Morgunblaðið - 08.05.1992, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 1992
Bandaríkin:
Gorbatsjov hvetur til lýðræðis-
legrar þróunar um allan heim
Segir vaxandi skilning vera á nauðsyn eins konar heimsstjórnar
Fulton. Reuter.
MIKHAÍL Gorbatsjov, fyrrum forseti Sovétríkjanna, sagði í gær
í ræðu I Fulton í Missouri í Bandaríkjunum, að upp væri kominn
nýr tími og taldi hugsanlegt, að jarðarbúar sameinuðust undir
einni stjórn. Flutti hann mál sitt frá sama ræðupúltinu og Winston
Churchill notaði fyrir 46 árum þegar hann skoraði á hinar samein-
uðu þjóðir að vinna að friði og framförum og nefndi járntjaldið
fyrsta sinni.
Gorbatsjov í ræðustól. Fyrir aftan hann er brot úr Berlínarmúrnum.
Fyrir aftan ræðupúltið var brot
úr Berlínarmúmum,' áþreifanleg-
asta tákni járntjaldsins, en Gorb-
atsjov átti meiri þátt í því en nokk-
ur annar, að múrarnir á milli aust-
urs og vesturs voru rifnir. Gerði
barnabarn Churchills, Edwina
Sandys, höggmynd úr múrbrotinu
og hún er einnig höfundur stytt-
unnar af afa sínum, sem þarna
stendur.
Mikill mannfjöldi var saman
kominn í Fulton til að fagna Gorb-
atsjov og vegna þess hve veðrið
var gott var stemmningin líkust
því, sem er á þjóðhátíð. Sagði
Gorbatsjov í ræðu sinni, að með
mönnum væri vaxandi skilningur
„á nauðsyn eins konar heims-
stjórnar, sem allar þjóðir ættu
aðild að“.
„Við, sem lengi treystum. á
óskeikulleika hins marxíska átrún-
aðar, vorum vissir um, að sannleik-
urinn væri okkar megin. Lífið
sjálft fór hins vegar ómjúkum
höndum um okkur og rétt einu
sinni hafnaði það sjálfskipuðu spá-
mönnunum og þeim, sem allt þótt-
ust vita. Þjóðir heims verða nú að
leggjast á eitt um að gera þróun-
ina í átt til lýðræðis óafturkallan-
lega — til lýðræðis fyrir allan heim
en ekki hálfan. Úr þessu púlti
skoraði Winston Churchill á Sam-
einuðu þjóðimar að vinna að friði
og framförum og það markmið er
óbreytt: Friður og framfarir fyrir
alla,“ sagði Gorbatsjov meðal ann-
ars.
Winston Churchill flutti ræðu
sína í Fulton 5. mars árið 1946
og vakti þá athygli á þeim viðsjár-
verða veruleika, sem við blasti að
styijöldinni lokinni. Sagnfræðinga
greinir að vísu á um hvenær kalda
stríðið hófst en margir nota ræðu
breska forsætisráðherrans sem
nokkurs konar vegvísi í því efni.
Gorbatsjov sagði líka, að í Sovét-
ríkjunum á þessum tíma hefðu
sum ummæli Churchills í ræðunni
verið túlkuð „sem einhliða yfirlýs-
ing um kalt stríð“ en þess að engu
getið, að Churchill skoraði á
enskumælandi þjóðir að beita sér
fyrir friði og framförum á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna.
Gorbatsjov lagði áherslu á, að
vestræn lýðræðisríki túlkuðu ekki
sigurinn í kalda stríðinu sem „sig-
ur okkar, okkar lífshátta og lífs-
skoðana".
„Sigurinn vannst á hugmynd
um mótun mannlegs samfélags, á
Álit aðallögmannsins er ekki
úrskurður en oftast vísbending um
niðurstöður dómstólsins sjálfs sem
ekki er að vænta fyrr en í júlí í
sumar. Hlutverk aðallögmanna við
dómstólinn er að gefa sérfræðilegt
álit í málum áður en dæmt er.
Með því að ganga út frá hefð-
bundnum veiðiréttindum hafa að-
áætlun, sem leiddi til stöðnunar
og var að steypa okkur í glötun,“
sagði Gorbatsjov og ítrekaði þau
ummæli Churchills fyrir 46 árum,
ildarríki EB í norðanverðu banda-
laginu útilokað Spánverja og
Portúgali frá veiðum á miðum þar
sem þeir hafa ekki stundað veiðar
fyrr og teljast þess vegna ekki eiga
hefðbundinn rétt til veiða á. Spán-
verjar drógu í efa réttmæti úthlut-
unar aukinna veiðiheimilda við
Grænland árið 1989 sem fóru að
að æskilegt væri við ákveðnar
aðstæður, að öryggisráð Samein-
uðu þjóðanna gæti beitt fyrir sig
herjum sumra ríkja.
mestu til Þjóðverja og Dana og
kærðu úthlutunina til dómstóls EB
í Lúxemborg. Reglan um hefðbund-
inn rétt til veiða hefur m.a. verið
notuð til að sýna fram á að með
hugsanlegri aðild íslands að EB
fengju ekki aðrir veiðileyfi á ísland-
smiðum en íslendingar sjálfir. Ljóst
þykir að þessi regla verði a.m.k.
að hluta til lögð til grundvallar við
úthlutun veiðileyfa á þeim karfa
sem EB fær að veiða við ísland á
næsta ári ef um semst.
Rætt um Jíar-
abakh í Iran
Forsetar Armeníu og Azerbajdz-
hans hófu í gær viðræður í Te-
heran fyrir tilstilli íransstjórnar
til að freista þess að leysa deil-
una um héraðið Nagorno-Kara-
bakh, sem hefur kostað um
1.500 Armena og Azera lífið frá
1988. Akbar Hashemi Raf-
sanjani, forseti írans, stjórnaði
viðræðunum.
Jeltsín miss-
ir ráðgjafa
SERGEJ Shakhraj, helsti lög-
fræðiráðgjafí Borís Jeltsíns
Rússlandsforseta, sagði af sér í
gær og kvað ástæðuna þá að
hann hefði ekki getað haldið
störfum sínum áfram vegna
ágreinings við samstarfsmenn
forsetans. Hann kvaðst þó
styðja Jeltsín og ekki hafa í
hyggju að ganga til liðs við
stjórnarandstöðuna. Shakhraj
þótti einna róttækastur af sam-
starfsmönnum forsetans.
Kravtsjúk lof-
ar afvopnun
LEONÍD Kravtsjúk, forseti
Úkraínu, ræddi í gær í fyrsta
sinn við George Bush Banda-
ríkjaforseta í
Washington
og lofaði því
að Úkraínu-
menn myndu
virða ákvæði
samningsins
um fækkun
langdrægra
kjamavopna
(START), sem Míkhaíl Gorb-
atsjov skrifaði undir fyrir hönd
Sovétríkjanna í fyrra. Kravtsjúk
sagði að öll skammdræg kjarna-
vopn í Úkraínu hefðu verið flutt
til Rússlands.
Bush sagður
ætla til Ríó
BÚIST er við að George Bush
Bandaríkjaforseti tilkynni bráð-
lega að hann hyggist taka þátt
í umhverfis-
ráðstefnu
Sameinuðu
þjóðanna í Ríó
de Janeiro í
júní, að sögn
bandaríska
dagblaðsins
The New York
Times í gær.
Blaðið segir að það sé því sem
næst öruggt að forsetinn fari
til Ríó þótt dvölin þar kunni að
verða stutt.
Hungursneyð
í Afríku
HUNGURSNEYÐ vofir yfir
rúmum þremur milljónum
manna í sunnanverðri Áfríku
vegna þurrka og senda þarf
þangað milljónir tonna af mat-
vælum, að sögn bandarískra
embættismanna í gær. Um 100
milljónir manna búa á svæðinu
og talið er að þurrkarnir komi
illa niður á 30 milljónum. Hætta
er á að þurrkarnir stefni lýðræð-
isþróuninni í Suður-Afríku,
Zambíu, Zimbabwe og Namibíu
í hættu og dragi úr líkum á
varanlegum friði í Angóla og
Mozambique.
Fleiri dauða-
dómar í Alsír
HERRÉTTUR í Alsír dæmdi í
gær þtjá félaga í hreyfingu heit-
trúðra múslima, FIS, til dauða
fyrir samsæri gegn valdhöfum
landsins og vopnaða baráttu.
Áður höfðu þrettán menn verið
dæmdir til dauða fyrir sömu
sakir. Ekkert lát er á átökum í
landinu og 50 liðsmenn öryggis-
sveita hafa beðið bana frá því
í janúar, er valdhafarnir aflýstu
kosningum til að koma í veg
fyrir valdatöku FIS.
Upplausnarástand í Tadzhíkístan:
Valdabarátta milli þjóð-
arbrota í örsnauðu landi
Dúshanbe. Reuter.
HÁLFGERT upplausnarástand ríkir í samveldisríkinu Tadzhíkíst-
an í Mið-Asíu og eigast þar við stjórnarsinnar undir rauðum fán-
um kommúnismans og stjórnarandstæðingar með grænan fána
íslams. í raun er þó ekki verið að takast á um trú og hugsjónir,
heldur er það rótgróinn fjandskapur og valdabarátta á milli þjóð-
arbrota í landinu, sem er undirrótin.
Stjórnarandstæðingar segjast
meðal annars vilja hlynna að ísl-
amskri trú með hófsömu yfír-
bragði og koma á markaðskerfí
en umfram allt vilja þeir losa land-
ið við „kommúnískt einræði“
gömlu valdaklíkunnar. Ríkisstjórn
Rakhmons Nabíjevs heldur því
hins vegar fram, að ógerlegt sé
að umbylta efnahagskerfinu á ein-
um degi og sakar andstæðinga
sína um að ætla að þröngva öfga-
fullum trúarskoðunum sínum upp
á landsmenn. Hafa báðar fylking-
amar efnt til fjöidafunda í höfuð-
borginni á síðustu vikum en á
þriðjudag sló loks í brýnu með
þeim. í gær réðu stjómarandstæð-
ingar öllum mikilvægustu stöðum
í borginni að undanskilinni út-
varpsstöðinni og þinghúsinu. Þar
vom enn þúsundir stjórnarsinna
til varnar.
í þessum átökum em það ekki
hugsjónirnar, sem skipa mönnum
í flokka, heldur menningarlegur
og landfræðilegur uppruni. Fjöl-
mennir meðal stjórnarandstæð-
inga em bændur frá Pamír í suð-
urhlutanum, sem Iiggur að Afgan-
istan, en stjórnarsinnar koma
mest frá Lenínabad í norðri og
Kúljabí-héraðinu í suðri. Kúljabí
styður stjómina vegna þess, að
trúarleiðtogarnir þar eru fjand-
menn Akbars Túrajonzodehs, sem
kallaður er „qazi“ eða dómari og
er æðsti_ trúarleiðtoginn í Tadzhí-
kístan. Á hann er litið sem andleg-
an leiðtoga stjórnarandstæðinga
þótt hann hafi ekki haft bein af-
skipti af deilunum.
„Lenínabad hefur alltaf verið
sterkasta vígi kommúnismans í
landinu," sagði blaðamaðurinn
Oleg Panfílov. „Á dögum keisara-
stjórnarinnar seint á síðustu öld
voru margir rússneskir byltingar-
menn og bolsévikar sendir þangað
í útlegð og þeir komu þar upp
skólum og menntuðu fólkið með
sínum hætti. Eftir byltinguna
1917 varð Lenínabad fyrsta hér-
aðið í Mið-Asíu til að fara undir
sovéska stjóm og síðan hafa lang-
flestir ráðamenn í Tadzhíkístan
komið þaðan við litla ánægju íbú-
anna í öðmm héruðum."
Stjómarandstæðingar tala
mikið um „mafíuna“ og eiga þá
við stjórnina, sem er sökuð um
að hafa unnið beinlínis að því
ásamt fyrri valdhöfum í Moskvu
að halda Tadzhíkístan vanþróuðu
og fátæku. Það var líka alltaf síð-
ast í röðinni þegar um var að
ræða skóla og menntunar- og at-
vinnumál. Um 65% landsmanna
lifa af landbúnaði en iðnaður er
frumstæður og atvinnuleysi mik-
ið. I landinu er ekki framleidd
nein vara, sem unnt er að selja
úr landi, og Rússar em hættir að
senda þangað niðurgreidda olíu
og brauð. Ríkisstjómin heldur enn
verði á lífsnauðsynjum óeðlilega
lágu til að afla sér stuðnings en
afleiðingin er náttúmlega gífur-
legur og vaxandi fjárlagahalli.
Nabíjev forseti telur, að eina
leiðin til að komast af eftir hmn
Sovétríkjanna sé, að Mið-Asíulýð-
veldin fjögur myndi bandalag um
nýtt „Túrkestan". í Úzbekístan,
Túrkmenístan og Kírgízístan er
töluð tyrknesk tunga og Úzbek-
amir í Lenínabad í Tadzhíkístan
eru hlynntir þessari hugmynd.
Allt öðru máli hins vegar um
Tadzhíkana, meirihluta lands-
manna, sem tala persnesku. Þeir
vilja treysta böndin við bræður
sína í íran og Afganistan.
Evrópudómstóllinn:
Aðallögmaður staðfestir regluna
um hefðbundinn rétt til veiða
Brussel. Frá Kristófer M. Kristinssyni, fréttaritara Morgunblaðsins. "
í ÁLITI eins af aðallögmönnum Evrópudómstólsins í Lúxemborg
er kæru Spánverja og Portúgala vegna úthlutunar veiðileyfa við
Grænland vísað á bug. Spánverjar véfengdu rétt Evrópubandalags-
ins til að úthluta veiðileyfum á grundvelli hefðbundinna réttinda
og töldu að um brot á sáttmálum bandalagsins væri að ræða.