Morgunblaðið - 24.05.1992, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1992
löngu áður en vestrænir rokkarar
fóru að gefa tónlistarstraumum ut-
an engilsaxneskra landá nokkurn
gaum.
Sígaunakonungarnir hafa lagt
heiminn að fótum sér á undanförn-
um árum með einstæðri tónlist
sinni. Má líkja uppgangi þeirra við
það þegar Liverpool komst á kortið
með Bítlunum. Á sama tíma hafa
ýmsir aðrir listamenn utan hins
engilsaxneska rokksvæðis hlotið
alþjóðlega frægð, og gamalreyndir
rokkarar leitað fanga á nýjum og
óvæntum miðum. Rokkið er að
brjótast út úr þeim skefjum sem
markaðsöfl hafa sett því. Menn láta
sér ekki lengur nægja staðlaða
fjöldaframleiðslu, enda höfða aug-
lýsingastjörnur á borð við ónefndan
Michael Jackson varla til viti borins
fólks yfir átta ára aldri. Hins ber
einnig að geta, að það rokk engil-
saxneskt, sem merkingarbært hef-
ur mátt teljast, hefur löngum verið
af vitrænum toga fremur en tilfinn-
ingalegum, og allt of oft einkennst
af niðurrifi, þunglyndi og bölmóði.
Þetta stafar einfaldlega af menn-
einnar þjóðar, heldur allra þeirra
sem byggja lönd að Miðjarðarhafi.
Þeir tala tungumál sem er að stofni
til spænska, en þó ekki spænska.
Auk frumsaminna tónsmíða (sem
þeir færa ekki á blöð því ólæsið nær
líka til nótnanna) leita þeir fanga
til Spánar, Ítalíu og víðar. (í því
sambandi er freistandi að geta þess
í framhjáhlaupi, að lagið sem þekkt
er undir nafninu „My Way“ og Sin-
atra nokkur gerði frægt er franskt
að uppruna). Þjóðlöndin eru bara
mismunandi sveitir í sama ríki. Það
er Miðjarðarhafssvæðið.
Sígaunakonungamir skemmta
sér konunglega, það er auðheyrt á
tónlist þeirra. Þeir kunna að
skemmta sér, og þeir kunna að
skemmta öðrum. Nýlega tróðu þeir
upp í Royal Albert Hall í Lundúnum
fyrir fullu húsi, og fóru áheyrendur
á öllum aldri þaðan léttir á brún
og fjaðurmagnaðir í spori. Þar
fluttu tónlistarmennirnir meðal
annars nýtt lag af plötu sem vænt-
anleg er á markað nú um mánaða-
mótin, Pidamelo, og munu íslenskir
áheyrendur fá forsmekkinn af því,
eftir Ólöfu Pétursdóttur
HINGAÐ upp á skerið eru vænt-
anlegir sígaunakonungar, hljóm-
sveitin Gipsy Kings. Ríki þeirra
er tónlistin, og aðalsmerki þeirra
suðræn lífsgleði. Landvinningar
þeirra spanna heimsbyggð alla,
enda er gleði þeirra bráðsmit-
andi og ómótstæðileg. Þeim er
lítt um skilgreiningar fræðinga
gefið, en síp 4 milli kalla þeir
tónlf§í sftm siígftHfmrftkk-
Ríkisfengið er frfflgW, en þjóð-
ernið er ennnð npf virðir ekki
laníffHníPFi: Peir ern sígeun-
er með bfeefn við Rénerésa,
mýtlent ng sólbakað
landflæmi sem nær niður að Mið-
jarðarhafí. Þar heitir Camargue og
er náttúra svæðisins friðlýst, enda
er griðland fjölda villtra fuglateg-
unda þar í saltmýrunum. Á Miðjarð-
arhafsströndinni er einnig helgi-
staður sígauna, kenndur við heilag-
ar Maríur, og þar hittast sígaunar
álfunnar við árlega pílagrímsför,
einmitt í maímánuði.
Sígaunakonungarnir eru því börn
Miðjarðarhafsins. Þeir tjá sig með
tónlist sem er þeim í blóð borin,
ómenguð lærdómi, nótnalestri,
kennisetningum, skilgreiningum
eða pælingum, en full sólarorku og
lífsþrótts. Það helgast einmitt af
þvi umhverfi sem konungarnir eru
sprottnir úr. Sígaunar hafa komist
upp með að lifa á útjaðri samfélags-
ins öldum saman, og er svo enn.
Flestir þeirra eru ólæsir, enda eiga
þeir sér ekki hefð fyrir varðveislu
skráðra heimilda og sjá enga þörf
á henni. Þeir þekkja ekki leikreglur
nútímasamfélags og kæra sig inni-
lega kollótta um þær, en lifa og
hrærast í fjölskyldu sinni, ætt-
flokknum, og lúta umgengnisregl-
um hans eingöngu. Þeir hafna fastri
búsetu því hún er þeim fjötur um
fót og andstæð eðli þeirra. Flökku-
lífið, ættarsamfélagið og ólæsið
hefur einangrað þá og verndað fyr-
ir utanaðkomandi áhrifum. Tilraun-
ir vestræns þjóðfélags til að koma
þessum óhreinu bömum Evu undir
sína forsjá og steypa í sama mót
og okkur maurana hafa lítinn
árangur borið. Er það nema von?
Hvaða heilvita maður vildi skipta á
litríku hjólhýsi og ömurlegri blokk-
aríbúð í úthverfi? Sígaunar lifa
draum okkar hinna um frelsi og
ævintýralegt flökkulíf á vegum úti.
Menning þeirra er ferðalagið og líð-
andi stund. Sígaunakonungarnir
veita okkur kerfísþrælum hlutdeild
að slíku frelsi með tónlist sinni.
Þessi þjóðflokkur hefur löngum ver-
ið litinn homauga á Vesturlöndum,
og margar kreddur siðmenningar-
innar tengjast honum. En nú eru
tímarnir að breytast, og menn sækj-
ast ekki lengur eftir einsleitu sam-
félagi. í Frakklandi er það orðin
stefna stjómvalda að hvetja þjóðar-
brot til þess að halda á lofti einkenn-
um sínum, jafnframt því sem mönn-
um er ætlað að öðlast skilning á
menningu annarra, enda sé §öl-
breytnin vel til þess fallin að auðga
og efla menningararfinn. Þetta hef-
ur menningarmálaráðherra, Jack
Lang, skilið manna best, og lagt
mesta áherslu á í starfi sínu, og
hafa skarpskyggnir sjónvarpsgláp-
endur ugglaust séð þess stað í svo-
kallaðri Eurovision-söngkeppni á
undanförnum ámm. Slík stefna ber
vott um þroska, víðsýni og mannúð
og getur aðeins horft til heilla.
En víkjum aftur að konungunum.
Hljómsveitin er að stofni til tvennir
bræður, og segir nú lítillega af
ættum þeirra, Baliardo og Reyes,
en síðamefnda nafnið merkir ein-
mitt „konungar" á spænsku. Þessar
fjölskyldur fluttust frá Spáni til
Frakklands um 1920, og bera sterk-
an svip af báðum löndunum. I raun-
inni má segja að þær séu á góðri
leið með að verða tónlistarlegt ætt-
arveldi. Náfrændi Baliardo-bræðra
er maður sem tók sér listamanns-
nafnið Manitas de Plata, gítarleik-
ari sem hlaut heimsfrægð fyrir
tveimur áratugum eða svo, og gerði
víðreist. Listamannsnafnið þýðir
„smáar silfurhendur" á spænsku.
Ósagt skal látið um hvort þar muni
átt við silfurtóna þá, sem hrukku
af strengjum undan nettum höndum
Baliardos, eða það skotsilfur, sem
greipar þær sóttu á alþjóðlegan
tónlistarmarkað. Hvort tveggja á
vel við. Hitt er víst, að Manitas sló
í gegn, ekki síst vestanhafs, með
eldfjörugu, líkt og óþreyjufullu gít-
arspili, og þóttu mönnum undur hve
hátt hann gat látið gítarinn gjalla
rafmagnslausan. Manitas frændi
leitaði gjama fulltingis söngvara
af ætt Reyes, og má því segja að
samstarf ættanna tveggja hafi
löngum numið eyru manna vítt á
byggðu bóli. A ferðum sínum
áskotnaðist Manitas fjöldi platna
héðan og þaðan, og ólust litlu
frændur hans því ekki eingöngu upp
við Rolling Stones og annað rokk
engilsaxneskt, svo sem títt var um
jafnaldra þeirra, heldur hrifust þeir
snemma af þjóðlegri tónlist frá
mörgum heimshornum. Brátt fóru
þeir að reyna fyrir sér á tónlistar-
brautinni, og blönduðu þá þegar
saman ýmsum tónlistarstefnum, án
þess þó að ásetningur réði þar ferð-
inni, heldur einungis tóneyra síg-
aunaprinsanna litlu og eðlislægur
smekkur. Til dæmis þótti þeim
ásláttur Afríkumanna og Suður-
Ameríkumanna mun þróttmeiri og
skemmtilegri en rokkstaðallinn, og
spiluðu eftir því. Eins þótti þeim
márísk sönghefð og raddbeiting
áhrifameiri en önnur, og heyra má
þess merki í tónlist þeirra. Flam-
enkótónlist var að sjálfsögðu
skammt undan, en ekki leist lista-
mönnunum ungu á það að fara að
þeim ströngu reglum sem ríkja í
þeirri hefð, hvort sem um dans eða
hljóðfæraleik er að ræða. Þeir
brugðu því á það ráð að hagnýta
sér það sem þeim þótti henta úr
flamenkóhefðinni, en halda frelsi
sínu og Ieika lausum hala. Má segja
að með því að spila og syngja með
sínum neQum og hræra saman
áhrifum úr ýmsum áttum hafi
drengirnir byijað að flytja heims-
tónlist fyrir tveimur áratugum,
Sígaunakonungarnir eru því
börn Miðjarðarhafsins. Þeir
tjá sig meðtónlistsem er
þeim íbióð borin, ómenguð
lærdómi, nótnalestri, kenni-
setningum, skilgreiningum
eða pælingum, en full sólar-
orku og lífsþrótts.
ingarlegum uppruna þess háttar
rokks, og er allt gott um það að
segja, en einhæfnin var fullmikil,
einokunin stóð of lengi. Síróps-
diskóið veldur í besta falli andlegri
hægðartregðu, og þungarokkið er
fínt með öðru, en lýjandi til lengdar
í hröðum heimi kennitölunnar. Góðu
heilli er nóg til af trefjaríku og bita-
stæðu gáfumannarokki af ýmsum
toga, en löngum hefur skort sval-
andi aldinsafa til að slökkva frum-
stæðasta þorstann. Svo er sú tíð
liðin að allir verði að syngja á ensku,
eins og mörlandinn hefur raunar
uppgötvað fyrir þó nokkru, til allrar
hamingju. Áðrir menningarheimar
eru í sókn, ekki síst hinn spænsku-
mælandi heimur. Hann er bókstaf-
lega skíðlogandi af tjáningarþörf
og hugarflugi. Nýtt og rauns'annara
jafnvægi er að komast á, þar sem
hinar ýmsu greinar rokksins endur-
spegla fjölbreytni mannkynsins og
jarðvistarinnar. Sígaunakonung-
arnir eru ekki fulltrúar neinnar
ef að líkum lætur. Á næsta ári kem-
ur svo út hljómleikaplata, sem tekin
var upp á ferðum sveitarinnar um
Þýskaland í fyrra. Það er gleðilegt
að Sígaunakonungar skuli vera á
leið hingað til að bræða klakahjört-
un. Það var að sögn ekki síst vegna
landslagsmyndskreyttra ferðapésa
(landkynningin lætur ekki að sér
hæða) sem þeir létu til leiðast, en
jarðhiti sá sem fyrir augu þeirra
bar er þeim framandi með öllu og
kitlaði forvitnistaugarnar. Þeir eru
sérfræðingar í öðrum greinum
varmaaflsfræðinnar, tilfinninga-
funa, mannlegri hlýju og blóðhita,
þeim vanræktu náttúruauðlindum.
Þeir lækna slen og sút með ljúffeng-
um fjörefnum einlægrar spilagleði,
eru pottþétt meðal við stimpil-
klukkustreitu og ákvæðisvinnuein-
kennum, og hrista upp botnfaljið
sólskinið í sinni hvers manns. Án
aukaefna eða geymsluefna, gervi-
sykurs eða matarlits. Eiturs gerist
ekki þörf. Á ferðum þeirra um
hnöttinn hefur enginn fyrirfundist
svo beinfrosinn og gegnstirður að
hann hafi ekki fengið ómótstæðileg-
an fiðring í tærnar á hljómleikum
hjá Sígaunakonungum. Vinsældir
þeirra stafa einmitt af því, að þeir
höfða til sammannlegs sólskins-
barns sem blundar í okkur öllum,
vekja það til lífsins á ný og laða
það fram. Það er barnið sem lætur
sig dreyma um tataralestir, dansa
við varðelda, víðáttur og villta tóna.
Taumlausa gleði.
(Byggt á samtölum við
hljómsveitina.)