess
á næstunni. Fáist hins vegar 5 millj-
ónir í sjóðinn lofar Heimir krafta-
verki og yrði það að hans sögn ódý-
rasta kraftaverk sem íslendingum
stæði til boða!
Útflutningsskrifstofa
bókmenntanna?
Ólafur Ragnarsson hjá Vöku-
Helgafelli hefur sennilega einna
mesta reynslu íslendinga af að semja
við erlend forlög. Hann sagðist í
samtali við blaðið sjá feikimikla
möguleika í útflutningi á íslenskum
bókmenntum, en bendir á að koma
þurfi til markviss vinnubrögð. „Það
þarf sérhæfingu og sérþekkingu ef
árangur á að nást,“ sagði Ólafur og
telur jafnvel að koma þurfi upp út-
flutningsskrifstofu bókmenntanna.
„Bækur seljast ekki sjálfkrafa og
ef menn ætla að fara út í þetta af
einhverri alvöra er nauðsynlegt að
hafa fagmenn að störfum. Það skilar
litlum árangri að forlög eða höfund-
ar hafi samband við erlenda útgef-
endur beint. Það þarf að hafa um
þetta samvinnu við umboðsmenn á
hverjum stað, því þeir vita hvert á
að snúa sér, hvaða forlög era líkleg-
ust til að hafa áhuga á tiitekinni
gerð bókmennta og hvemig best er
að tala máli bókar við tiltekinn út-
gefanda. Auk þess vita þeir upp á
hár hvert gangverðið á höfundar-
réttinum er í tilteknu landi og ná
því oftast mun bitastæðari samning-
um þannig að umboðslaun þeirra
verða aðeins brot af viðbótartekjun-
um.“
Halldór Guðmundsson hjá Máli
og menningu var ekki alveg sam-
mála, hann kvaðst ekki hafa neitt
sérstaklega góða reynslu af umboðs-
mönnum á Norðurlöndum, þó að
þeir kynnu að vera óhjákvæmilegir
annars staðar. Hann benti einnig á
að enginn væri betur til þess fallinn
að tala fyrir bók en útgefandinn og
Jóhann Páll hjá Forlaginu tók í sama
streng.
Hvað varðar kynningu á íslensk-
um bókmenntum erlendis vill Ólafur
Ragnarsson breyta áherslum: „Það
þarf að leggja mun meiri áherslu á
efni bókanna og gæði en það að þær
séu íslenskar. Menn kaupa bækur
af því að þær era góðar eða áhuga-
verðar. í einhveijum tilvikum er
kannski hægt að opna dyr með því
að segjast vera með íslenska bók en
ekkert erlent forlag hefur á sinni
stefnuskrá að gefa út íslenskar bæk-
ur. Við náum aldrei út fyrir Norður-
lönd með því að leggja áherslu é
þjóðemið, það er atriði númer tvö
að bókin sé íslensk. Þótt menn séu
viðkvæmir fyrir því að jafna bókum
við vöru þá gildir nákvæmlega sama
um bækur og hveija aðra vöra —
við kaupum vöra af því að hún er
góð eða af því áð maður hefur trú
á merkinuYig athugar stundum ekki
hvar hún er framleidd."
Egill Eðvarðsson, mynJlislainiaður:
MÉRLÍÐURVEL
ÍPUTTUNUM
í GALLERÍ Nýhöfn stendur nú yfir sýning á málverkum eftir Egil
Eðvarðsson. Myndefnið er diskar og hnífapör og ber og ostakökur.
Nammi namm í olíu á striga. Ertu alltaf i eldhúsinu Egill? spurði
ég þegar ég hitti Iistamanninn í galleríinu. „Nei, ég er aldrei í eld-
húsinu," svarar Egill, „það er kannski þessvegna."
Egill hélt síðast sýningu í Gall-
erí Gangskör fyrir fimm
árum. Á þeirri sýningu var
hann með grafíkverk, en nú er það
olían. „Ég hef verið að vinna að
þessari sýningu í tvö ár,“ segir
hann, „þótt mýndirnar hér séu
flestar unnar í fyrra. Ég byijaði
að vinna í olíu á þessum tíma —
sem var mikið upplifelsi. Það hafði
ég aldrei gert frá því ég útskrifað-
ist úr Myndlistarskólanum árið
1971. Þegar ég var í skólanum, var
grafíkin það sem máli skipti og ég
var búinn að ákveða að olíá væri
ekki fyrir mig; hún væri iengi að
þorna, gamaldags og leiðinleg. Ég
var harður á þessu í tæp tuttugu
ár. Ég teiknaði, málaði og var í
vatnslitum — öllu öðra en olíu. Að
lokum gafst ég upp á þessu og
ákvað að prófa.
Það er svo skrýtið að maður
heldur fram skoðun sem sem mað-
ur hefur tekið ákvörðun um, reynir
að sannfæra sjálfan sig og aðra
um gildi hennar af svo miklum
ákafa að hún verður að meinloku.
Mér tókst að halda þessari mein-
loku að sjálfum mér ansi lengi.
Seinustu tvö árin hef ég bara
unnið í olíu. Ég ætla ekki að reyna
að halda því fram að olían hafi
verið fundin upp fyrir mig, en mér
líður vel í puttunum."
En þetta eldhúslega myndefni?
„Já. Þegar ég byijaði að vinna
með olíuna tók ég eina ákvörðun.
Ég ákvað að vera ekki að apa upp
eftir sjálfum mér þessa„collage“
aðferð sem hefur fylgt mér frá því
í skóla. Ég setti mér reglu strax í
byijun og þeirri reglu hef ég hald-
ið mjög samviskusamlega. Ég
ákvað að reyna ekki, ég mætti
ekki, vildi ekki og skyldi ekki reyna
við neitt annað en þessilvö grund-
vallar form, ferninginn og hring-
inn. Síðan gerðist það að hvoru-
tveggja tók á sig þrívidd; ferning-
urinn varð að boxi og hringurinn
að diski og síðan að berjum.“
Hvers vegna settir þú þér þessa
reglu?
„Til að takmarka mig. Ég held
að þetta sé agaspursmál. Það er
nauðsynlegt að setja sér reglur.
Ég held að frelsi felist ekki í ótak-
mörkun. Mesta frelsi sem hægt er
að öðlast er að geta sett sér skorð-
ur.“
En hvers vegna matur?
„Ég vísa því til sálfræðinga.
Kannski hef ég bælda þörf fyrir
að vera í eldhúsinu, en kemst ekki
að vegna þess að konan mín er svo
góður kokkur.
Nei, svona í alvöra, þá tóku
formin á sig þessar myndir, án
þess að ég velti eyddi í það djúpum
og miklum vangaveltum, eða væri
með einhveijar uppstillingar. Frá
því er ein undantekning: A bónda-
daginn bakaði konan handa mér
ostaköku, sem mér finnst alveg
sérstakt góðgæti. Ég fór með hana
út á vinnustofu, borðaði hana alla
og málaði hana svo — í þessari
röð. Þannig að þar er ég kannski
fremur að mála tilfinningu en útlit.
Þetta var fyrst og fremst spurn-
ing um efni. Ég er að prófa mig
áfram og á þessum tveimur árum
sé ég þróun. Myndirnar verða ma-
lerískari með tímanum," segir Eg-
ill og bendir mér á all sérstæða
mynd sem heitir „Látin laus“, og
segir: „í þessu samhengi — og þá
meina ég innan um hinar myndim-
ar á sýningunni — eru þetta ber,
en þegar hún er komin úr samheng-
inu og stendur einhvers staðar ein,
eru þetta kannski alls ekki ber.
Þetta geta verið bobbingar, eða
slitin perlufesti.
Stærðin er annað sem ég var að
glíma við. Hingað til hafa myndirn-
ar mínar verið, í hæsta lagi, einn
metri á kant. Núna er ég með stærri
fleka. Mér finnst það mjög
skemmtilegt og mér finnst ég vera
á réttu róli.“
Þannig að þú ætlar ekki aftur í
grafíkina?
„Mig grunar nú að það verði
beint framhald af þessu. Ég er enn
að mála og það segir mér að ekk-
ert hlé verði að þessu sinni. Það
er ekki þar með sagt að ég sé að
vinna að annarri sýningu, en það
er fróðlegt að sjá hvað maður þró-
ast í svona vinnu. Eftir hálft ár
mætti segja mér að ég yrði staddur
annars staðar.“
En nú ertu í ótal öðram störfum
og kannski fyrst og fremst þekktur
sem kvikmyndagerðarmaður og
leikstjóri?
„Já, en ég held að ég hafi alltaf
vitað að fyrr eða síðar myndi ég
sækja í þessa myndvinnslu. Ég hef
alltaf haft metnað sem myndlistar-
maður. Eftir skólann ætlaði ég að
fara út til að læara meira; verða
sveltandi myndlistarmaður — og
helst misskilinn. Það var toppurinn.
Egill Eðvarðsson
Morgunblaðið/Einar Falur
Ég er ekkert til í að yfirgefa þá
hugsjón alveg. En í aðalstarfi mínu,
sem kvikmyndagerðarmaður er öll
vinna hópvinna. Þar nýt ég mín
alveg ljómandi vel. En það er allt
hópvinna og það er allt saman
hugverk, stundum þriggja manna
hóps, stundum 40 manna tækniliðs
Sjónvarpsins. Þá er það mitt starf
að láta aðra vinna handverkið, ég
er í hugverkinu og stjórna. Þótt
ég njóti starfsins, þá er ekki laust
við að ég fái einhvers konar „marg-
menniskennd", svona sem and-
stæðu við einmanakennd. Mótvæg-
ið fæ ég í vinnustofunni, þar sem
ég er algerlega einn, engum háður
og ég vinn sjálfur við handverkið
— enginn annar. Þetta gerist yfir-
leitt þegar ég hef mest að gera í
aðalstarfinu mínu. Ég held að ég
hvílist við myndlistina — meira en
ef ég fer beint heim að sofa. Ég
fer út í vinnustofu, set Ellu Fitzger-
ald, eða annan gamlan góðan djass
á fóninn og vinn gjaman til fjögur
á morgnana. í því er svo mikil hvíld
að það er ekkert vandamál að vakna
um sjöleytið til að köma strákunum
í skólann. Ég er með þijá polla."
Voðalegt streð er þetta.
„Kannski,“ segir Egill góðl-
átlega, „en ævin er svo stutt og
ég get ekki sætt mig við að vera
bara á einu sviði.“
VIÐTAL: SÚSANNA
SVAVARSDÓTTIR