Morgunblaðið - 08.05.1992, Page 12

12_______________MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 1992_
Náttúruverðmæti á Seltjam-
arnesi og viðhald þeirra
eftir Aðalstein
Sigurðsson
Fyrir nokkru sýndi bæjarstjórnin
á Seltjarnarnesi af sér þá ágætu
framtakssemi að fela Náttúrufræði-
stofnun íslands að geta úttekt á
náttúruminjum á Nesinu. Þetta
þarfaverk leiddi til þess, að íjórir
valinkunnir náttúrufræðingar sömdu
skýrslu, sem þeir nefndu Náttúrufar
á Seltjarnarnesi. Var hún afhent
bæjarstjórn árið 1991. Höfundar
hennar voru Kristbjörn Egilsson,
grasafræðingur, Sveinn Jakobsson,
jarðfræðingur, og dýrafræðingarnir
Ævar Petersen og Jóhann Óli Hilm-
arsson.
Um það má lengi deila, hvað eigi
að taka með í svona skýrslu, og við
lestur hennar datt mér eitt og annað
í hug, sem gjarnan hefði mátt vera
með. Þegar ég hins vegar tek það
með í reikninginn, að skýrslan hlýtur
að vera samin með það fyrir augum
að vera bæjarstjórn til leiðbeiningar
við verklegar framkvæmdir á Nes-
inu, verð ég að þakka þeim félögum
fyrir sérlega vel unnið starf. Ég
skora því á bæjarstjórn að taka fullt
tillit til þeirra ábendinga, sem hún
hefir fengið í skýrslu þessari.
Framkvæmdirnar við Svarta-
bakka á Suðurnesi, sem gerðar voru
eftir útkomu skýrslunnar, vekja þó
ugg hjá mér og fleirum, en þar hafa
steingervingalög verið hulin með
uppfyllingu.
Það er nauðsynlegt að áðurnefnd
skýrsla verði gerð aðgengileg fyrir
þá sem áhuga hafa á náttúru Selt-
jarnarness. Það myndi auðvelda
náttúruunnendum að sjá það sem
þeir leita að og gera þeim auðveld-
ara að skilja það. í skólabókasöfnum
verður hún að vera til. Best væri
að gefa höfundunum kleift að endur-
skoða skýrsluna með prentun í huga,
þar sem hún liggur nú fyrir í hand-
ritsformi og gefa hana síðan út. Hér
á eftir mun ég styðjast mikið við
skýrsluna.
Ég ætla nú að leggja áherslu á
ýmislegt, sem við Seltirningar þurf-
um að taka tillit til í umgengi okkar
við náttúruna og skora um leið á
bæjaryfirvöld, og þá ekki síst bæjar-
stjórann, að varðveita þá náttúru,
sem hér er enn lítt eða ekkert spillt.
Grótta er friðlýst og ætti því að
vera óþarfi að ræða frekar um hana,
að öðru leyti en því, að hvetja fólk
til að virða þá friðlýsingu, en mis-
brestur hefur stundum verið á því.
Umferð um eyna er bönnuð frá 1.
maí til 1. júli ár hvert, þ.e.a.s. um
varptímann og hundar ættu aldrei
að koma þangað.
Valhúsahæð hefir verið á náttúru-
minjaskrá síðan 1981. Þrátt fyrir
það hefur henni því miður verið stór-
lega spillt. Um það þýðir ekki að
fást héðan af. Hins vegar þarf að
halda við því sem eftir er þar ósnort-
ið, svo sem eina mólendissvæðinu
sem enn er til á Seltjarnamesi, en
það nær að vísu niður fyrir Kirkju-
braut. Einnig sjást þar enn á bletti
jökulnúnar klappir.
Mikið af fjörunum við Seltjarnar-
nes er á náttúruminjaskrá og verðum
við að vona að þeim verði, eftir því
sem auðið er, haldið í núverándi
formi, þrátt fyrir það slys sem þegar
hefir verið nefnt við Svartabakka.
Helst ætti að friðlýsa fjörurnar.
Gerist þörf fyrir sjóvarnargarða,
verður að gera þá í samráði við
N áttúruverndarráð.
Fjörurnar eru mikilvæg útivistar-
svæði og hafa upp á margt að bjóða,
auk fjörugróðurs og dýralífs, en í
því sambandi ber að nefna hve vel
þær eru fallnar til fuglaskoðunar,
einkum vor og haust. Þarna er að
finna fjörumó bæði við Seltjörn og
Skerjafjarðarmegin í Bakkavík.
Forn setlög með steingervingum eru
a.m.k. frá tveimur aldurskeiðum við
Suðurnes í Bakkavíkinni. í fjörunni
skammt frá Búðatjörn er flöt klöpp
með mjög greinilegum jökulgrópum.
Þá má nefna harðnaðan jökulruðn-
ing vestan á Suðurnesinu.
Það er ánægjuefni að nú er unnið
að úrbótum á frárennsliskerfi höfuð-
borgarsvæðisins og þar með Sel-
tjarnarnessins. Verður það örugg-
•lega til mikilla bóta fyrir fjörurnar
hérna og mun bæta aðstöðu og ör-
yggi þeirra, sem þær vilja skoða.
Suðurnes, grandarnir og Bakka-
tjörn eru einnig á náttúruminjaskrá.
Golfvöllurinn á Suðurnesi hefir
að sjálfsögðu haft mikil áhrif á
náttúrufar þar og er ekkert við því
að segja. T.d. hefir varpfuglum
fækkað þar mikið. Einig eru verbúð-
atóftir sem þar voru horfnar. Von-
andi verður Búðatjörn hlíft og tjörn
í Dældum rétt norðan við golfvöllinn
þarf að fá að halda sér og einnig
votlendisblettur við hana, einkum
vegna fuglalífsins þar. Vona ég að
golfleikarar taki þessu vel og drengi-
lega.
Bakkagrandi er og verður lítið
annað en vegur og hefir svo verið
lengi. Þó eru gróðurlendisræmur
meðfram veginum.
Á Kotagranda, sem nú er lokaður
fyrir akstri eins og vera ber, er varp
sumra fugla alveg horfið og annarra
að mestu leyti. Mannaferðir eru þar
miklar og margir eru þar á ferð með
hunda, jafnvel á varptímanum, en
slíkt ætti ekki að eiga sér stað. Á
meðan krían verpti á grandanum
sáust menn oft tína egg hennar,
enda er hún alveg hætt að verpa
þar. Slíkt ættum við ekki að stunda
hér á Nesinu, heldur reyna að hlúa
að varpi fuglanna.
Bakkatjörn, Búðatjörn og tjörn í
Dældum er nauðsynlegt að varð-
veita, meðal annars vegna fuglalífs-
ins. Þar fá fuglarnir æti og hafa
tækifæri til að baða sig í fersku
vatni, eins og oft má sjá þá gera,
t.d. vaðfuglana. Einnig er þar oft
talsvert af sundfuglum, sem annars
sæjust hér varla til muna.
Það gróðurlendi sem fínnst villt á
Seltjarnarnesi þarf að varðveita. Ég
hefi þegar minnst á mólendi á Val-
húsahæð og rétt neðan hennar.
Einnig hefi ég talað um að vernda
votlendi vegna fuglalífs, en engu
minni ástæða er til þess að halda
því við vegna þess sérstaka gróðurs,
sem þar þrífst. Hafa ber í huga að
þijár tjarnir hafa þegar verið fylltar
upp og meiri hlutinn af votlendi á
Seltjarnarnesi hefir þegar farið und-
ir byggð.
Við Nesstofu vex planta, sem
blóðkollur, Languisorba officinalis
L., nefnist. Hún gæti hafa verið
ræktuð þar sem lækningajurt og
hefir því sögulegt gildi á staðnum.
Ættu því þeir, sem að framkvæmd-
um standa þar, að sjá til þess að
hún fari ekki forgörðum.
Á svæðinu utan byggðar á Sel-
tjarnarnesi vex á nokkrum stöðum
planta af ertublómaætt, sem gilja-
flækja, Vicia sepium L., heitir. Hún
er mjög sjaldgæf og finnst aðeins á
þremur öðrum stöðum á landinu.
Henni má ekki tortíma eins og gert
var við kornasteinbijótinn, Sax-
ifraga granulata L., sem jafnvel var
ennþá sjaldgæfari. Hann óx á mjög
takmörkuðu svæði hér á Seltjarnar-
nesi, og nú er það, illu heilli, komið
undir steinsteypu og malbik.
í skýrslunni Náttúrufar á Sel-
tjarnarnesi er lagt til að stofnaður
verði fólkvangur á fremsta hluta
Nessins og vil ég kröftuglega taka
undir þá tillögu. í skýrslunni eru
helstu forsendur fyrir henni gefnar
í sex liðum, sem eru svohljóðandi:
1. „Að landslag, landmótun og
ytra form svæðisins haldi sér, þann-
ig að heildarsvipur og tenging við
byggð svæði verði eðlileg.
Aðalsteinn Sigurðsson
„Ég- ætla nú að leggja
áherslu á ýmislegt, sem
við Seltirningar þurf-
um að taka tillit til í
umgengi okkar við
náttúruna og skora um
leið á bæjaryfirvöld, og
þá ekki síst bæjarstjór-
ann, að varðveita þá
náttúru, sem hér er enn
lítt eða ekkert spillt.“
2. Að í Iandi bæjarins verði til
dæmi um þau gróðurlendi sem enn
eru óskemmd, þannig að þar verði
um ókomin ár hægt að skoða allar
þær villtu plöntutegundir sem á
Nesinu vaxa í sínu umhverfí.
3. Að hið fjölbreytta fuglalíf fái
áfram að dafna eftir eigin lögmálum.
Slíkt verður ekki nema varpstaðir,
fæðuöflunarstaðir, setstaðir og
hvíldarstaðir fugla verði varðveittir.
4. Að jarðfræðiminjar sem merk-
ar eru fái að haldast sem mest
óskertar.
5. Að íbúar bæjarins hafí tæki-
færi til þess að komast út í tiltölu-
lega óspillta náttúru skammt frá
heimilum sínum, sér til heilsubótar,
skemmtunar og fróðleiks.
6. Að nemendur og kennarar geti
nú sem fyrr sótt þekkingu og fræðslu
á vit villtrar náttúru á Nesinu. Nú
nota t.d. grunnskólarnir, IJáskóli
íslands og Kennaraháskóli íslands
fjörurnar til að afla gagna ti! kennslu
á smádýralífi og þörungum, auk
fuglalífsins.“
Meiri röksemdafærslu er að sjálf-
sögðu að finna í skýrslunni.
Mikilvægt er að óbyggða svæðið
vestast á Seltjarnarnesi verði óbyggt
áfram, hvort sem það verður nefnt
fólkvangur eða eitthvað annað.
Þarna er að hluta til ósnortið gróður-
lendi, sem við þarf að halda, en einn-
ig tún, sem áður voru nytjuð. Kartö-
flugarðar þeir, sem þar eru, ættu
ekki að verða til ama.
Þarna er varpland fyrir ýmsar
fuglategundir, svo sem kríu og
nokkrar tegundir anda, en þaðan eru
vafalaust komnar endur þær, sem á
Bakkatjörn sjást með unga sína á
sumrin. Þar verpa einnig meðal ann-
ars vaðfuglar og spörfuglar. Við
megum alls ekki gera þá útlæga
hérna af Nesinu.
Þetta er kjörið útivistarsvæði fyr-
ir okkur Seltirninga og varla mynd-
um við amast þar við friðsömum
gestum úr öðrum byggðarlögum. Til
þess að gera þetta svæði aðgengi-
legra til útivistar, þyrfti að gera um
það gangstíga, og notkun þeirra
gæti einnig forðað varpi fugla frá
ónæði.
Á slíka gagnstíga benda einnig
Reynir Vilhjálmsson og Þorsteinn
Gunnarsson, arkitektar, í umfjöllun
sinni um Nesstofu og svæðið í kring-
um hana. Það yrði að sjálfsögðu
óaðskiljanlegur hluti af því útivistar-
svæði, sem ég er að fjalla um.
Um varptímann yrðu vitanlega
að gilda ákveðnar reglur um manna-
ferðir um þetta svæði, svo það þjóni
tilgangi sínum. Umferðin yrði þá að
mestu á gangstígum, og ekki yrði á
þeim tíma leyft að fara þar um með
hunda. Eggjatínslu yrði alveg að
banna.
Utilokað er að leggja veg um
svæðið, eins og rætt mun hafa verið
um í bæjarstjórn. Slíkt myndi eyði-
leggja það bæði sem varpland og
útivistarsvæði yrði okkur Seltirning-
um til mikillar vansæmdar. Við verð-
um að forðast fleiri slys á náttúru
Seltjarnamess en þegar hafa orðið.
Nægir þar að minna á Valhúsahæð
og Svartabakka.
Það má leggja vegi að svæðinu á
einum, tveimur eða þremur stöðum
og láta þá enda við sæmileg bíla-
stæði. Í því sambandi mætti nefna
Nesstofu og Snoppu. Þaðan ættu svo
göngustígarnir að liggja.
Þetta gæti orðið náttúruparadís
okkar Seltirninga.
Ég veit að mjög margir íbúar hér
hafa mikinn áhuga á því að ekki
verði byggt lengra vestur á Nesið
en þegar hefír verið gert og að
náttúrufari þar ekki að óþörfu breytt
frá því sem nú er. Má þar benda á,
að stjórn Náttúrugripasafns Sel-
tjarnarness hefír skrifað bæjarstjórn
bréf og hvatt til þess að farið verði
að ráðum þeim, sem gefín eru í
skýrslunni Náttúrufar á Seltjarnar-
nesi.
Ég hefí heyrt, að því sé haldið
fram, að hagkvæmara væri að reka
bæjarfélagið hérna, ef það stækk-
aði. Þetta getur þó orkað tvímælis,
því eitthvað myndi það kosta að
byggja upp og reka nýtt hverfí með
því, sem til þarf. Ég man t.d. að
þegar ég kom í skólanefndina hérna,
voru uppi ráðagerðir um að byggja
allt svæðið út að Snoppu, og þá
þótti sjálfsagt að gera ráð fyrir
smábarnaskóla í námunda við Nes.
Ég sé ekki betur en það mál myndi
koma aftur á dagskrá, ef byggja
ætti 97 hús utan núverandi byggð-
ar, eins og stungið hefír verið upp
á. Eitthvað myndi slíkt kosta í bygg-
ingu og rekstri. Fleira myndi vafa-
laust til koma, þó ég ætli ekki að
velta vöngum yfír því hér.
Að lokum vil ég skora á ráðamenn
hér á Seltjarnarnesi, að halda svæð-
inu, sem óbyggt er vestan núverandi
byggðar, sem varp- og útivistar-
svæði og að enginn tengivegur verði
lagður utan Nesstofu á milli Suður-
og Norðurstrandar, en slíkur vegur
myndi eyðileggja þessa náttúruperlu
okkar Seltirninga.
Höfundur er fiskifræðingur.
__ *
Fullveldi Islands 1. desember 1918
Heimastjórn, fullveldi og lýðveldi
eftir Tryggva
Gíslason
Það virðist vera útbreidd skoð-
un að ísland hafi orðið frjálst og
fuilvalda ríki árið 1944. Fjórum
sinnum undanfarnar vikur hefur
þessu verið hampað opinberlega,
nú síðast í Ríkisútvarpinu 23. þ.m.
og í Morgunblaðinu 29. apríl
1992, og fyrir fáum mánuðum
fékk kona í Kópavogi há verðlaun
fyrir að svara því til að ísland
hefði orðið sjálfstætt ríki árið
1944. Hinir sem sögðu það hafa
orði árið 1918 fengu bágt fyrir.
Þekkingarleysi - svo ég segi
ekki áhugaleysi á sögu þjóðarinn-
ar er áberandi, hvað sem veldur.
Um það mætti éf tfl vill skrifa
langt mál og heilar bækur, þótt
það verði ekkí gert að þessu sinni.
Hitt vildi ég mega leiðrértta fyrir
ágætum lesendum Morgunblaðs-
ins, að ísland varð fijálst og full-
valda ríki hinn 1. desember 1918.
Svokallaður Þjóðaréttur fjallar
um samskipti sjálfstæðra ríkja.
Ríki sem ekki er sjálfstætt getur
samkvæmt þjóðarétti ekki verið
aðili að milliríkja- eða alþjóða-
samningi. Það ríki, sem ræður
löggjöf hins, fer með umboð þess
við gerð slíkra samninga. í sam-
bandsríkjum, t.d. Þýskalandi eða
Bandaríkjunum, fer stjórn sam-
bandsríkisins með fullveldi þess,
en ekki einstök ríki, eins og t.d.
Bæjaraland eða Rheinland-Pfalz
í Þýskalandi eða Texas og Kali-
fornía í Bandaríkjum Norður-
Ameríku. Bæjaraland, Rhein-
land-Pfalz, Texas og Kalifornía
eru því ekki sjálfstæð ríki, því að
þau fara ekki með óskorað full-
veldi sitt. FuIIveldi felur í sér að
fólkið í landinu búi við lögbundið
skipulag og stjómarfarsiegt sjálf-
stæði.
ísland varð þjóðréttaraðili er
landið varð fijálst og fullvalda
ríki með dansk-íslensku sam-
bandslögunum sem öðluðust gildi
frá og með 1. desember 1918. í
Tryggvi Gíslason
fyrstu grein sambandslaganna
segir: „Danmörk og ísland eru
fijáls og fullvalda ríki I sambandi
um einn og sama konung og
um samning þann, er felst í
þessum sambandslögum.“ Hér
var því um að ræða tvö full-
valda ríki. Danmörk fór að vísu
með utanríkismál íslands fram
til ársins 1940 en utanríkismál
ríkjanna tveggja voru ekki
sameiginleg. Samningar, sem
Danmörk gerði eftir 1918, voru
Islandi óviðkomandi og Dan-
mörk fór aðeins með utanríkismál
íslands í umboði þess.
ísland varð því sjálfstætt og
fullvalda ríki 1918. Árið 1904
höfðu íslendingar fengið heima-
stjórn. Árið 1944 var konungs-
sambandi við Danmörku slitið og
stofnað lýðveldi með þjóðkjörnum
forseta, eins og menn þekkja. Í
stað þingbundinnar konungs-
stjórnar, sem verið hafði frá 1918,
varð ísland lýðveldi með þing-
bundinni stjóm hinn 17. júní
1944, eins og segir í fyrstu grein
stjórnarskrárinnar.
Höfundur cr skólamcistari
Mcnntaskólans á Akureyri.