Morgunblaðið - 08.05.1992, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 1992
Óhjákvæmilegt að fækfe
skipum og fiskvinnsluhí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Engar auka-
fjárveitingar
Jón Ing-yarsson formaður stjórnar SH;
„ÞAÐ er óhjákvæmilegt að fækka bæði skipum og fiskvinnsluhúsum.
Fækkun skipa er smám saman að gerast þótt hægt fari vegna þess
að heimilt er að framselja veiðiheimildir og sameina síðan öðrum.
Auk þess flýta reglur Hagræðingarsjóðs um úreldingu fyrir þeirri
þróun,“ sagði Jón Ingvarsson, formaður sljórnar Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna, meðal annars í ræðu sinni á aðalfundi fyrirtækisins
sem hófst á Hótel Sögu í gær. Hann sagði ennfremur: „Hins vegar
eru engar reglur í gildi um úreldingu fiskvinnslustöðva. Að vísu er
tæknilega flóknara mál að úrelda vinnslustöðvar en fiskiskip, en þó
er alveg Ijóst, að menn verða að koma sé niður á einhverjar aðferð-
ir, sem líklegar eru til að skila árangri í þessu skyni. í því sambandi
verða allir hlutaðeigandi aðilar, svo sem bankar, sjóðir, sveitarfélög
og atvinnugreinin sjálf, að taka höndum saman og leita leiða til að
finna viðeigandi lausn.“
Jón Ingvarsson ræddi um versn-
andi afkomu í fiskvinnslunni og
sagði engan vafa á því, að gengi
íslenzku krónunnar hefði verið of
hátt skráð og bitnaði það verulega
á útflutningsatvinnugreinunum.
Hins vegar hlytu allir að fagna þeim
stöðugleika í kaupgjalds- og verð-
lagsmálum, sem tekizt hefði að
halda á undanförnum tveimur árum.
Þá kom hann inn á hugsanlega teng-
ingu íslenzku krónunnar við evr-
ópsku myntina ECU, sem hann taldi
geta orkað tvímælis. Hann benti á,
að mikill hluti útflutningsafurða
okkar væri seldur fyrir dollara og
jen og því væri líklega betra að
tengja krónuna beint við SRD en
ECU, teldu menn nauðsynlegt að
fara slíka leið til að auka stöðugleik-
ann.
„Þá hafa stjórnvöld lýst áformum
sínum um að koma á fót gjaldeyris-
markaði, þar sem gengi krónunnar
muni ákvarðast innan vissra marka
af framboði og eftirspurn. Sjávarút-
vegurinn hlýtur að fagna hugmynd-
um um nýja aðferð við gengisskrán-
ingu; aðferð sem lýtur lögmálum
markaðarins, þar sem fyrirfram
ákveðnar leikreglur eru í heiðri hafð-
ar en lúta ekki alfarið geðþótta
stjórnvalda. Hljótum við að vænta
þess, að slíkur gjaldeyrismarkaður
leiði til sanngjarnari niðurstöðu fyr-
ir útflutningsatvinnuvegina,“ sagði
Jón.
Breytt viðhorf með úrsögn úr
Alþjóðahvalveiðiráðinu
Jón ræddi einnig þá stöðu, sem
upp er komin með ákvörðun okkar
úr alþjóðahvalveiðiráðinu og sagði
svo orðrétt: „Með úrsögn Islands úr
Alþjóðahvalveiðiráðinu, sem taka
mun gildi núna í lok júní, og þátt-
töku landsins í stofnun nýrra sam-
taka um stjórnun á veiði sjávarspen-
dýra í Norður-Atlantshafi, opnast
hins vegar ný viðhorf og spurning
Friðrik Pálsson á aðalfundi SH:
Það falla margir skugg
ar á veginn framundan
„HVORT sem okkur líkar það betur eða verr, virðist rómantíkin í
atvinnumálum okkar Islendinga á hröðu undanhaldi. Við blasir í vax-
andi mæli hinn harði veruleiki, hvað sem við segjum í ræðu og ritij
óvægin samkeppni um markaðina við verðuga erlenda keppinauta. I
víðasta skilningi hugtaksins samkeppni, þá blasir hún við sjónum,
hvert sem litið er, á fiskmörkuðum, í flugi, í siglingum, í tryggingum,
á fjármagnsmörkuðum, í fjölmiðlum, í skemmtanaiðnaði og jafnvel
um menntafólkið okkar,“ sagði Friðrik Pálsson, forstjóri SH, meðal
annars í ræðu sinni á aðalfundinum, er hann ræddi rekstrarumhverfi
atvinnuveganna hér á Iandi og þær breytingar, sem það er að taka.
Fertugasta og fyrsta grein
stjómarskrár Lýðveldisins
íslands hljóðar svo:
„Ekkert gjald má greiða af
hendi nema heimild sé til þess í
fjárlögum eða fjáraukalögum."
Stjórnarskrárákvæði þetta er
skýrt og ótvírætt. Ljóst er, að
stjórnarskrárgjafinn ætlast til
þess að heimildar til fjárveitinga
úr ríkissjóði skuli leitað fyrir-
fram hveiju sinni, annað tveggja
í fjárlögum eða fjáraukalögum á
hveiju fjárlagaári.
Framkvæmdin hefur hins veg-
ar orðið önnur í veigamiklum
atriðum en fyrir er mælt í stjórn-
arskránni. Lengi hafa tíðkast
svokallaðar aukaíjárveitingar
ljármálaráðherra „og þá ýmist
með eða án samráðs við ríkis-
stjórn eða fjárveitinganefnd,"
eins og segir í athugasemdum
með frumvarpi til laga um
greiðslur úr ríkissjóði sem ellefu
þingmenn úr öllum þingflokkum
(fjálaganefndarmenn) flytja.
í fyrstu grein frumvarpsins
er kveðið á um að „greiðslu úr
ríkissjóði megi ekki inna af hendi
nema heimildar til hennar sé
aflað fyrirfram í íjárlögum eða
fjáraukalögum fyrir hvert reikn-
ingsár. Á sama -hátt eru hvers
konar samningar um fjárhags-
legar skuldbindingar fyrir ríkis-
sjóð, stofnanir ríkisins og fyrir-
tæki, sem fela í sér aukið
rekstrarumfang frá því sem
ákveðið er í fjárlögum fyrir hvert
reikningsár, óheimilir nema að
fenginni heimild í fjáraukalögum
enda sé ekki á annan veg mælt
fyrir í Iögum þessum eða öðrum
lögum.“
í 7. og 8. grein frumvarpsins
segir að „óheimilt sé að fella
niður eða flytja milli verkefna
greiðsluheimildir á stofn- og
íjárfestingarframlögum og
hvers konar styrkjum, sem
ákveðnar eru í fjárlögum, nema
að fenginni heimild í fjárauka-
lögum“. Sú undantekning er þó
gerð að heimilt er að geyma
ónotaðar fjárveitingar til rekstr-
ar í lok reikningsárs í eitt ár óg
ónotaðar íjárveitingar vegna
meiriháttar viðhalds og stofn-
kostnaðar til allt að þriggja ára.
Samkvæmt frumvarpinu skal
og óheimilt „að auka launa- og
rekstrarkostnað ríkisins umfram
það sem ákveðið er í ijárlögum
nema að fenginni heimild í
ijáraukalögum". Leiði kjara-
samningar, sem gerðir eru á
fjárlagaári, til frekari launaút-
gjalda en fjárlög standa til, skal
„svo fljótt sem verða má leitað
heimilda Alþingis til slíkra út-
gjalda í fjáraukalögum. Launa-
greiðslum skal þó haga í sam-
ræmi við hina nýju kjarasamn-
inga.“
í meginatriðum er stefnt að
því með frumvarpi þessu að
girða fyrir greiðslur úr ríkis-
sjóði, sem ekki eiga sér stoð í
þegar samþykktum fjár- eða
fjáraukalögum. í þeim felst með
öðrum orðum bann við aukafjár-
veitingum með gamla laginu.
Þessu kjarnaatriði frumvarpsins
ber sérstaklega að fagna. Það
er skref til þeirrar áttar að koma
lagi á ríkisijármálin. Framvarpið
gerir á hinn bóginn ráð fyrir því
að framvegis verði - í sjálfum
fjárlögunum - gerður skýr grein-
armunur á framlögum eftir eðli
þeirra og að jafnframt verði þar
mælt fyrir um hvort þau geti
tekið verðbreytingum innan fjár-
lagaársins eða ekki.
Það er meginregla á Norður-
löndum að þjóðþingin fara með
ljárveitingavaldið og að það sé
virt af framkvæmdavaldinu.
Fagráðuneyti bera ábyrgð gagn-
vart þinginu um tillögur í fjár-
lagafrumvarpi og hafa umsjón
með framkvæmd fjárlaga innan
fjárlagaárs. Áætlanir fjárlaga
eru í flestum tilfellum raunhæf-
ar. Ríkisstjómir leita fyrirfram
eftir samþykki þingsins um um-
framútgjöld innan ijárlagaársins
svo sem í Finnlandi og Svíþjóð,
eða að fjárveitinganefnd fer með
ákvarðanir um aukafjárveitingar
í umboði þingsins eins og tíðkast
í Danmörku, eða í gildi eru sér-
stakar reglur um hvenær skuli
leita samþykkis þings um auka-
ijárveitingar og hvenær fram-
kvæmdavaldið getur afgreitt
þær en þannig er fyrirkomulagið
í Noregi.
Það er von flutningsmanna
að framvap þetta, nái það fram
að ganga, tryggi á viðunandi
hátt að reglur stjórnskipunar-
laga um fjárveitingavald Álþing-
is og eftirlitshlutverk þess verði
í heiðri hafðar. Líkur standa og
til að efnisatriði frumvarpsins
stuðli að raunhæfari vinnu-
brögðum við fjárlagagerð og
veiti framkvæmdavaldinu virk-
ara aðhald en verið hefur í öllu
því er lýtur að fjárhagsmálefnum
þess og fjármálastjórn. Þau ættu
ekki síður að styrkja þingið,
stofnanir þess og Ríkisendur-
skoðun við að rækja það eftirlits-
hlutverk, sem þessum aðilum ber
að sinna lögum samkvæmt. Al-
þingi ætti að sjá sóma sinn í að
afgreiða þetta frumvarp, sem
nú er flutt lítið breytt í þriðja
sinn, sem allra fyrst.
Friðrik ræddi einnig atvinnumál
og þann hugsunarhátt, að mega ekki
vera boðberarar illra tíðinda. Hann
taldi hins vegar engum greiði með
því gerður að fegra þá stöðu, sem
við værum í, heldur yrðum við að
vera tilbúin til að takast á við vand-
ann og vera tilbúin til þess, þegar
hann bæri að höndum. Um atvinnu-
málin sagði Friðrik svo: „Við eigum
ekki aðeins að huga að útlöndum sem
atvinnusvæði okkar, þegar illa geng-
ur hér. Það er jafn eðlilegt að reyna
fyrir sér þar, þegar vel gengur hér
heima. Að vísu fóru norðanmenn
aðallega suður á vertíð, þegar lítið
var um vinnu heima fyrir, en nú
ætti öldin að vera önnur.
Það hefur komið í Ijós við ýmis
verkefni, sem bjóðast okkur íslend-
ingum erlendis, að við eiggm ekki
nægilegan stóran hóp manna, sem
hefur reynslu af starfi erlendis eða
verkefnum í alþjóðlegu umhverfí.
Stór hluti vel menntaðra sérfræðinga
okkar hefúr ekki starfað mikið er-
lendis. Það þarf að gefa þeim tæki-
færi til þess og þá mun verða auð-
veldara að finna góð verkefni fyrir
þá og aðra.
Mér verður hér tíðrætt um verk-
efni erlendis fyrir íslendinga og því
er eðlilegt að ég svari þeirri spurn-
ingu, hvort ég telji ekki að næg verk-
efni verði til fyrir þá heima.
Eg álít, að hvort sem atvinnulífið
á íslandi stendur í blóma eða ekki,
eigi fyrirtæki og einstaklingar að líta
út fyrir landsteinana og reyna að
mynda sér eigin skoðanir á því, hvar
best sé að bera niður við leik og
starf. Til þess þurfum við athafna-
og atvinnufrelsi.
Verkefnum erlendis fylgir mikil
áhætta og einungis er á fárra fyrir-
tækja færi að takast á við þau. Mér
finnst ástæða til að minnast á fram-
tak þeirra félaga í íslenska úthafs-
veiðifélaginu við Alaska á síðasta
ári, enda þótt þar færi verr en áætl-
anir stóðu til og jafnframt er
ánægjulegt að Grandi hf. skyldi
ákveða að taka upp samstarf við
Friosur í Chile. Þar er dæmi um
merkilegan árangur af starfi Icecon.
Fleiri svipuð verkefni munu sjá dags-
ins ljós á næstu mánuðum og misser-
um, en síðan er að sjá hvort þau
heppnast og skila þátttakendum
hagnaði.
Því fjölbreyttari og öflugri sem
starfsemi Islendinga verður á erlend-
um vettvangi, þeim mun fleiri sam-
bönd munu komast á og það mun
leiða af sér aukin viðskipti og um-
svif annarra Islendinga og fleiri at-
vinnutækifæri hér heima og svo koll
af kolli.
hvort við þurfum ekki að huga betur
að hráefnisöfluninni eða framboðs-
hliðinni í harðri samkeppni við ört
stækkandi stofna sjávarspendýra í
hafínu umhverfis okkur.
Nú þegar er það talið staðreynd,
að árleg neysla hvala í lífríkinu
umhverfis ísland nemi meira í tonn-
um talið en sem svarar heildarafla
okkar íslendinga. Er þá talið það
sem tannhvalir éta beint úr fisk-
stofnunum, en umreiknað það sem
skíðishvalir taka neðar í fæðukeðj-
unni, svo sem af svifi og annarri
átu. Hækkun á kynþroskaaldri ein-
stakra hvalategunda benda einnig
til, að samkeppnin um fæðuna fari
síðharðnandi. Telja hvalafræðingar
okkar, að hvort tveggja kunni að
koma til: óútskýrðar breytingar á
afrakstursgetu Norður-Atlantshafs-
ins á undanförnum tveimur áratug-
um, afkastameiri fiskifloti og fjölg-
un_í hvalastofnunum.
í mínum huga er ekki spurning
um, að við munum hefja hvalveiðar
að nýju. Það er okkur lífsnauðsyn
vegna samhengis lífkeðjunnar í haf-
inu umhverfis okkukr og okkar eig-
in hagsmuna í því sambandi.
En þangað til það gerist þurfum
við að nota tímann vel til að kynna
okkar viðskiptavinum allar stað-
reyndir þessa máls. Nauðsyn þes
kom glöggt í ljós, þegar við síðast
könnuðum málið í sambandi við ósk
sjávarútvegsnefndar Alþingis um
umsögn okkar vegna hugsanlegrar
úrsagnar íslands úr Alþjóðahval-
Friðrik Pálsson.
Við erum fámenn þjóð í harðbýlu
landi, sem okkur þykir vænt um.
Við lifum á útflutningi matvæla og
ég verð að viðurkenna, að ég er
ekki sérlega bjartsýnn á næstu fram-
tíð, hvað útflutningstekjur okkar
varðar. Þó er ég einn af þeim, sem
vil heldur flytja bjartsýna ræðu en
svartsýna.
Ég held að það sé einungis full-
komið raunsæi að sjá, að það falla
margir skuggar á veginn framundan.
Ég leyfi mér að líta til reynslu
síðustu ára og dreg af henni þá álykt-
un, að ekki séu líkur á mikilli aukn-
ingu í störfum hérlendis á næstu
misserum nema mikið og samstillt
átak komi til.